Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco, restauro, volto post pulitura in attesa del ritocco pittorico , cappella Bardi, basilica di Santa Croce, Firenze

In januari 2025 waren de restauratieweren voor de helft voltooid. Er was voor de bezoekers mogelijk Giotto's fresco's van op de stellingen van dichtbij te bekijken, en enkele details waar te nemen die eerder niet zichtbaar waren, zoals een bakkebaard langs de wang van een gezicht, delicaat, realistisch, of een geometrische decoratie.

Ook de proefstreken, de sinopia, de voorbereidende tekening zijn nu leesbaar.

Emanuela Daffra:

«Il progetto di restauro è come una quercia”, ha continuato Emanuela Daffra, “il lavoro che noi mostriamo è a metà, ma già nel 2010, grazie a un grant della Getty Foundation, erano stati condotti studi per approfondire le tecniche giottesche e lo stato di conservazione della Cappella Bardi. Da allora gli strumenti diagnostici si sono raffinati sempre di più e, prima di metter mano a siringhe o tamponcini, si è dovuto fare un lavoro radicale. A pulitura conclusa, passati dal degrado alla fermatura, possiamo dire che finalmente si vede ‘Giotto'».

“Het restauratieproject is als een eik,” vervolgt Emanuela Daffra, "het werk dat we laten zien is nog maar half af, maar al in 2010 werden er, dankzij een subsidie van de Getty Foundation, studies uitgevoerd om de Giotteske technieken en de staat van conservering van de Bardi-kapel verder te onderzoeken. Sindsdien zijn de diagnostische instrumenten steeds verfijnder geworden en moest er radicaal worden gewerkt voordat er met spuiten of wattenstaafjes kon worden gewerkt. Nu de schoonmaak is voltooid, we van verval zijn overgegaan op stoppen, kunnen we zeggen dat we 'Giotto' eindelijk kunnen zien".

Rinuncia dei beni

Giotto di Bondone, Visioni dell'ascensione di san Francesco

In de kapel kan de frescocyclus van boven naar beneden worden gelezen. De lezing springt van de ene muur naar de andere, en kan van boven naar beneden en van links naar rechts gelezen worden. De Rinuncia ai beni paterni wordt op de tegenoverliggende muur gevolgd door de Approvazione della Regola, dan op het tweede niveau de Apparizione al Capitolo di Arle door de Prova del fuoco, en ten slotte in het laagste register de Esequie di san Francesco door de Apparizione a frate Agostino e al vescovo Guido d’Assisi. Deze fresco's in het onderste register (5 en 6 in het schema hieronder) dragen nog de duidelijke sporen van de verwijderde cenotafen.
De silhouetten van deze twee grafmonumenten blijven een pijnlijk litteken.

De verhalende cyclus begint op de linkermuur (de noordmuur):

1 - San Francesco rinuncia alle vesti davanti al vescovo Guido e al padre Bernardone | Franciscus doet afstand van zijn gewaden voor bisschop Guido en pater Bernardone, 280 x 450 cm

3 - Apparizione di san Francesco a sant'Antonio nel Capitolo di Arles | Verschijning van de heilige Franciscus aan de heilige Antonius in het kapittel van Arle, 280 x 450 cm

5 - Esequie di san Francesco con l'incredulo Girolamo che cerca le stigmate | Begrafenis van Franciscus met de ongelovige Hiëronymus op zoek naar de stigmata, 280 x 450 cm

Op de tegenoverliggende muur ( de zuidelijke muur) zijn afgebeeld:

2 - Approvazione della Regola (sulla lunetta) | Goedkeuring van de Regel (op de lunet),

4 - Prova del fuoco davanti al Sultano | Vuurproef voor de sultan, 280 x 450 cm

6 - Visioni di frate Agostino e del vescovo Guido di Assisi | Visioenen van broeder Augustinus en bisschop Guido van Assisi, 280 x 450 cm.

 

[Anderson — Firenze - S. Francesco rinunzia ai beni terreni - Giotto - Chiesa di S. Croce — insieme. Prima del restauro del 1959]

[Anderson — Firenze - S. Francesco presenta ad Onofrio III la regola dell'Ordine - Giotto - S. Croce]

[Anderson — Firenze - SAnderson — Firenze - Apparizione di S. Francesco a S. Antonio di Padova - Giotto - S. Croce. Prima del restauro del 1959]

[Anderson — Firenze - Apparizione di S. Francesco al Vescovo Guido di Assisi - Giotto - S. Croce — insieme, prima del restauro del 1959]

[0] Copyright @Traveling in Tuscany | Some rights reserved
[1] Foto di jean louis mazieres, publicato ato sotto la licenza Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic- Creative Commons.
[2] Cecilia Frosinini, Le esequie di San Francesco - Giotto, Cappella Bardi, 2013, in "Maestri e capolavori", Edizioni l'Orbicolare | www.academia.edu [Cecilia Frosinini (Opificio delle Pietre Dure e Laboratori di Restauro, Direttore Settore Restauro Pttlure Murali. Firenze]
[3] L’intonaco of tonachino, of de toplaag bestaat uit een mengsel van gebluste kalk en fijn zand en wordt in een dunne laag van een paar millimeter opgebracht op de ruwere onderlaag. Op deze pleisterlaag moet geschilderd worden als deze nog vochtig is en de tonachino wordt zo aangebracht dat ze op dezelfde dag kan beschilderd worden. Aan het begin van een nieuwe werkdag moet niet meer toplaag worden aangebracht dan op diezelfde dag geschilderd kan worden. De schilder moet dus aan de metselaar het oppervlak opgeven dat hij die dag zal beschilderen. Deze vlakken worden giornate (dagen) genoemd.
[4] Un frate scosta la tenda, l’altro è stupefatto: cosa svela Giotto visto da vicino nella Cappella Bardi in restauro | www.ultura.tiscali.it
[5] Foto Ottaviano Caruso. Fonte: Il restauro di Giotto nella Cappella Bardi a Firenze | Studio ESSECI | studioesseci.net
[The images featured in this page have been supplied to Studio Esseci sas by the Organizers of the event, for uses connected solely with the Press Agent requirements of the event itself. | Le immagini qui riprodotte sono state fornite allo Studio Esseci sas dagli Organizzatori dell'evento, ad esclusivo utilizzo collegato alle esigenze di Ufficio Stampa dell'iniziativa medesima.]
[6] In die tijd ontstond er ook een zeer interessante samenwerking tussen een kunsthistoricus en de restaurateur; de eerste had tot taak de voortgang van de werkzaamheden dagelijks (of bijna dagelijks) te volgen, een dagboek van de werkzaamheden op te stellen en dit, indien nodig, te voorzien van historisch-artistieke studies. Dit samenwerkingsmodel, toegepast op de schilderijen in Assisi, leverde een boek op dat Tintori samen met de beroemde Amerikaanse kunsthistoricus Millard Meiss signeerde en dat in 1962°39 werd gepubliceerd. In dit boek werd in werkelijkheid niet de restauratie besproken, maar alleen het deel studies en visuele analyses, naast een kaart van de opeenvolgende giornate of "dagen" voor alle franciscaanse scènes. Het voorbeeld van samenwerking werd niet herhaald voor de Bardi-kapel, maar werd opnieuw in gebruik genomen voor de Peruzzi-kapel (Abb. l 09-110), waar het historisch-artistieke deel werd opgepakt door de Amerikaanse wetenschapper Eve Borsook. [Giorgio Bonsanti, Le cappelle Peruzzi e Bardi in Santa Croce a Firenze e gli affreschi di Giotto nella storia del restauro, in: Die Restaurierung der Restaurierung? Zum Umgang mit Wandmalereien und Architekturfassungen, München, 2002, p. 84]
[7] Giotto di Bondone - Basilica di S. Croce, decorazione pittorica della cappella Bardi | [Gabinetto Fotografico della Soprintendenza Speciale per il Patrimonio Storico, Artistico ed Etnoantropologico e per il Polo Museale della città di Firenze][Fondazione Federico Zeri, Archivio fotografico | catalogo.fondazionezeri.unibo.it, publicato sotto la Licenza Creative Commons 4.0]