De Sibille van Cumae, afgebeeld op het derde paneel van de rechterbeuk, werd ontworpen door Giovanni di Stefano. Ze is een van de beroemdste sibillen en is afgebeeld als een oudere vrouw met een strenge blik en haar hoofd gedrapeerd in een sluier die over haar schouders hangt. In de rechterbovenhoek staat een inscriptie ondersteund door gevleugelde cherubijnen, geïnspireerd door Vergilius' vierde ecloge: ULTIMA CUMAEI VENIT IAM / CARMINIS AETAS MAGNUS / AB INTEGRO SAECLORUM / NASCITUR ORDO IAM RE/DIT ET VIRGO, REDEUNT / SATURNIA REGNA IAM / NOVA PROGENIES CAELO / DEMITTITUR ALTO ('Het laatste tijdperk is nu aangebroken, gezongen door de sibille Cumae, een nieuwe orde van eeuwen is geboren, de maagd keert terug, Saturnus' heerschappij keert terug, een nieuw geslacht daalt neer uit de hoge hemel').

De profetes kondigt de komst aan van een uit een maagd geboren kind dat voorbestemd is om vrede in de wereld te brengen. Volgens een lange traditie, later gecodificeerd door Dante in zijn Commedia, wordt de profetie geïnterpreteerd als de aankondiging van de geboorte van Christus. Een ander kenmerk van de iconografie van de sibille verwijst naar Vergilius. De tak in haar rechterhand herinnert aan de gouden tak in het verhaal van het zesde boek van de Aeneis. Met haar linkerhand houdt de sibille drie boeken bij zich, terwijl zes andere op de grond liggen opgestapeld. Dit zijn de Sibylline Boeken, de verzameling orakels die vernietigd werden in de Tarquinio legende[2].

De Sibillijnse boeken

De Sibillijnse boeken (Latijn: Sibyllini Libri) waren een verzameling van profetische uitspraken, in Griekse hexameters, gekocht van een sibille door de half-legendarische laatste koning van Rome, Tarquinius Superbus en geraadpleegd bij ernstige crises tijdens de Republiek en het Keizerrijk.

De oudste verzameling van Sibillijnse orakels schijnt gemaakt te zijn rond de tijd van Solon en Cyrus te Gergis op de Idaberg in Troas. De orakels werden aan het Hellespontische Sibille toegeschreven en werd in de tempel van Apollon in Gergis bewaard. Van Gergis ging de verzameling over naar Erythrae, waar het bekend werd als de orakels van de Erythraeïsche Sibille. Het schijnt deze hele verzameling geweest te zijn, die zijn weg naar Cumae vond en van Cumae naar Rome.

De anonieme redacteur (vermoedelijk 6de eeuw) van de zogenaamde Sibillijnse orakelen, een veelsoortige verzameling van joodse en christelijke voortekens of profetieën van toekomstige rampen, illustreert de verwarringen over sibillen die onder Christenen de ronde deed in de late oudheid.
Het verhaal van het verkrijgen van de Sibillijnse boeken door de half-legendarisch laatste koning van Rome, Tarquinius Superbus, is een van de bekende mythische verhalen uit de Romeinse geschiedenis.

Te Cumae, liet Virgilius Aeneas de Sibille van Cumae raadplegen voordat hij afdaalde naar de onderwereld (Aeneis 10.). De Sibille van Cumae bood Tarquinius de negen boeken met deze voorspellingen aan; en toen de koning weigerde hen te kopen omwille van de overdreven prijs die zij eiste, verbrandde zij er drie en bood de overblijvende zes aan Tarquinius aan voor dezelfde vaste prijs, die hij opnieuw weigerde waarna zij er nog drie meer verbrandde en haar aanbod herhaalde. Tarquinius gaf dan toe en kocht de laatste drie aan voor de volledige oorspronkelijk bedongen prijs en liet hen bewaren in een gewelf onder de Capitolijnse tempel van Jupiter. Op dit verhaal wordt gezinspeeld in Varro's verloren gegane boeken die geciteerd worden in Lactantius' Institutiones Divinae (I 6.) en door Origenes.[5]

«It is said, moreover, that the Cumæan Sibyl once brought nine books of her oracles to Tarquinius Priscus, who was at that time king of the Romans, and demanded for them three hundred pieces of gold. But having been disdain fully treated, and not even questioned as to what they were, she committed three of them to the fire. Again, in another audience with the king she brought forward the six remaining books, and still demanded the same amount. But not being deemed worthy of attention, again she burned three more. Then a third time bringing the three that were left, and asking the same price, she said that if he would not procure them, she would burn these also. Then, it is said, the king examined them and was astonished, and gave for them a hundred pieces of gold, took them in charge and made request for the others. But she declared that neither had she the like of those that were burned nor had she any such knowledge apart from inspiration, but that certain persons from various cities and countries had at times excerpted what was esteemed by them necessary and useful, and that out of these excerpts a collection ought to be made. And this (the Romans) did as quickly as possible. For that which was given from God, though truly laid up in a corner, did not escape their search. And the books of all the Sibyls were deposited in the capitol of ancient Rome. Those of the Cumæan Sibyl, however, were hidden and not made known to many, because she proclaimed more especially and distinctly things that were to happen in Italy, while the others became known to all. But those that were written by the Erythræan Sibyl have the name that was given her from the place; while the other books are without inscription to mark who is the author of each, but are without distinction (of authorship)» [6].

De Sibille Cumae in de kunst

De Sibille van Cumae is een van de vier sibillen die Rafaël schilderde in de Santa Maria della Pace. Ze werd ook geschilderd door Andrea del Castagno, en in het Sixtijnse plafond van Michelangelo overschaduwt haar krachtige aanwezigheid elke andere sibille, zelfs haar jongere en mooiere zussen, zoals de Sibille van Delphi.