Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco (San Francesco appare a frate Agostino e al vescovo Guido di Assisi), 1317-1325, cappella Bardi, Basilica di Santa Croce [0]
Giotto di Bondone, Visioenen van broeder Augustinus en de bisschop van Assisi (Visioni dell'ascensione di san Francesco), 1317-1325, Cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze
Als je de fresco's van Giotto van dichtbij bekijkt, sta je versteld van de menselijkheid die hij in zijn personages weet te leggen. De Bardi-kapel in de kerk van Santa Croce in Firenze, rechts van het altaar en dus op de meest prominente plaats, is gewijd aan verhalen uit het leven van Sint Franciscus van Assisi. Het de eerste cyclus van Verhalen van Franciscus die buiten Assisi gerealiseerd werd. In het dwarsschip is op de ingangsmuur een voorstelling van de Stigmate di San Francesco (Stigmata van Sint-Franciscus) te zien. De Bardi-kapel is de eerste kapel rechts van de Cappella Maggiore in de basiliek Santa Croce in Firenze.
De kapel is waarschijnlijk geschilderd in opdracht van Ridolfo dei Bardi, een lid van de machtige Florentijnse bankiersfamilie. De oppervlakte van de frescocyclus beslaat ongeveer 180 vierkante meter. Hierop zijn door Giotto en zijn werkplaats in zes scènes de cruciale momenten in het leven van de stichter van de Franciscaanse orde uitgebeeld. In deze scene verschijnt Franciscus in een visioen aan Agostino, een ordebroeder, en de bisschop van Assisi.
Veranderende smaken hebben hun stempel gedrukt op de kapel. De fresco's werden in de 18e eeuw witgekalkt in overeenstemming met de heersende smaak van die tijd terwijl het grafmonument van de architect Giuseppe Salvetti in 1812 in de linkermuur werd ingebouwd en dat van Niccolò Gaspero Paoletti in 1818 in de tegenoverliggende muur, midden in de scene Visioni dell'ascensione di san Francesco die zwaar beschadigd werd. De fresco's werden halverwege de 19e eeuw herontdekt en geherwaardeerd, de grafmonumenten werden verplaatst naar de Salviati kapel en de schilderingen werden gerestaureerd door Gaetano Bianchi die de beschadigde of ontbrekende delen opnieuw schilderde. Zijn restauratie, uitgevoerd in 1853, wordt herdacht in een inscriptie rechts van het altaar. Leonetto Tintori restaureerde de fresco's opnieuw in 1958-59, maar hierbij herstelde hij alleen het originele schilderij en verwijderde eerdere toevoegingen.
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco (San Francesco appare a frate Agostino e al vescovo Guido di Assisi), scena delle Storie di san Francesco, 1317-1325. Basilica di Santa Croce, parete destra della cappella Bardi [1]
Visioni dell'ascensione di san Francesco, Visioenen van de Hemelvaart van Sint Franciscus
De scène met de Visioni dell'ascensione di san Francesco (visioenen van de Hemelvaart van Sint Franciscus) is het meest beschadigde deel van de cyclus. Het bevindt zich in het onderste register van de rechtermuur en toont twee kamers waar volgens de Legenda maior van Bonaventura da Bagnoregio, broeder Augustinus en de bisschop van Assisi, beiden in Gargano, wonderbaarlijke visioenen van Franciscus hadden vlak nadat hij was gestorven. De monnik, links, staat op van zijn bed, buigt zich voorover en bidt misschien in verwondering (zijn gestalte is bijna volledig verdwenen), tot verbazing van zijn broeders. De bisschop ligt in de kamer rechts, met twee dienaren aan het voeteneinde van zijn bed, en voor hem staat waarschijnlijk de figuur van de heilige.
Ondanks hun verminkte staat vertonen de fragmenten een werkelijk opmerkelijke kwaliteit die aan de directe hand van de meester wordt toegeschreven. Ondanks de enorme beschadigingen, fascineren de menselijke figuren in het fresco, van de monnik die zich aan de zijkant bevindt en verwonderd de verschijning van net overleden Sint Franciscus aan broeder Augustinus gadeslaat, tot de zieke bisschop in bed, en zijn dienaars op de voorgrond.
De ultieme restauratie van de fresco's gebeurde tussen oktober 2024 tot juli 2025.
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco (particolare), scena delle Storie di san Francesco, parete destra della cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze [1]
Verhalen van Sint Franciscus | Het leven van Franciscus in de fresco's van Giotto
De fresco's in de kapel vertellen het levensverhaal van Sint Franciscus, verdeeld in zes episodes. Giotto's verhaal is gebaseerd op de Legenda Maior van Bonaventura da Bagnoregio, die de kunstenaar al had afgebeeld in de bovenbasiliek van Assisi en die in 1266 werd erkend als de meest gezaghebbende en enige officiële bron over het leven van Sint Franciscus.
Op de zijmuren zijn zes verhalen van Franciscus afgebeeld. Op de linkermuur van boven naar beneden, de Rinuncia agli averi (Het verwerpen van aardse goederen door Franciscus), l'Apparizione al capitolo di Arles (Franciscus verschijnt aan zijn broeders te Arles) en onderaan Esequie di San Francesco (De dood van Franciscus en de inspectie van de stigmata). Op de rechtermuur, de Conferma della regola(De bevestiging van de orderegels door paus Honorius II), de Prova del fuoco di fronte al sultano(Het oordeel door het vuur voor de sultan) en de Apparizione a frate Agostinoe al vescovo di Assisi (Het visioen Franciscus aan Fra Agostino en de bisschop van Assisi). De algemene opstelling van de scènes gaat uit van een centraal gezichtspunt waarbij de taferelen in verkort perspectief geschilderd werden.[2]
De helderheid van de Franciscaanse boodschap komt tot uiting in de manier waarop de scènes zijn opgezet, zodat iedereen de betekenis ervan kan begrijpen. Tegelijkertijd wilde men een parallel trekken tussen het leven van Franciscus en dat van Christus. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de afbeelding van de Stigmata van Sint Franciscus hoog boven de boog bij de ingang van de kapel.
Het was de bedoeling dat de fresco's van onderaf, in het midden van de kapel, bewonderd zouden worden. Vergeleken met zijn eerdere werken in Assisi of in de Scrovegni-kapel in Padua verandert de kunstenaar in Santa Croce de relatie tussen figuur en omgeving, door vernieuwingen toe te passen die de ruimtelijkheid van de scènes veranderen. Giotto overwint ook de stilistische rigiditeit van zijn tijd door de gemoedstoestanden van de personages te onderzoeken en hun gezichtsuitdrukkingen en gebaren te bestuderen: de woede van de vader van de heilige en de kreten van de kinderen die bij de haren worden getrokken in de Verzaking; de angst van de Saracenen die bang zijn voor de confrontatie met Franciscus en de daaruit voortvloeiende woede van de sultan tijdens de Vuurproef; of de pijn en emotie van de monniken die knielen naast het lichaam van Franciscus, het ongeloof van de man die de stigmata ziet en de verbazing van de monnik die ziet hoe de ziel van de heilige door de Dood naar de hemel wordt gedragen [3].
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco (particolare), scena delle Storie di san Francesco, cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze [2]
In de kapel kan de frescocyclus van boven naar beneden worden gelezen. De lezing springt van de ene muur naar de andere, en kan van boven naar beneden en van links naar rechts gelezen worden. De Rinuncia ai beni paterni wordt op de tegenoverliggende muur gevolgd door de Approvazione della Regola, dan op het tweede niveau de Apparizione al Capitolo di Arle door de Prova del fuoco, en ten slotte in het laagste register de Esequie di san Francesco door de Apparizione a frate Agostino e al vescovo Guido d’Assisi.
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco (particolare), scena delle Storie di san Francesco,
cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze
De Bardi kapel werd in 1730 bedekt met een scialbo, een laag witkalk, in overeenstemming met de heersende smaak van die tijd. In de 19e eeuw werden er twee grafmonumenten in de kapel geplaatst die de muren onvermijdelijk ruïneerden. Pas in 1851 dook het 14e-eeuwse schilderij weer op en Gaetano Bianchi, een beroemde restaurateur, werkte enthousiast om een nog ‘pratende’ Giotto onder de scialbo terug te vinden. Om het witkalk en de twee cenotafen te verwijderen, werden de muren echter aangetast met veel krassen en schaafplekken.
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco, restauro, volto post pulitura in attesa del ritocco pittorico , cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze
Na de herontdekking en herwaardering van de fresco's in de 19e eeuw werden de twee grafmonumenten die tegen de muren van de kapel stonden, verwijderd. Helaas gingen hierbij delen van het fresco eronder onherroepelijk verloren. Tegenwoordig vormen de silhouetten van deze twee grafmonumenten een pijnlijk litteken.
Gaetano Bianchi,in zijn tijd een beroemde restaurateur, werkte enthousiast aan de frescocyclus om een nog ‘pratende’ Giotto onder de scialbo opnieuw tot leven te brengen. Door de laag witkalk en de twee cenotafen te verwijderen, werden de muren ook aangetast met veel krassen en schaafplekken.
Bovendien werden bij de restauratie, in overeenstemming met de filosofie van die tijd, toevoegingen in ‘stijl’ gedaan.
De staat van de fresco’s is zichtbaar in enkele foto's die dateren van voor 1959.
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco, 1317-1325, Cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze [Anderson — Firenze - Apparizione di S. Francesco al Vescovo Guido di Assisi - Giotto - S. Croce — insieme, prima del restauro del 1959][Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico] [5]
Pas een eeuw later, tussen 1957 en 1958 voerde men de daaropvolgende restauratie uit, en trachtte een meer authentieke Giotto te herstellen door de picturale toevoegingen te verwijderen. Deze zeer delicate operatie werd toevertrouwd aan Leonetto Tintori. de beroemdste Italiaanse restaurateur van fresco's die eerder al in de Scrovegni kapel en in Assisi fresco's van Gioto had gerestaureerd.
Bij deze restauratie werden echter ook synthetische, vinylfixatieven gebruikt en het is met deze laatste ingreep, evenals met de schade veroorzaakt door de overstroming in 1966, dat de recente restauratie werd geconfronteerd.
De moderne, wetenschappelijke benadering probeert de rampen uit het verleden zo goed mogelijk te verhelpen. Voorafgegaan door en multidisciplinair en niet-invasief diagnostisch onderzoek, dat wil zeggen met technieken waarbij de muurschilderingen niet worden aangeraakt, begon de meest recente restauratie in juni 2022. De Opera di Santa Croce vertrouwde de restauratie van de cyclus toe aan Cristina Acidini, president van de Opera di Santa Croce, en Emanuela Daffra, superintendent van het Opificio delle Pietre Dure. [7]
De hernieuwde frisheid en verfijning van sommige details laten ons de effecten van realisme en ruimtelijke complexiteit van Giotto's schilderijen zien.
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco, restauro, volto post pulitura in attesa ritocco pittorico,
cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze
Veel van de wijdverspreide slijtplekken, krassen en beschadigingen die na de reiniging op geverfde muren te zien zijn, zijn het gevolg van de mechanische procedures voor het verwijderen van witkalk.
Tegenwoordig worden deze witte openingen, die de hele cyclus op dramatische wijze bedekken, niet opnieuw beschilderd zoals Gaetano Bianchi dat in de 19e eeuw deed. In plaats daarvan worden die ruimtes gevuld met gemakkelijk te verwijderen ingrepen en kleuren die je van op een afstand een gevoel van eenheid of chromatische samenhang geven, terwijl van dichtbij het duidelijk latere ingrepen blijken te zijn.
Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco, 1317-1325, Cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze [Anonimo — Giotto di Bondone - sec. XIV - Apparizione di san Francesco d'Assisi a frate Agostino e al vescovo Guido di Assisi: personaggio addormentato — particolare, dopo il restauro del 1959][Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico][6]
Rinuncia dei beni
Giotto di Bondone, Approvazione della Regola
Giotto di Bondone, Apparizione di san Francesco a sant'Antonio nel Capitolo di Arles
Giotto di Bondone, Prova del fuoco davanti al Sultano, Cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze
Giotto di Bondone, Esequie di san Francesco
La Cappella Bardi, Santa Croce, Firenze
[1] Foto di jean louis mazieres, publicato ato sotto la licenza Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic- Creative Commons. [2] Cecilia Frosinini, Le esequie di San Francesco - Giotto, Cappella Bardi, 2013, in "Maestri e capolavori", Edizioni l'Orbicolare | www.academia.edu [Cecilia Frosinini (Opificio delle Pietre Dure e Laboratori di Restauro, Direttore Settore Restauro Pttlure Murali. Firenze] [3] Fonte: Giotto e il restauro della cappella Bardi - Santa Croce | www.santacroceopera.it [4] Un frate scosta la tenda, l’altro è stupefatto: cosa svela Giotto visto da vicino nella Cappella Bardi in restauro | www.ultura.tiscali.it [5] [Anderson — Firenze - Apparizione di S. Francesco al Vescovo Guido di Assisi - Giotto - S. Croce — insieme, prima del restauro del 1959] (1920 ca. - 1950 ca. ) )
analisi tecnico-formale/ bibliografia (Catalogo Generale Anderson 1907, p. 73 [Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico | catalogo.fondazionezeri.unibo.it, publicato sotto la Licenza Creative Commons 4.0] [6] [Anderson — Firenze - Apparizione di S. Francesco al Vescovo Guido di Assisi - Giotto - S. Croce — insieme, prima del restauro del 1959] (1920 ca. - 1950 ca. ) )
analisi tecnico-formale/ bibliografia (Catalogo Generale Anderson 1907, p. 73 [Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico | catalogo.fondazionezeri.unibo.it, publicato sotto la Licenza Creative Commons 4.0] [6] [Anonimo — Giotto di Bondone - sec. XIV - Apparizione di san Francesco d'Assisi a frate Agostino e al vescovo Guido di Assisi: personaggio addormentato — particolare, dopo il restauro del 1959 (1959 post - 1980 ca. ) [Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico | catalogo.fondazionezeri.unibo.it, publicato sotto la Licenza Creative Commons 4.0]
Bibliografia
Maurizia Tazartes, Giotto, Rizzoli, Milano 2004. ISBN non esistente
Edi Baccheschi, L'opera completa di Giotto, Rizzoli, Milano 1977.
![Toacana ] Galleria di immagini](/titels/albump.gif){kind=small}
![Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco, 1317-1325, Cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze [Anderson — Firenze - Apparizione di S. Francesco al Vescovo Guido di Assisi - Giotto - S. Croce — insieme, prima del restauro del 1959][Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico]](https://lh3.googleusercontent.com/pw/AP1GczOHLx9iEa0Xwy-Il_vZrwibjYlNOnYAK0cPeHMMFHXtrR1UmSLJvyFm9qs0IcudeBEF6rXHzUJTl4nYJSjqZBFgZdSoYCFadU4d0ddjn43u7lC7ZOc0=w1400-h1093-p-k)
![Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco, 1317-1325, Cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze [Anonimo — Giotto di Bondone - sec. XIV - Apparizione di san Francesco d'Assisi a frate Agostino e al vescovo Guido di Assisi: personaggio addormentato — particolare, dopo il restauro del 1959][Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico]](https://lh3.googleusercontent.com/pw/AP1GczPobJYnc2bsMdIEvFCRWv5cxtUyiS223gYsTUorXwm8nAEbo4192NrnjWPVWA0seJxGiqJVi2Pi9kOSCG_gDJR0cZcbjHImvWa-ZNy1hiZPZWvLgaYG=w1400-h1030-p-k)
