|
|
|
|
|
|
L'alluvione del 4 novembre 1966, Piazza Santa Croce dopo l'alluvione[1]
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 | Santa Croce dopo l'alluvione
|
|
|
|
|
|
In de vroege uren van 4 november 1966 trad de rivier de Arno buiten haar oevers . In Firenze blijft deze dag voor altijd verbonden met de herinnering aan die verschrikkelijke overstroming, die niet alleen slachtoffers eiste maar ook immense schade toebracht aan het onschatbare artistieke erfgoed van de stad die aan wieg stond van de Renaissance.
De modderstroom die de straten van de binnenstad overweldigde trok alles met zich mee, auto’s, bomen, meubels, vernietigde winkels en palazzi en liet hopen puin, takken en boomstammen achter. Rondom de Duomo bereikte het water een hoogte van 3 meter, de Paradijspoort in het Baptisterium werd opengegooid door het water en van de met geweld dichtgeslagen luiken kwamen bijna alle panelen van Ghiberti los.
In Santa Croce bereikte het water een hoogte van meer dan vijf meter, en was 'het epicentrum van de ramp.
Het waterpeil bereikte zelfs meer dan zes meter in de oostelijke wijk Santa Croce, waar de kerk en de nationale bibliotheek de eerste slachtoffers waren.
4 november 1966
|
|
Immagini suggestive della città dopo l'alluvione del 4 novembre 1966
|
En bijna net zo snel als het water de stad had overspoeld, trokken ze zich ook weer terug, en liet het historische hart van de stad met zijn ontelbare monumenten achter met een ziekmakende smurrie vanrioolwater, modder en olie, versplinterd hout en puin. In Santa Croce werd het 13e-eeuwse kruisbeeld van Cimabue bijna volledig verwoest. Van de miljoenen verwoeste of beschadigde documenten bevonden zich er meer dan een miljoen in de Biblioteca Nazionale Centrale, op een steenworp afstand van de rivier.
|
|
|
Veduta di Piazza Santa Croce dopo l'alluvione che attraversò Firenze nel novembre del 1966
[Foto di David Lees, 1966] |
De basiliek Santa Croce (1295-1385), met de bekende frescocycli, de Crucifixvan Cimabue en de graftombes van beroemde Italiaanse kunstenaars, wordt beschouwd als een van de belangrijkste kerken van Firenze. Vanwege de nabijheid van de rivier de Arno werd deze Franciscaanse kerk bijzonder zwaar getroffen door het water van de overstroming. Te midden van de modder en het afval hielden graven van Michelangelo en Galileo Galilei en het gedenkteken voor de dichter Dante stand, maar de fresco's werden zwaar beschadigd. In het Refertorio, stroomde het metershoge waterovere de tafel van het Cenacolo van Taddeo Gaddi.
|
|
Santa croce, dopo l'alluvione del 1966 [Foto di David Lees, 1966] |
|
|
|
|
|
|
|
|
trasto] |
|
|
|
|
|
|
Secondo chiostro di Santa Croce
|
|
Firenze, chiostro brunelleschiano di Santa Croce, alluvione del 4 novembre 1966 [foto di Pierluigi Brunetti
] |
|
|
De overstroming van Firenze in 1966. |
De Angeli del fango of engelen van de modder waren een grote groep vrijwilligers, waaronder veel jongeren, studenten en gewone mensen uit de hele wereld, die na de verwoestende overstroming van Firenze op 4 november 1966 in de stad bijeenkwamen om zoveel mogelijk kunstwerken te redden van het water en de modder, in een poging te redden wat nog niet verloren was.
Het was een ongeziene uitdrukking van solidariteit, en een eigenlijke voorloper van de moderne vormen van vrijwilligerswerk. Zzeffirelli brengt hun werk erg mooi in beeld, in de straten van Firenze en in de Biblioteca nazionale. Honderdduizenden boeken in de centrale nationale bibliotheek werden vernietigd of beschadigd. Volgens UNESCO werden “meer dan twee miljoen zeldzame en onvervangbare volumes en talloze manuscripten ernstig beschadigd. Samen met het kruisbeeld van Cimabue in het nabijgelegen klooster Santa Croce, is de Biblioteca Nazionale centrale en de bijdrage van de Angeli del Fango een symbool geworden van de schade die de overstroming toebracht aan het culturele erfgoed van Firenze en Italië.
|
|
Immagini suggestive degli angeli del fango nella Biblioteca Nazionale Centrale
|
|
|
|
|
|
|
Cimabue
Het puin, afval en modder waren vervuild met gelekte stookolie. Er waren weken van opruimwerk nodig. Het tragische verhaal van Cimabue's kruisbeeld in de Santa Croce kerk werd een symbool van de verwoesting van het door de overstroming getroffen kulturele erfgoed. De Crucifix was na de Tweede Wereldoorlog tentoongesteld in het Uffizi maar teruggebracht naar de kerk ter gelegenheid van de herinrichting van het Museo dell'Opera di Santa Croce, dat ingehuldigd werd in 1959. In de vroege ochtend van 4 Novembre 1966 werd het beeld overspoeld door water dat in Santa Crove een hoogte van bijna 6 meter bereikte, het kruisbeeld kwam niet naar beneden, maar raakte volledig doordrenkt met water, nafta en modder, waardoor 60% van het picturale oppervlak voorgoed verloren ging.
|
|
L'alluvione di Firenze 1966. Trasferimento del crocifisso di Cimabue da Santa Croce nella limonaia del Giardino di Boboli
Nei giorni successivi all'alluvione del '66 ci fu una corsa contro il tempo per portare in salvo i beni culturali più a rischio.
Questo prezioso scatto in bianco e nero documenta il trasferimento del crocifisso di Cimabue (1288 circa) da Santa Croce nella limonaia del Giardino di Boboli, in attesa del primo intervento di recupero.
[Gallerie degli Uffizi]
|
|
|
|
|
|
|
Il Crocifisso di Cimabue dopo l'alluvione del 4 novembre 1966.
Il crocifisso viene tolto
|
|
Il Crocifisso di Cimabue dopo l'alluvione del 4 novembre 1966.
Trasporto del crocifisso alla limonaia del Giardino di Boboli
|
|
Il Crocifisso di Cimabue dopo l'alluvione del 4 novembre 1966.
Innalzamento della croce
|
|
L'alluvione 1966. La scoperta del capolavoro di Cimabue che galleggia sommerso
dall'acqua e imbrattato di fango a Santa Croce, Firenze [8]
|
|
|
|
|
|
Cimabue, Crocifisso, 1272-1280 circa, tempera e oro su tavola, Santa Croce, sagrestia, Firenze
|
|
L'alluvione 1966. La scoperta del capolavoro di Cimabue che galleggia sommerso dall'acqua e imbrattato di fango a Santa Croce, Firenze [foto Ivo Bazzechi]
|
|
Il Crocifisso di Cimabue dopo l'alluvione del 1966 (Fototeca del Kunsthistorischen Instituts di Firenze)
|
Fresco's
Fresco's vereisen een meer gecompliceerde behandeling. Normaal gesproken laat water, zodra het verdampt is, een laagje restzout achter op het oppervlak van de muur die het heeft opgenomen. In sommige gevallen verdoezelde de resulterende aanslag de geschilderde afbeeldingen. In andere gevallen zorgde de ondoordringbaarheid van het frescopleister ervoor dat het zout vast kwam te zitten onder het oppervlak, waardoor zich bellen vormden en uitbarstten en de verf losliet. De hechting van het pleisterwerk aan de muur was vaak ook ernstig aangetast. Een fresco kon alleen worden losgemaakt als het volledig droog was. Om een fresco te drogen, sneden arbeiders smalle tunnels onder het fresco, waarin verwarmingselementen werden geplaatst om vocht van onderaf aan te zuigen (in plaats van naar buiten, wat de schilderingen nog meer zou hebben beschadigd). Binnen een paar dagen was het fresco klaar om losgemaakt te worden.
|
|
Basilica di Santa Croce, refettorio, L'Ultima Cena e l'Albero della Vita, del Taddeo Gaddi, dopo l'alluvione del 1966 [Foto di David Lees, 1966] |
Stookolie, waarmee veel geschilderde kunstwerken waren bedekt, werd verwijderd door met Japans tissuepapier een oplosmiddel aan te brengen dat de teer oploste. Vervolgens werd een absorberend middel, zoals talkpoeder, over het zijdepapier verdeeld.
|
|
Basilica di Santa Croce, refettorio, L'Ultima Cena e l'Albero della Vita, del Taddeo Gaddi, dopo l'alluvione del 1966 [Foto di David Lees per lar rivista Life] [3]
|
L'Albero della Vita, Ultima cena en storie sacre (1355) is een groot fresco van Taddeo Gaddi in het refettorio (de refter) van de basiliek van Santa Croce. Het is een van meest indrukwekkende werken van Taddeo Gaddi.
De hele achterwand van de Bovenzaal, bijna als een enorm altaarstuk, wordt in beslag genomen door een complexe geschilderde scène met onder andere het Laatste Avondmaal met daarboven de Kruisiging, met aan weerszijden de Stigmata van Franciscus, en drie heiligenverhalen die met eten te maken hebben. Deze laatste verwijzen naar het primitieve gebruik van de grote ruimte als plaats voor de maaltijd, waar de broeders in stilte aten en werden uitgenodigd tot individuele meditatie.
De schade veroorzaakt door de overstroming van 1966 maakte de verwijdering van het enorme fresco noodzakelijk, wat in oktober 1967 werd uitgevoerd in een van de meest gedurfde operaties in de geschiedenis van de restauratie. Het fresco werd in december 1968 weer teruggeplaatst.
|
|
|
|
|
|
Un restauratore lavora sull'affresco Cenacolo di Taddeo Gaddi nel Reffettorio di Santa Croce
|
|
Basilica di Santa Croce, refettorio, L'Ultima Cena e l'Albero della Vita, del Taddeo Gaddi, dopo l'alluvione del 1966
|
|
L'Ultima Cena del Vasari dopo l'alluvione del 1966
|
|
|
|
L'alluvione del 4 novembre 1966. Il dipinto su tavola di Coppo di Marcovaldo, San Francesco e 20 storie della sua vita, è trasferito alla Limonaia di Palazzo Pitti
] |
|
|
|
|
|
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Piazza del Duomo, impressies
La Piazza dei Cavalleggerii e la Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze
Gallerie degli Uffizi
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, gli angeli del fango
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 e Franco Zeffirelli
Album | Photogallery Florence | Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Galleria Fotografica
|
|
|
|
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966
|
|
|
|
|
|
|
|
L'alluvione del 4 novembre 1966, veduta di Piazza San Giovanni dal Campanile di Giotto, Firenze
|
|
Alluvione di Firenze novembre 1966, la furia dell’Arno al Ponte di Santa Trinita
|
|
Piazza Cavalleggeri, Firenze 1966 [L'Archivio fotografico della Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze]
|
|
|
|
|
|
Un uomo aiuta una donna ad attraversare la strada sul Lungarno Pecori Giraldi, Firenze, novembre 1966
|
|
L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, Piazza dei Cavalleggeri, tra Lungarno delle Grazie e Lungarno della Zecca Vecchia
|
|
Alluvione di Firenze novembre 1966, 4 novembre 1966, veduta da Piazzale Michelangelo
|
|
|
|
|
|
L'alluvione del 4 novembre 1966, Piazza Santa Croce dopo l'alluvione, targa degli'Angeli del fango
|
|
Stranded vetture nella piazza antistante la Basilica di Santa Croce, durante l'alluvione del fiume Arno a Firenze
|
|
L'alluvione di Firenze 1966. Fango e detriti in piazza del Duomo
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Biblioteca Nazionale di Firenze, un'immagine della biblioteca dopo l'alluvione
|
|
Libri e giornali alluvionati nei magazzini della BNCF
|
|
asciugatura di libri alluvionati nella sala di lettura della BNCF
|
|
|
|
|
|
L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, Ponte Santa Trinità, Santo Spirito
|
|
L'alluvione del 4 novembre 1966. Gallerie degli Uffizi, Piazzale degli Uffizi, veduta verso l'Arno
|
|
Volontari trasportano un dipinto. A terra evidenti tracce di fango, Firenze, Piazzale degli Uffizi, Novembre 1966
|
Angeli del fango
|
|
|
|
|
|
|
|
Alluvione di Firenze novembre 1966, Angeli del fango presso la Biblioteca nazionale
|
|
L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, volontari portano dipinti fuori degli Uffizi
|
|
L'alluvione del 4 novembre 1966. L'affresco di Paolo Ucello, danneggiato dall'alluvione, viene rimosso dalla chiesa di Santa Maria Novella a Firenze per essere riparato, 1966
|
|
|
|
|
|
Primi interventi di pulitura dei volumi presso la Biblioteca nazionale
|
|
The 1966 flood of the Arno. Manuscripts from the National Library being washed and dried in the boiler room of the Florence railway station, Florence, 1966
|
|
Angeli del fango che salvano un quadro dopo l'enorme alluvione in città, Piazza della Signoria, 1966 [Photo by David Lees/The LIFE Picture Collection]
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Alluvione: I giorni dell'emergenza | La Soprintendenza Archivistica per la Toscana e l'alluvione del 1966 | www.soprintendenzaarchivisticatoscana.beniculturali.it
Memorie - Fatti e persone da ricordare | L'alluvione di Firenze, per non dimenticare | www.raiplay.it/video
L'esondazione dell'Arno che il 4 novembre 1966 sconvolse il Paese, distruggendo la città di Firenze. Tredicimila famiglie senza tetto e trentaquattro morti. Una mobilitazioni di volontari in arrivo da ogni parte d'Italia e non solo, giovani e anziani, donne, studenti … Vennero chiamati "gli angeli del fango". Videografia: Per Firenze (1966), "Notte Italia" (1998)
David Lees
Fotograaf David Lees illustreerde aan de hand van honderden foto's voor Life magazine, tientallen jaren Italiaanse.
Lees begon zijn samenwerking met Life na de Tweede Wereldoorlog. Hij legde belangrijke gebeurtenissen vast - zoals pausverkiezingen, politieke stemmingen, archeologie- en kunstprojecten, maar hij wist Italië ook te typeren met verhalen uit het dagelijks leven. In 1951 versloeg hij het huwelijk van een Italiaans meisje in het Zuid-Italiaanse dorp Passiano met een Amerikaanse vriend uit de oorlogstijd. Vijftien jaar later documenteerde hij de overstroming van 4 november 1966 die grote delen van Firenze zou verwoestten en ontelbare kunstschatten zou beschadigen.
Lees reisde ook veel, zowel voor Life als voor andere projecten, naar plaatsen variërend van het Midden-Oosten tot Spanje.
Hij fotografeerde ook modeshows en beroemdheden en was vaak de fotograaf bij uitstek van ongrijpbare persoonlijkheden zoals de Amerikaanse dichter Ezra Pound, Bernard Berenson, Enrico Piaggio, Gianni Agnelli, Giovanni Michelucci, Federico Fellini, Umberto Eco of Eugenio Montale.
|
|
|
|
|
|
David Lees, Edward Gordon Craig, vintage bromide print, Tourette sur Loup, France, 1950
|
|
Cosimo Chiarelli, David Lees. L'Italia nelle fotografie di LIFE |
|
David Lees for Life. Triumph from Tragedy. I giorni dell'alluvione. Polistampa, Firenze, 2006
|
|
|
|
|
Angeli del fango. La «meglio gioventù» nella Firenze dell'alluvione |
Bibliografie
Erasmo D’Angelis, Angeli del fango, 2016, Giunti Editore
Clark, Robert, Dark Water: Flood and Redemption in the City of Masterpieces. 1st ed. New York: Doubleday, 2008
Robert Clarks boek Dark Water: Flood and Redemption in the City of Masterpieces werd in 2008 gepubliceerd, nadat hij in 2006 de veertigjarige herdenking van de overstroming had bijgewoond. Clark geeft informatie over het ontstaan van Zeffirelli's film.
|
[1]
[2]
[3]
[4] Fonte Firenze 1966: così gli angeli del fango salvarono la città | Corriere.it | Il regista fiorentino Franco Zeffirelli. L’artista girò nel 1966 un film-documentario su Firenze, prodotto dalla Rai, dedicato alla tragedia che colpì il capoluogo toscano. La voce narrante dell’opera era in buona parte quella non doppiata di Richard Burton [Contrasto]
[8] Clark, Robert, Dark Water: Flood and Redemption in the City of Masterpieces. 1st ed. New York: Doubleday, 2008, pp. 177–79 en 333.
Spande, Helen, and New York University. 2009. Institute of Fine Arts. Conservation Center. Conservation Legacies of the Florence Flood of 1966: Proceedings of the Symposium Commemorating the 40th Anniversary. London: Archetype, p. xviii. [Geciteerd uit Flood in Florence, 1966: A Fifty-Year Retrospective].
[9] Florence’s Mud Angels. Backpackers, travelling through Europe, forged a new wave of international collaboration | www-historytoday-com
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|