La Cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze

De Bardi-kapel is de eerste kapel rechts van de Cappella Maggiore (hoofdkapel) in de basiliek Santa Croce in Firenze. De kapel bevat een cyclus muurschilderingen van Giotto di Bondone, die gewijd is aan de heilige Franciscus van Assisi. Naar alle waarschijnlijkheid werd de kapel gedecoreerd in opdracht van Ridolfo dei Bardi, een lid van de machtige Florentijnse bankiersfamilie. Op de muren van de kapel hebben Giotto en zijn werkplaats zes scènes uitgebeeld die cruciale momenten uit het leven van de stichter van de Franciscaanse Orde uitbeelden. De verhalen ontvouwen zich in de kapel van boven naar beneden en van links naar rechts, te gebinnen op de linkermuur. Een zevende scene met de Stigmatisatie van Sint Franciscus bevindt zich hoog boven de ingang van de kapel en alleen is zichtbaar vanuit het dwarsschip.

Een kleine geschiedenis

De fresco's worden beschouwd als het artistieke testament van de grote schilder, waarin we een synthese van zijn picturale nalatenschap terugvinden. De datering van de cyclus is nog steeds een veelbesproken onderwerp in talrijke studies: de ondergrens wordt bepaald door de heiligverklaring van Lodovic van Toulouse die afgebeeld wordt op de achterwand, en schommelt tussen 1317-1321, en zou anderzijds niet later geschilderd zijn dan in 1333, wanneer Giotto vanuit Napels terugkeert naar Firenze. [0]

Volgens zowel Ghiberti als Vasari, moet de kapel zich in de 18e eeuw in een zeer precaire staat hebben bevonden, vooral door de infiltraties en herhaaldelijke overstromingen die de basiliek hadden getroffen. De fresco's werden in de Peruzzi kapel al secco (op opgedroogde pleisterkalk) geschilderd, terwijl de fresco's in de Bardi kapel hoofdzakelijk buon fresco geschilderd werden (op natte pleisterkalk), waardoor ze merkbaar beter bewaard zijn gebleven.

De Bardi-kapel is versierd met de eerste cyclus van Storie di San Francesco (Verhalen van Franciscus) na de fresco's in Assisi. In het transept is op de ingangsmuur een voorstelling van de Stigmata van Sint Franciscus te zien. De twee bustes in clypeus, in de pendentieven van de ingangsboog, stellen waarschijnlijk Adam en Eva voor.

Giotto, San Francesco riceve le stimmate, scena delle Storie di san Francesco, 1317-1325. Basilica di Santa Croce, parete del transetto sopra la cappella Bardi [1]

De scène van de stigmata werd gekozen als de meest relevante episode uit het leven van de heilige en werd geschilderd hoog boven de ingangsboog. De scène lijkt op die van Assisi, met enkele iconografische verschillen.

De kleine rechthoekige kapel wordt overdekt door een kruisribgewelf waarin drie allegorische figuren geschilderd zijn. Zij stellen de deugden armoede, kuisheid en gehoorzaamheid voor en werden waarschijnlijk vervolledigd door Francesco in gloria, een verloren gegaan fresco.

Op de achtermuur, aan weerszijden van het raam, bevatten vier nissen op twee niveaus elk een staande figuur: bovenaan links de heilige Lodovic van Toulouse, onderaan de heilige Clara; rechts onderaan de heilige Elisabeth van Hongarije, en daarboven een andere heilige (mogelijk de heilige Joris) die verloren gegaan is.
Op de zijmuren zijn zes verhalen van Franciscus afgebeeld. Op de linkermuur van boven naar beneden, de Rinuncia agli averi (Het verwerpen van aardse goederen door Franciscus), l'Apparizione al capitolo di Arles (Franciscus verschijnt aan zijn broeders te Arles) en onderaan Esequie di San Francesco (De dood van Franciscus en de inspectie van de stigmata). Op de rechtermuur, de Conferma della regola (De bevestiging van de orderegels door paus Honorius II), de Prova del fuoco di fronte al sultano (Het oordeel door het vuur voor de sultan) en de Apparizione a frate Agostino e al vescovo di Assisi (Het visioen Franciscus aan Fra Agostino en de bisschop van Assisi). De algemene opstelling van de scènes gaat uit van een centraal gezichtspunt waarbij de taferelen in verkort perspectief geschilderd werden.[2]

Immagini suggerite degli affreschi con scene della vita di Francesco nella Cappella Bardi,
Santa Croce, Firenze[1]

In de 18e eeuw ondergingen de Bardi-kapel en de Peruzzi-kapel eenzelfde lot toen, in 1730 voor de Bardi-kapel en in 1758 voor de Peruzzi-kapel, de muurschilderingen werden bedekt met een laag kalkwit, waarschijnlijk in overeenstemming met de heersende smaak van die tijd. Bovendien werden er in het begin van de 19e eeuw grafmonumenten in de muren van de Bardi-kapel geplaatst, waardoor grote delen van de schilderingen verloren gingen[6].

Episoden uit het Leven van Franciscus en zijn afgebeeld in zes scènes, die dezelfde thema's opnemen als de Verhalen van Franciscus in de bovenkerk van Assisi, maar ze op een expressievere manier actualiseren. Elke muur toont drie vakken, verdeeld door de lunet en twee panelen op de registers eronder.

Buiten de kapel, boven de toegangsboog, is de centrale episode van de Stigmata van Sint Franciscus te zien.

In de kapel kan de frescocyclus van boven naar beneden worden gelezen. De lezing springt van de ene muur naar de andere, van boven naar beneden en van links naar rechts gelezen worden. De Rinuncia ai beni paterni wordt op de tegenoverliggende muur gevolgd door de Approvazione della Regola, dan op het tweede niveau de Apparizione al Capitolo di Arle door de Prova del fuoco, en ten slotte in het laagste register de Esequie di san Francesco door de Apparizione a frate Agostino e al vescovo Guido d’Assisi.

Het begint op de linkermuur (noordmuur):

1 - San Francesco rinuncia alle vesti davanti al vescovo Guido e al padre Bernardone | Franciscus doet afstand van zijn gewaden voor bisschop Guido en pater Bernardone, 280 x 450 cm

3 - Apparizione di san Francesco a sant'Antonio nel Capitolo di Arles | Verschijning van de heilige Franciscus aan de heilige Antonius in het kapittel van Arle, 280 x 450 cm

5 - Esequie di san Francesco con l'incredulo Girolamo che cerca le stigmate | Begrafenis van Franciscus met de ongelovige Hiëronymus op zoek naar de stigmata, 280 x 450 cm

Op de tegenoverliggende muur ( de zuidelijke muur) zijn afgebeeld:

2 - Approvazione della Regola (sulla lunetta) | Goedkeuring van de Regel (op de lunet),

4 - Prova del fuoco davanti al Sultano | Vuurproef voor de sultan, 280 x 450 cm

6 - Visioni di frate Agostino e del vescovo Guido di Assisi | Visioenen van broeder Augustinus en bisschop Guido van Assisi, 280 x 450 cm.

Het is interessant om te zien hoe de Poverello nu zonder baard verschijnt, in tegenstelling tot wat is overgeleverd door de bronnen en wat al was geschilderd in Assisi. Deze keuze heeft naar alle waarschijnlijkheid te maken met het revisionistische standpunt van de kloosterlijke stroming, die geneigd was de pauperistische thema's van de stichter te herzien en zijn beeld te veranderen, waardoor hij meer 'beschaafd' oogde [4].

Visioni dell'ascensione di san Francesco (San Francesco appare a frate Agostino e al vescovo Guido di Assisi): il frate Agostino che si alza dal letto mentre il vescovo è ancora sdraiato nella stanza vicina, aiutato da due servi ai piedi del letto - affresco, 1325 ca.