Andrea Orcagna, Crocifissione e ultima cena (1365), Santo Spirito, Firenze

Het onderwerp van het Laatste Avondmaal was van 1300 tot eind 1500 een veelvoorkomend thema in de refters van de kloosterorden, vooral in Firenze. Een schilderij van het Laatste Avondmaal werd een cenaculum of cenacolo genoemd naar de plaats waar het zich bevond (eetzaal of cenaculum).

In het oude stadscentrum kan je een achttal fresco's bezoeken die het cenacolo als onderwerp hebben. Het is interessant om dit fresco tijdens een mooie stadswandeling te vergelijken met de interpretaties die Andrea del Castagno (1475), Ghirlandaio (1480), Perugino (1490) en Andrea del Sarto (1526-1527) aan hetzelfde onderwerp gegeven hebben. In Santa Croce is de voormalige refter van het Franciscaner klooster beschilderd, onder de grote Levensboom, met Taddeo Gaddi's 14e-eeuwse Laatste Avondmaal. Dit fresco heeft eenzelfde compositie als het fresco in Santo Spirito.

Het fresco van Andrea Orcagna in het klooster van Santo Spirito dateert uit 1365. Het laatste Avondmaal is deel van een wandvullend fresco, met een prachtige kruisiging als centrale onderwerp. Op het einde van de negentiende eeuw was deze ruimte nog in gebruik als remise voor tramvoertuigen en werd het fresco zwaar beschadigd. Van het cenacolo van Orcagna zijn slechts enkele fragmenten bewaard gebleven.

Fondazione Salvatore Romano

Salvatore Romano was een Italiaanse kunst- en antiekhandelaar. Hij liet op eigen kosten de 14e-eeuwse Cenacolo di Santo Spirito restaureren en in 1946 schonk hij zijn kunstcollectie aan de stad Firenze, die het als een stichting, de Fondazione Salvatore Romano binnen haar musea liet functioneren. Romano had zich in het bijzonder op middeleeuwse en renaissancistische beeldhouwkunst toegelegd, en zijn verzameling bevatte o.a. werk van Tino di Camaino, Jacopo della Quercia en Donatello.
Maar de grootste attractie van dit bijzonder museum blijft de muurschildering van Andrea Orcagna.

Andrea Orcagna, Crocifissione e ultima cena, Santo Spirito (Fondazione Salvatore Romano) (1365)

Het is de oude refter van het Augustijner klooster, bestaande uit een grote zaal bedekt met een mooi spanten plafond. Het is een van de weinige overblijfselen van het middeleeuwse klooster dat in de vijftiende eeuw gerenoveerd werd door Filippo Brunelleschi. Maar de waarde van deze bijzondere ruimte werd pas relatief recent erkend. Aan het einde van de negentiende eeuw werd het cenacolo nog gebruikt als tramremise. De toegangspoort voor deze remise vernietigde het laatste avondmaal van Andrea Orcagna. Rechts zien we nog twee figuren, en een toekijkende augustijn.

Boven het fragmentarische Laatste Avondmaal blijft echter een grote kruisiging over, die ook dateert uit dezelfde periode (tussen 1360 en 1365). Damien Wigny noemde dit intuïtief het beste werk van Orcagna.

Andrea Orcagna, Cenacolo, particolare, Santo Spirito (Fondazione Salvatore Romano) (1365) [1]

Het zeer beschadigde fresco van de kruisiging op de dwarse muur, werd geschilderd door Andrea Orcagna en zijn leerlingen (1360). Sommige auteurs schrijven dit werk toe aan Nardo di Cione, broer van Andrea. Vermoedelijk werkten ze samen aan het fresco.

Andrea Orcagna

Andrea Orcagna, leerling van Giotto, is schilder en beeldhouwer en architect. Andrea Orcagna's belangrijkste werk is wellicht het met juwelen getooide gotische tabernakel in de Orsanmichele-kerk in Firenze.
Het fresco van het Laatste Avondmaal en de Kruisiging werd geschilderd tussen 1360 en 1365.

Het fresco heeft veel gemeen met het tien jaar eerder geschilderde fresco in de voormalige refter van Santa Croce, de grote Levensboom waaronder Taddeo Gaddi een Laatste Avondmaal schilderde. De compositie is heel duidelijk vergelijkbaar. Het kruis is in christelijke kunst sterk verbonden met de levensboom. Net als in Santa Croce wordt de scene bekroond met een kruisiging. Het kruis valt op in een lucht vol engelen die rond het kruis cirkelen en de die de mannen onder het kruis overvleugelen .
De engelen geven de scene iets onwerkelijks, en herinneren aan De kruisiging van Giotto di Bondone (1304-1306) in de Scrovegni kapel in Padua.

Links de Maagd en de vrouwelijke heiligen, rechts de Romeinse soldaten.

Andrea Orcagna, Crocifissione, Santo Spirito (Fondazione Salvatore Romano) (1365

Aan het einde van de negentiende eeuw werd het cenacolo nog gebruikt als tramremise. De toegangspoort voor deze remise vernietigde het grootste deel van het laatste avondmaal van Andrea Orcagna. Links zien we nog fragmenten van een monnik in een nis, waarschijnlijkk sant'Agostino, centraal nog het fragment van het hoofd van een apostel. Rechts zien we Thomas, met een welsprekend gebaar van twijfel en ongeloof, en nog een andere apostel, en in een nis een toekijkende monnik.

Andrea Orcagna, Ultima cena, particolari, Santo Spirito (Fondazione Salvatore Romano) (1365)

De ingang van de Fondazione Salvatore Romano bevindt zich in het gebouw links van de Santo Spirito-kerk.

Openingstijden:

Maandag en zaterdag van 10.00-17.00 uur
Zondag van 13.00-17.00 uur

Prijs: € 10. Het ticket geeft toegang tot zowel de Fondazione Salvatore Romano als de Cappella Brancacci in de nabijgelegen Santa Maria del Carmine, waar je de fresco's van Masaccio en Masolino di Panicale kan bewonderen.