Santa Maria del Carmine, Firenze

De Basilica di Santa Maria del Carmine ligt in de wijk Oltrarno in Firenze. Als je op de Piazza del Carmine zou je nooit vermoeden dat zich achter die eenvoudige, onafgewerkte gevel een artistiek, filosofisch en historisch meesterwerk van de renaissance bevindt. Die onvermoede schat is de frescocyclus op de muren van de Cappella Brancacci in een van de zijkapellen van de kerk.
De fresco's werden geschilderd door Masaccio en Masolino di Panicale tussen 1425 en 1427, en bijna zestig jaar later vervolledigd door Filippino Lippi.
De Brancacci-kapel bevindt zich aan het einde van het rechter dwarsschip van de Santa Maria del Carmine.

De schitterende fresco's van Masolino di Panicale, Masaccio en Filippino Lippi tonen 15 scènes uit het leven van de apostel Petrus en is een van de mooiste voorbeelden van Florentijnse renaissance schilderkunst.

De frescocyclus begint met het fresco  La tentazione di Adamo ed Eva, dat zich bovenaan rechts in een hoog en smal paneel bevindt. Deze scène en de symmetrische scène aan de overkant (Masaccio's La cacciata di Adamo ed Eva dal Paradiso terrestre (Verdrijving uit het aards Pardijs) zijn de antecedenten van het verhaal.

Affreschi sulla parete di fondo della Cappella Brancacci, Santa Maria del Carmine, Firenze [3]

De kerk heeft een lange en donkere geschiedenis. In de 18e eeuw werd de kerk door een brand voor een groot deel verwoest. De Brancaccikapel bleef hierbij echter gespaard.

De Brancacci-kapel herbergt het meesterwerk van de renaissanceschilderkunst, de frescodecoratie met de Verhalen van Sint Pieter, die voor een groot deel gerealiseerd werden door Masaccio en Masolino tussen 1425 en 1427. De fresco's tonen in het bovenste register het al genoemde Adam en Eva in het aardse paradijs en de erfzonde door Masolino en De verdrijving van Adam en Eva uit het aardse paradijs.

In het bovenste register van de linkerwand zien we de beroemde scène van Il Pagamento del Tributo, een fresco dat algemeen erkend wordt als een van de hoogste uitingen van Masaccio's kunst. Hierin draagt Jezus Petrus opd een vis te vangen waarin hij zilveren munten zal vinden om belasting te betalen. De scène gaat vervolgens over naar La predica di San Pietro (de Preek van Petrus, Masolino) en Il battesimo dei neofiti (de Doop van de Neofieten, Masaccio), die elkaar als scènes uit een film opvolgen.
Daarna begint een reeks over de verrichte wonderen: La guarigione dello zoppo e la resurrezione di Tabita (De genezing van de kreupele en de wederopstanding van Tabitha, Masolino), La resurrezione del figlio di Teofilo e San Pietro in cattedra (De wederopstanding van de zoon van Theophilus en Petrus op de stoel, Masaccio), San Pietro risana con l’ombra (Petrus geneest de zieken met zijn schaduw, Masaccio) dat zich afspeelt in de steegjes van Firenze en La distribuzione dei beni e la morte di Anania (De aalmoezenuitdeling en de dood van Ananias) dat zich afspeelt in de straten van Rome (Masaccio).

Suggestieve beelden van de fresco's in de Capella Brancacci, Santa Maria del Carmine, Firenze [1]

Het werk werd onvoltooid gelaten door Masolino, die hofschilder werd in Hongarije, en door Masaccio die, nadat hij enkele jaren alleen aan de fresco's had gewerkt naar Rome vertrok, waar hij in 1428 overleed.

Tussen 1435 en 1458, toen de beschermheer van de kapel Felice Brancacci in politieke ongenade was gevallen, plaatsten broeders een het 13e-eeuwse altaarstuk met de afbeelding van de Madonna met kind op het hoofdaltaar en de kerk was vanaf dan gewijd aan de 'Madonna del Popolo'. Het was misschien bij die gelegenheid dat een deel van Masaccio's fresco's werd vernietigd,toen in een soort damnatio memoriae alle portretten van de opdrachtgevers uit de fresco's verwijderd werden.
Pas bij de terugker van de Brancacci' in de stad konden de fresco's voltooid worden door Filippino Lippi, die tussen 1481 en 1485, werkte aan het onderste registers van de kapel. Hier wordt vijftig jaar na de eerste fresco's het laatste deel van het Leven van Petrus verteld door Filippino Lippi. Het begint met La disputa dei Santi Pietro e Paolo con Simon Mago e la crocifissione di San Pietro (Het geschil met Simon Mago en de kruisiging van Petrus),  dat het onderste register van de rechterwand beslaat. Hier worden Sandro Botticelli, Antonio del Pollaiolo, Dante Alighieri en Filippino Lippi zelf afgebeeld als personages van het vertelde taferel. Daarna volgen San Pietro visitato in carcere da San Paolo (Petrus wordt bezocht in de gevangenis door Paulus) en San Pietro liberato dal carcere (de Bevrijding van Petrus uit de gevangenis).

Schema van de fresco's in de Cappella Brancacci, Santa Maria del Carmine, Firenze [3]

Affrescchi Cappella Brancacci, Santa Maria del Carmine

Registro mediano

1 - Masolino, La tentazione di Adamo ed Eva (pilastro di destra)

2 - Masaccio, Cacciata dal Paradiso Terrestre  (pilastro di sinistra)

3 - Masaccio, Il Pagamento del tributo

4 - Masolino, La predica di San Pietro

5 - Masaccio, Il battesimo dei neofiti

6 - Masolino, La guarigione dello zoppo e la resurrezione di Tabita

Registro inferiore

7 - Masaccio, La Distribuzione delle elemosine e la morte di Anania

8 - Masaccio, San Pietro risana con l’ombra

9 - Filippino Lippi, San Pietro visitato in carcere da San Paolo

10 - Masaccio e Filippino Lippi,La resurrezione del figlio di Teofilo e San Pietro in cattedra

11 - Filippino Lippi, San Pietro liberato dal carcere

12 - Filippino Lippi, Disputa di Simon Mago e crocifissione di san Pietro

 

 

Tussen 1746 en 1748 werd de Brancacci kapel ingrijpend heringericht: Vincenzo Meucci beschilderde het plafond met de Vergine che consegna lo Scapolare a San Simone, en vernietigde daarmee Masolino's Evangelisten. Tegelijkertijd werden de lunetten met de Naufragio degli Apostoli en de Chiamata degli Apostoli overschilderd.[2]

De Brancacci-kapel heeft een eigen ingang, in het klooster dat rechts van de kerk ligt.

Een kleine geschiedenis van de Santa Maria del Carmine

De kerk van Santa Maria del Carmine, oorspronkelijk gebouwd in romaans-gotische stijl, werd bijna volledig herbouwd na een brand in de 18e eeuw. De kerk van Santa Maria del Carmine en het karmelietenklooster werden gesticht in 1268. Het klooster werd in verschillende periodes uitgebreid: een eerste keer in 1328, toen de comune de karmelieten toestemming gaf om te bouwen op de grond nabij de stadsmuren; een tweede keer in 1464, toen de refter en de kapittelzaal werden toegevoegd. Aan het einde van de uitbreiding in de 17e eeuw omvatte het klooster twee kloostergangen, een binnenkloostergang (kort na de stichting gebouwd en gerestaureerd in 1490) en een buitenkloostergang (gebouwd tussen 1600 en 1612 volgens de oorspronkelijke stijl van de kerk).
De kerk werd bijna volledig verwoest in 1771, door een brand tijdens de bouw van een nieuw houten plafond; de Corsini en Brancacci kapellen werden gelukkig niet verwoest, maar de rest van het gebouw ging volledig verloren.

De reconstructie van de kerk, gebaseerd op een ontwerp van Giuseppe Ruggieri, werd in 1782 voltooid door Giulio Mannaioni, die het hele interieur van de kerk reconstrueerde maar de voorgevel onafgewerkt liet.
Tegenwoordig wordt de tweede refter van het klooster, gebouwd in de 17e eeuw, gebruikt voor kunsttentoonstellingen en concerten.

Het eenbeukige interieur wordt gekenmerkt door de achttiende-eeuwse ornamenten die na de brand zijn toegevoegd. De fresco's op het gewelf zijn werk van Domenico Stagi en Giuseppe Romei.
Rechts: bij het tweede altaar, de Crocifissione door Vasari (1560); bij het derde altaar, de Visitazione door Aurelio Lomi (circa 1590); in het transept: links de Cappella Corsini, gebouwd naar een project van Francesco Silvani en gewijd aan de heilige Andrea Corsini, die is afgebeeld in de fresco's op de koepel die geschilderd werden door Luca Giordano (1682).

Suggestieve beelden van het barokke interieur van de Santa Maria del Carmine in Firenze [2]

De Sacristie

De sacristie is een van de ruimtes die de brand hebben overleefd. Hier zijn enkele delen van de oorspronkelijke gotische structuur bewaard gebleven, zoals de ramen en het geschilderde gebinte dat niet door de brand van 1771 is verwoest; de kapel is versierd met fresco's met Episodes uit het leven van Santa Cecilia die dateren uit de eerste 14e eeuw en worden toegeschreven aan Lippo d'Andrea (ca. 1400) of Bicci di Lorenzo.
Bicci di Lorenzo stierf in Florence in 1452 en werd begraven in Santa Maria del Carmine.
De glas-in-loodramen zijn eveneens origineel en zijn versierd met de wapens van de families Serragli en Corsini.
Het altaarstuk is een Kruisiging in de stijl van Jacopo del Sellaio, met een predella die de Verhalen van Sint-Andreas uitbeeldt. Boven een meubel aan de rechterwand is een buste van de heilige Maria Magdalena dei Pazzi door Dante Sodini (1908). De schilderijen zijn de polyptiek met de Madonna col Bambino e santi toegeschreven aan Andrea Bonaiuti, het Martirio di san Jacopo (het Martelaarschap van Sint Jacob) door Lorenzo Lippi (1641) en aan de zijkant Andrea Corsini che guarisce un cieco (Andrea Corsini die een blinde man geneest) door Bernardino Poccetti (ca. 1600).

De notenhouten balie in het midden van de kamer dateert uit 1660, terwijl de bisschopsstoel van de heilige Andrea Corsini, naast de deur, rond 1629 werd gemaakt toen hij heilig werd verklaard.

Reliëfs van Giovanni Battista Foggini in de Cappella Corsini, Basilica di Santa Maria del Carmine [2]

Van bijzonder belang in de geschiedenis van de Florentijnse kunst zijn de sculpturale reliëfs van Giovanni Battista Foggini, omdat zij de eerste voorbeelden waren van barokke beeldhouwkunst in de stad, volgens de stijl die destijds populair was in Rome (waar Foggini op verzoek van groothertog Cosimo III zijn opleiding had genoten), maar die in Florence moeilijk navolging vond door de blijvende invloed van het maniërisme van Giambologna°.

Rechts van het dwarsschip bevindt zich de Brancacci-kapel, met fresco's van Masaccio, Masolino en Filippino Lippi. Aan de zijkant van de Capella Brancacci, in de Capella della Passione zijn nog enkele fragmenten zichtbaar van fresco's uit de 14e eeuw, toegeschreven aan Lippo Fiorentino. In het koor, met fresco's van Domenico Stagi, staat het Monument voor Pier Soderini, van Benedetto da Rovezzano.