De Libreria Piccolomini of Piccolomini-bibliotheek bevindt zich in de Duomo of kathedraal van Siena.

Deze schitterende renaissancebibliotheek werd rond 1495 door de toekomstige paus Pius III gebouwd om de collectie boeken van zijn oom Pius II (Aeneas Silvius Piccolomini) onder te brengen. Enkele kamers van de voormalige pastorie werden tot éen grote zaal omgebouwd. Een mooi marmeren portaal geeft toegang toe de bibliotheek. Pius II was bij uitstek een renaissancemens: belezen, ruimdenkend, met veel liefde voor de klassieken, de natuur en reizen. De schilder Pinturicchio kreeg de opdracht om de bibliotheek te versieren met fresco's. Ze zijn geschilderd in stralende kleuren en worden omringd door klassiek aandoende omlijstingen, die vaak met grotesken beschilderd zijn. Elk fresco verbeeldt een episode uit het leven van Pius. De architectuur is steeds subliem weergegeven en natuur en landschap zijn uiterst realistisch en vernieuwend. We zien Pius in Basel, in Schotland en in Duitsland, we zien zijn verheffing tot kardinaal en kroning tot paus, en we zien hoe hij de mis celebreert bij de heiligverklaring van Catharina van Siena.

De jonge Raffael werkte een tijd als assistent van Pinturicchio. In het negende tafereel,  Pio II canonizza santa Caterina da Siena, schildert Pinruricchio een portret van hen beide.

Francesco Piccolomini gaf Pinturicchio de opdracht de muren van de bibliotheek te decoreren met scènes uit het leven van zijn oom Enea Silvio Piccolomini. Het interieur werd tussen 1502 en 1509 versierd met fresco's van de schilder uit Umbrië, die in tien opeenvolgende taferelen het leven van Pius II uitbeelden, zoals de heiligverklaring van de heilige Catharina van Siena en Pius die een bijeenkomst in Mantua houdt om op te roepen tot een kruistocht tegen de Turken. Centraal in de bibliotheek staat een marmeren beeld van de drie Gratiën. Het gaat om een Romeinse kopie van een Grieks origineel dat deel uitmaakte van Francesco Piccolomini’s privé collectie.

Libreria Piccolomini, met fresco's van  Pinturicchio, Siena, Duomo. Centraal op de wand La Cacciata dal Paradiso Terrestre [1]

Pinturicchio, tien scenes uit het leven van Pius II

De bron voor de tien afleveringen uit het leven van Pius II was de autobiografie van Pius II, de beroemde Commentarii, geschreven tussen 1462 en 1464. Naast het officiële levensverhaal van een paus, is het tevens een fascinerende politieke en historische kroniek. De verhalen worden geïllustreerd met beschrijvende duidelijkheid, de figuren precies getekend, het onstemmige landschap helder en scherp gedefinieerd.

De tien compartimenten worden gescheiden door geschilderde pilasters met een decoratie van grotesken, een schildersstijl die na de ontdekking van het verloren gewaande paleis van keizer Nero, de Domus Aurea. Het is bekend dat schilders als Pinturicchio, Raphaël en Filippo Lippo met fakkels afdaalden in het paleis om er de frescoschilderingen te bewonderen.

Elke afzonderlijke scène wordt omlijst door illusionistische zuilen en bogen, versierd met een mooi gesimuleerde rode en witte marmeren lambrisering. We lijken door de bogen van een gigantische loggia te kijken naar de scènes uit het leven van Enea Silvio, een reeks van opeenvolgende spektakels waarin een groot aantal personnages in kleurrijke kostuums tegen fantasievolle architecturale of landschappelijke achtergronden afgebeeld worden.

Libreria Piccolomini, met fresco's beschilderd door Pinturicchio, Siena, Duomo. In het midden La Cacciata dal Paradiso Terrestre (1)

Descrizione e stile

La Libreria si affaccia sulla navata tramite un ricco portale marmoreo del Marrina, composto da due arcate con decorazioni a bassorilievo (1497). Nell'arco a destra un piccolo altare con San Giovanni evangelista a bassorilievo è opera di Giovanni di Stefano, come anche la Pietà lignea sotto la mensa dell'altare. L'ingresso alla libreria si trova nell'arco sinistro, attraverso due valve bronzee di Antonio Ormanni del 1497. Sopra il portale si trova l'affresco dell'Incoronazione di Pio III, pure di Pinturicchio (1503-1508).

Si tratta di un'aula a pianta rettangolare, coperta da volta unghiata a padiglione e illuminata da due alte monofore. La solenne architettura è corredata da arredi di prima qualità: armadi lignei per i codici, intagliati dai celebri Barili; pavimento in mattonelle di maiolica triangolari con i crescenti dei Piccolomini (rifatto nel XIX secolo)[1]; un'edicola in stucco con la Cacciata dal Paradiso Terrestre sopra il portale d'ingresso, derivata dal rilievo di Jacopo della Quercia nella Fonte Gaia e forse del Marrina o di un anonimo scultore dell'epoca.

Centraal in de bibliotheek staat een beeld van de drie Gratiën. Het gaat om een Romeinse kopie van een Grieks origineel dat een onderdeel was van Francesco Piccolomini’s privé collectie.

Inoltre il cardinale mise a disposizione, dal palazzo romano della famiglia, il celebre marmo antico delle Tre Grazie, per il quale fu scolpita una base da Giovanni di Stefano. Si tratta di una copia romana del III secolo da un originale greco, forse pittorico, riferibile all'età ellenistica. Sebbene i libri di Pio II non giunsero mai a Siena, oggi sono esposti una serie di corali e antifonari miniati soprattutto da Liberale da Verona e Girolamo da Cremona (anni sessanta e settanta del XV secolo), ma anche di Sano di Pietro, Pellegrino di Mariano, Guidoccio Cozzarelli, di proprietà del Capitolo della cattedrale e dell'ospedale di Santa Maria della Scala[1].

Le Storie di Pio II segnarono l'apoteosi dello stile narrativo quattrocentesco, nella versione più signorile, pervasa da suggestioni fiamminghe. L'effetto è quello di un ordine razionale e stabile, fatto di certezze, che rispecchiava ancora quel modo di pensare che sarebbe stato messo in crisi dalla drammatica calata dei Lanzichenecchi[4].

Le pareti sono suddivise in dieci arcate, con un'intelaiatura pittorica che simula archi in scorcio prospettico. I finti pilastri, decorati a grottesche, compongono quindi una sorta di loggiato, che poggia su un parapetto in finto marmo contenente rilievi all'antica e iscrizioni esplicative in lettere capitali dorate su sfondo blu, di pregevole qualità estetica[5].

Il tema della decorazione ad affresco era una "cronaca dipinta" della vita di Pio II, tratta dalla biografia di Giovanni Antonio Campano e dai Commentari scritti da Enea Silvio stesso[5]. I disegni delle scene curano l'organizzazione della folla dei personaggi, studiata in modo da esaltare di volta in volta le azioni del protagonista, e sono ambientati sia in interni che in esterni, in cui i gradevoli paesaggi sono alternati a quinte urbane monumentali[4].

Biblioteca Piccolomini - Affreschi di Pio II

Tien scenes uit het leven van Pius II

1 Enea Silvio Piccolomini parte per il concilio di Basilea

2 Enea Silvio ambasciatore alla corte di Scozia

3 Enea Silvio incoronato poeta dall'imperatore Federico III

4 Enea Silvio fa atto di sottomissione a Eugenio IV

5 Enea Silvio, vescovo di Siena, presenta Eleonora di Portogallo all'imperatore Federico III

6 Enea Silvio riceve il cappello cardinalizio

7 Pio II, incoronato pontefice, entra in Vaticano

8 Pio II convoca il concilio di Mantova

9 Pio II canonizza santa Caterina da Siena

10 Pio II giunge ad Ancona per dare inizio alla crociata

 

Affreschi di Pio II