Museo di San Marco

Het Museo di San Marco is gevestigd in het monumentale gedeelte van het Dominicaanse klooster van San Marco en herbergt 's werelds grootste collectie werken van Fra Angelico, die tussen 1438 en 1445 in het klooster werkzaam was.

De kloostergang wordt, behalve door de kerk aan de westzijde, omgeven door enkele ruimtes die deel uitmaakten van het klooster van San Marco: de Sala Capitolare  of kapittelzaal (noordzijde), la Sala del lavabo, il Refettorio Grande  of de toiletzaal en de grote refter (oostzijde) en hetOspizio of gasthuis (zuidzijde) op de begane grond. De cellen van de broeders op de eerste verdieping.

Pianta del Museo di San Marco, Firenze

`

Il percorso museale: piano terra | Il chiostro di Sant'Antonino

Een bezoek aan het klooster is een reis door de tijd is, en begint bijna onvermijdelijk met Beato Angelico. De beroemde dominicaan is overal aanwezig. Het bezoek aan San Marco start traditioneel met de kruisgang van Sant'Antonio, Op deze grote vierhoekige chiostro komen alle ruimtes op de begane grond uit, zoals de refter van de monniken, waar de gemeenschappelijke maaltijden werden genuttigd, of de sala dell'Ospizio (pelgrimshospitum), waar vroeger reizigers en behoeftigen werden opgevangen maar waar nu enkele werken van Angelico worden tentoongesteld.
Tegenover de ingang van de Chiostro di Sant'Antonio schilderde Fra Angelico het fresco La Crocefissione con san Domenico, waarin de gekruisigde Christus mooi geplaatst werd tegen een prachtige lapis lazuli blauwe achtergrond.

Beato Angelico, Crocefissione con san Domenico nel Chiostro di Sant'Antonino, Museo di San Marco, Firenze [5]
De kleine ramen in de muur boven de kloostergang zijn de ramen van de cellen van het klooster.

San Dominico is door Angelico afgebeeld met kleine rode ster boven zijn hoofd. Hij komt herhaaldelijk voor in de fresco’s van het klooster.

De eigenlijke museumruimtes bevinden zich rechts van de kerk van San Marco en de aangrenzende kloostergang van San Domenico, die beide nog steeds gereserveerd zijn voor het kloosterleven.
In deze sala dell'Ospizio worden enkele van de belangrijkste werken van Angelico tentoongesteld, waaronder de Kruisafneming, een meesterwerk uit de renaissanceschilderkunst, het Drieluik van de heilige Petrus de Martelaar, het Annalena-altaarstuk, het Laatste Oordeel, het San Marco-altaarstuk en het Tabernakel van de Linaioli.

La sala dell'Ospizio

De sala dell'Ospizio of de Sala del Beato Angelico werd ter gelegenheid van het 150-jarig jubileum van het museum volledig heringericht. De zaal is een uniek monografisch eerbetoon aan Fra Angelico en bevat achttien werken die in chronologische volgorde zijn opgesteld. Deze variëren van monumentale altaarstukken zoals de Kruisafneming, een meesterwerk uit de renaissanceschilderkunst, gemaakt voor de Strozzi-kapel in de kerk van Santa Trinità, of het beroemde altaarstuk van San Marco (misschien wel zijn beroemdste werk), tot een reeks kleinere panelen, waaronder enkele reliekhouders en predellapanelen. Bijzondere aandacht verdient misschien Een bijzonder bezoek waard is de Pala dei Linaioli, geschilderd in opdracht van het Florentijnse gilde van linnenwevers. Dit meesterwerk viert de kunst van wol en textiel door middel van bijzonder uitgevoerde gedrappeerde gewaden die Maria, Jezus en de heiligen sieren in een bijna perfecte driedimensionale weergave.
De tabernakel is vervat in een kleine marmeren ciborio van Lorenzo Ghiberti.

La sala dell'Ospizio (la Sala del Beato Angelico), Museo di San Marco, Firenze [8]

Beato Angelico, Crocifissione con i santi, 1441-1442 circa,
ex-sala capitolare del convento di San Marco, Museo nazionale di San Marco, Firenze [6]

De iconografie is origineel omdat, naast de canonieke figuren (Maria, Maria Magdalena, Johannes de Evangelist), een reeks heiligen worden afgebeeld die geassocieerd worden met Firenze, de Medici-familie en de Dominicaanse orde. Van links naar rechts zien we de heiligen Cosmas en Damianus, Laurentius, Marcus en Johannes de Doper; knielend zijn Sint-Dominicus, Sint-Hiëronymus, Sint-Franciscus, Sint-Bernard, Sint-Jan Gualbertus en Sint-Pieter de Martelaar afgebeeld, achter hen staan ?Sint-Zenobius, Sint-Augustinus, Sint-Benedictus, Sint-Romualdus en Sint-Thomas van Aquino. Ten slotte toont de onderste rand de Dominicaanse genealogie, met zestien heiligen en zaligen binnen schilden, met de stichter van de orde Domenicus in het midden.

Van de werken die zich in de kapittelzaal bevinden, valt vooral de lunet van Fra Angelico op. Deze is oorspronkelijk afkomstig uit de kloostergang van Sant'Antonino en toont Sint-Pieter de Martelaar die het teken van stilte maakt. Ook het kruisbeeld dat Baccio da Montelupo in 1496 maakte en zich vroeger in de kloosterkerk bevond, is hier ondergebracht.°

Beato Angelico, Crocifissione con i santi, particolari dei protettori di Firenze e della casata dei Medici,e dei fondatori di ordini religiosi, sala capitolare del convento di San Marco, Museo nazionale di San Marco, Firenze [5]

Il Refettorio grande

Een ander hoogtepunt op de begane grond is de Grote Eetzaal, de ruimte waar de dominicanen hun dagelijks leven leidden. De ruimte wordt gedomineerd door het fresco van Giovanni Antonio Sogliani, geschilderd in 1536, omringd door werken van de School van San Marco. Sogliani's fresco verbeeldt de Voorzienigheid van de dominicanen, met monniken die, nadat ze geen eten meer hadden, op wonderbaarlijke wijze door engelen worden gered. Dit thema wijkt aanzienlijk af van het traditionele Laatste Avondmaal, dat doorgaans in de eetzalen van kloosters werd geschilderd.
Sogliani kreeg opdracht voor een fresco in de grote refter van San Marco in Florence. Volgens Vasari maakte Sogliani uit eigen beweging een ontwerp voor de Vermenigvuldiging van de Broden en de Vissen, waartegen de monniken bezwaar maakten. Sogliani had noch de wil noch het prestige om zich tegen hen te verzetten en gaf toe, en produceerde uiteindelijk een meer traditioneel en ingetogen onderwerp, getiteld San Domenico e i frati serviti dagli angeli ( Sint Dominicus en zijn monniken gevoed door engelen).[9]
Het fresco was in de jaren 70 al gerestaureerd onder leiding van Dino Dini vanwege de schade veroorzaakt door de verwoestende overstroming van Firenze in november 1966. Met de laatste restauratie, voltooid in 2024, heeft het fresco eindelijk zijn oorspronkelijke pracht teruggekregen.

Giovanni Antonio Sogliani, San Domenico e i frati serviti dagli angeli, affresco, 1536, Convento di San Marco, Firenze [5]

Il refettorio Piccolo, de kleine refter (Cenacolo van Ghirlandaio)

De kleine refter, oorspronkelijk bedoeld voor de gasten van het klooster, werd in 1486 met door Domenico Ghirlandaio met een monumentaal fresco's beschilderd, met de hulp van zijn atelier. Algemeen wordt aangenomen dat Domenico, destijds op het hoogtepunt van zijn populariteit en overspoeld met opdrachten, alleen de tekening maakte (met een vergelijkbare lay-out als het Laatste Avondmaal in Ognissanti) en de picturale uitvoering voornamelijk overliet aan zijn broer Davide en zijn zwager Sebastiano Mainardi.
Hij kopieerde de architectonische achtergrond van het fresco in het Ognissanti-klooster, met de gewelven die uitkomen op een loggia in perspectief en een tuin erachter, compleet met planten en dieren (een complete metafoor voor de Passie, waarbij de verschillende dieren en vruchten een nauwkeurig symbolisch complex vormen: de pauw, de roofvogels, de kat naast Judas), terwijl er talrijkere variaties zijn in de weergave van de menselijke figuren. De inscriptie op de muur boven de hoofden van de apostelen luidt: "Ik beschik over u, mijn vader, om mij te dienen in mijn koninkrijk, zodat ik kan eten en drinken aan mijn tafel in mijn koninkrijk", een zin die ook tijdens de mis wordt gebruikt en verwijst naar de transmigratie naar het Koninkrijk der Hemelen. Vergeleken met het fresco in het Ognissanti-klooster, lijkt de afbeelding serieuzer en monumentaler, met meer gecomponeerde figuren, wat suggereert dat Ghirlandaio van plan was het moment na de aankondiging van het verraad uit te beelden. Judas, nog steeds van achteren gezien, houdt het stuk brood dat Jezus hem aanbood al vast, en de onrust onder de apostelen is al bedaard. In het middengedeelte, waar de twee kleine bogen van het gewelf samenkomen, werd een klein kruisbeeld afgebeeld, volgens een vast patroon van scènes uit de Passie naast afbeeldingen van het Laatste Avondmaal.

Domenico Ghirlandaio e aiuti, Ultima Cena, 1480, Museo nazionale di San Marco, Firenze [5]

De kleine refter werd in 2022 opnieuw ingericht en kreeg meer ruimte dankzij de verplaatsing van de winkel naar een andere ruimte vlakbij de uitgang. Tegenwoordig herbergt de ruimte, naast de werken in geglazuurd polychroom terracotta van Andrea Della Robbia waaronder een mooie Kruisafneming, ook drie schilderijen uit de depots van Filippo Tarchiani, Antonio Franchi en het belangrijke boogpaneel met Sant’Agostino benedicente in trono, dat toegeschreven is aan Ridolfo del Ghirlandaio en rond 1515-1520 geschilderd werd.° [6]

Eerste verdieping

Boven aan de trap die naar de derde gang leidt, worden we verwelkomd door een Annunciatie die zo helder en duidelijk is als een pijl: slanke gezichten, prachtige gewaden, kleuren die zo perfect zijn dat ze bijna goddelijk lijken. Als we de derde gang volgen, komen we bij de bibliotheek, waar we opnieuw Michelozzo's talent kunnen bewonderen om ruimtes te herontwerpen met een absolute, maar niet banale eenvoud. Verderop bevinden zich de kamers die waren voorbehouden aan Cosimo, die zich hier begrijpelijkerwijs vaak terugtrok. Links van de Annunciazione bevindt zich de gang die was voorbehouden aan de oudere broeders: 21 kleine cellen die, deurtje na deurtje, elk een prachtige fresco onthullen.

De eerste verdieping werd volledig ontworpen door Michelozzo en hier bouwde hij de cellen van de monniken en de bibliotheek. De cellen werden beschilderd met fresco's door Beato Angelico, maar het idee kwam van Antonino Pierozzi, bisschop van Firenze, die tussen 1439 en 1443 prior van het klooster was. Pierozzi was ervan overtuigd dat er niets zo leerzaam was als kunst, die de monniken zou helpen tijdens het gebed. In totaal zijn er 44 cellen, die elk verschillende bijbelse taferelen uitbeelden.

Allestimenti della mostra Beato Angelico, Museo di San Marco, Firenze, 2025 [3]

Naast het schilderen legde Angelico zich toe op het maken van miniaturen. In 1408 trad hij in bij de Dominicanen in het klooster van Cortona, waar hij werd opgeleid tot miniatuurschilder. Vasari was de eerste die stelde dat Angelico zowel miniatuurschilder als schilder was, en hij opent de biografie van de kunstenaar met de volgende woorden: "Hij was een uitstekend schilder en verluchter, en tevens een uitstekend religieus man."

Het oudste bekende verluchte manuscript van Angelico is het Graduale 558, gemaakt in de vroege jaren twintig van de vijftiende eeuw, waarschijnlijk voor het klooster van San Domenico in Fiesole, waar Beato Angelico woonde. Het messaal betekende een keerpunt in de Florentijnse miniatuurkunst door de introductie van een nieuwe natuurlijke vertelstijl, expressieve intensiteit en heldere ruimtelijkheid.
Als vernieuwer experimenteerde Angelico voortdurend met vorm, kleur en licht, waarbij hij persoonlijk de illustratieve programma's bedacht en superviseerde, maar ook gebruik maakte van medewerkers, zoals in die tijd gebruikelijk was. Deze activiteit, in voortdurende wisselwerking met de schilderkunst, droeg bij aan de vorming van leerlingen en miniatuurschilders zoals Benozzo Gozzoli, Domenico di Michelino en Zanobi Strozzi, en drukte een langdurige stempel op de Florentijnse miniatuurkunst.

Angelico als miniatuurschilder | Biblioteca di Michelozzo | Beato Angelico miniatore

Traveling in Tuscany| Holiday homes in southern Tuscany | Podere Santa Pia