Beato Angelico, Pala d'altare di San Marco ( 1438-1442)

Met Beate Angelico, een baanbrekende tentoonstelling die gewijd is aan Fra Angelico (ca. 1395–1455), brengt Firenze hulde aan een van de grote meesters van de vroege renaissance. Van 26 september 2025 tot 25 januari 2026 worden in Palazzo Strozzi en het Museo di San Marco meer dan 140 werken – schilderijen, tekeningen, manuscripten en sculpturen – gepresenteerdafkomstig uit vooraanstaande musea en collecties van over de hele wereld.Het altaarstuk uit San Marco (xv) is een van de hoogtepunten van de tentoonstelling.

Het San Marcoklooster werd in de 13de eeuw gesticht en in 1437 uitgebreid toen dominicaner monniken van het nabijgelegen Fiesole, op uitnodiging van Cosimo de' Medici de Oude, hierheen verhuisden. Cosimo de' Medici ondersteunde de transformatie van het klooster tot een van de belangrijkste spirituele en culturele centra van de stad.

In 1438 begon Michelozzi, in opdracht van Cosimo de' Medici, met de bouw van een nieuw klooster, rond 1440 gaf Cosimo il Vecchio Fra' Angelico de leiding over de schilderkunstige decoratie van het klooster, het is het eerste bewijs van de aanwezigheid van de schilder in San Marco en dateert van 22 augustus 1441.

Het San Marco complex zou het middelpunt worden van Angelico's artistieke activiteiten. Het altaarstuk van San Marco werd vanaf het begin beschouwd als een uitzonderlijk en prestigieus werk: het was het belangrijkste schilderij dat in opdracht van de' Medici, toen de belangrijkste familie van Firenze, werd gemaakt, en bovendien was het bestemd voor een voor die tijd innovatieve architecturale omgeving[3].

Pala di San Marco, 1438-1442

Het altaarstuk, dat tussen 1438 en 1442 voor het hoofdaltaar van de kerk werd gemaakt en al in 1678-1679 werd verwijderd en ontmanteld, is voor de tentoonstelling in Palazzo Strozzi uitzonderlijk opnieuw samengesteld met 17 van de 18 vandaag bekende delen: het centrale paneel, de scènes van de predella met episodes uit de legende van Cosma en Damiano, beschermheiligen van de' Medici, en de zijpijlers met figuren van heiligen. De oorspronkelijke opstelling wordt geïllustreerd op het paneel met de reconstructie, die gebaseerd is op de analyse van de houten dragers en recent radiografisch onderzoek.[2]

Grafische reconstructie van het altaarstuk van San Marco [5]

Het altaarstuk van San Marco is vrijwel intact gebleven, met uitzondering van de uiteinden van de dwarsbalken. Het vormt een mijlpaal in de geschiedenis en technologie van het maken van schilderijen op hout tijdens de overgang van de middeleeuwse figuratieve cultuur naar die van de renaissance. Het formaat van het “Pala quadra” is zeker een belangrijk onderdeel van deze verandering en gaat gepaard met een aanzienlijke vooruitgang in de bouwtechnieken.[6]

Beato Angelico

Het onderwerp van het centrale paneel is een sacra conversazione (Heilige conversatie), met de Madonna met Kind zittend op een troon, met de voor kunstenaars uit de vroege renaissance typische schelpvormige nis. De Madonna wordt geflankeerd door drie heiligen aan elke kant: links san Pietro Martire (Sint Petrus Martelaar) en de heiligen Cosmas en Damianus, beschermheiligen van de' Medici, herkenbaar aan hun rode mutsen; rechts staan san Giovanni Evangelista (Johannes Evangelist), san Lorenzo (Laurentius) en Franciscus van Assisi.

Het altaarstuk is een van de eerste werken uit de jaren dertig van de vijftiende eeuw, toen de schilder het archaïsche formaat van het veelluik verliet en de voorkeur gaf aan rechthoekigepanelen, die beter pasten bij de nieuwe ruimtelijke constructie op basis van perspectief. Door het uniforme perspectief lijken de heiligen samen in de geschilderde omgeving aanwezig te zijn en wisselen ze blikken en gebaren uit als in een echt gesprek, in plaats van zij aan zij te staan.

De grote invloed van Angelico op latere werken maakt het vandaag de dag moeilijk om de oorspronkelijke betekenis ervan volledig te waarderen, en de matige staat van conservering heeft de oorspronkelijke verfijning in kleur, licht en detailweergave definitief aangetast, aspecten die slechts gedeeltelijk hersteld zijn dankzij de restauratie van 2019.

Beato Angelico, Pala di San Marco, 1438-1442, tempera e oro su tavola, 228 × 235 cm, Museo di San Marco, Firenze [4]

Het gaat om een ‘modern’ altaarstuk, vierkant van vorm, en een van de oudste gedocumenteerde voorbeelden van een Heilige Conversatie, waarbij de heiligen op natuurlijke wijze rond de Maagd worden afgebeeld, met gebaren en blikken alsof ze daadwerkelijk in gesprek zijn. De ruimte is ruimer en luchtiger dan in eerdere altaarstukken, met geavanceerde constructieprincipes,

In het midden staat de Maagd met het Kind op een hoge troon (een “Maestà”), waar de perspectivische lijnen samenkomen. De omlijsting bestaat uit een boog binnen een architraaf, in renaissancestijl geïnspireerd op het werk van Lorenzo Ghiberti en anderen. Rond Maria staan twee groepen engelen en verderop, in een halve cirkel, de heiligen, onder wie (mede dankzij de inscriptie van hun namen in de aureolen) van links naar rechts Sint-Laurentius (met opgeheven hand, beschermheilige van Lorenzo il Vecchio, broer van Cosimo), Sint-Johannes de Evangelist (beschermheilige van Giovanni di Bicci, vader van Cosimo), Sint Marcus (patroonheilige van de kerk), Sint Dominicus, Sint Franciscus van Assisi en Sint Petrus Martelaar.

Marcus houdt zijn evangelieboek in de hand, geopend bij de passage waarin Jezus in de synagoge onderwijst en de schriftgeleerden versteld doet staan, en vervolgens de apostelen opdraagt om op reis te gaan met niets anders dan een stok: “geen brood, geen reiszak, geen koper aan de gordel” (VI, 2-8). De twee heiligen aan de linkerkant lijken inderdaad de verbazing weer te geven van degenen die naar Christus luisterden in de synagoge, terwijl de heiligen aan de rechterkant de stichters zijn van de ordes die de regel van apostolische armoede naleven. Op de mantel van de Madonna staat een citaat uit Prediker, waarin wordt gesproken over de symbolische bomen die op de achtergrond te zien zijn.

Beato Angelico, Pala d'altare di San Marco ( 1438-1442)

Voor Maria knielen ten slotte de heiligen Cosmas en Damianus, een vernieuwende houding die later vaak werd gekopieerd. Met name de heilige Cosmas, patroonheilige van “Cosimo” de oude, is naar de toeschouwer gekeerd en terwijl een schilder enkele decennia later misschien het portret van de opdrachtgever in zijn gelaatstrekken zou hebben verwerkt, moest Angelico met zijn houding, die een brug lijkt te slaan tussen de godheid en de toeschouwer, de houding van Cosimo de' Medici en zijn mecenaat symboliseren.

La Crocifissione

In het midden onderaan bevindt zich een schilderij in het schilderij, een kleine afbeelding van de kruisiging die oorspronkelijk boven het centrale paneel van de predella met de Pietà stond. Deze afbeelding, zonder bekende precedenten, sluit de religieuze betekenis van het hele altaarstuk af en biedt een extra aanleiding tot religieuze reflectie en stemt de sentimentele implicaties van de hoofdpersonen van het centrale paneel op elkaar af.

Beato Angelico, Pala di San Marco, 1438-1442, tempera e oro su tavola, 228 × 235 cm, particolare al centro in basso di una piccola rappresentazione della Crocifissione, Museo di San Marco, Firenze [7]

De predella

De predella van het altaarstuk van San Marco bestaat uit negen panelen die tegenwoordig verspreid zijn over verschillende musea. In het midden bevond zich de Pietà, terwijl aan de zijkanten acht verhalen over de heiligen Cosma en Damiano te zien waren, zes aan de hoofdzijde en de eerste en laatste aan de zijkanten. Deze panelen, die relatief groot zijn voor een predella (ongeveer 36×46 cm), zijn grotendeels door Angelico zelf gesigneerd en, met uitzondering van het paneel in Washington, in uitstekende staat. Angelico gaf hier een van de beste voorbeelden van zijn kunst in de weergave van levendige scènes, rijk aan inventiviteit en opmerkelijk vanuit compositorisch, lichttechnisch en kleurtechnisch oogpunt.

1 Guarigione di Palladia

Guarigione di Palladia, National Gallery of Art, Washington [8]

2 San Cosma e san Damiano davanti a Lisia

San Cosma e san Damiano davanti a Lisia, Alte Pinakothek, Monaco di Baviera[9]

3 San Cosma e san Damiano salvati dall'annegamento

San Cosma e san Damiano salvati dall'annegamento, Alte Pinakothek, Monaco di Baviera[9]

4 Condanna al rogo dei santi Cosma e Damiano

Condanna al rogo dei santi Cosma e Damiano, National Gallery of Ireland, Dublino[9]

5 Pietà

Pietà, Alte Pinakothek, Monaco di Baviera [9]

6 Crocifissione dei santi Cosma e Damiano

Crocifissione dei santi Cosma e Damiano, Alte Pinakothek, Monaco di Baviera [9]

7 Decapitazione dei santi Cosma e Damiano

`

Decapitazione dei santi Cosma e Damiano, Museo del Louvre, Parigi[9]

8 Sepoltura dei santi Cosma e Damiano

,

Sepoltura dei santi Cosma e Damiano, Museo nazionale di San Marco, Firenze [9]

9 Guarigione del diacono Giustiniano

Guarigione del diacono Giustiniano, Museo nazionale di San Marco, Firenze[9]

Beate Angelico, Palazzo Strozzi, Firenze, 2025 Met de tentoonstelling Beate Angelico brengt Firenze hulde aan een van de grote meesters van de vroege renaissance. Van 26 september 2025 tot 25 januari 2026 worden in Palazzo Strozzi en het Museo di San Marco meer dan 140 werken getoond, schilderijen, tekeningen, manuscripten en sculpturen afkomstig uit vooraanstaande musea en collecties van over de hele wereld. De reconstructie van de Pala di San Marco, is een van de hoogtepunten van de tentoonstelling.

Suggestieve beelden van Beato Angelico in Palazzo Strozzi, 2025
Het San Marcoklooster werd in de 13de eeuw gesticht en in 1437 uitgebreid toen dominicaner monniken van het nabijgelegen Fiesole, op uitnodiging van Cosimo de' Medici de Oude, hierheen verhuisden. Deze laatste liet het klooster door Michelozzo herbouwen en uitbreiden. Cosimo de' Medici ondersteunde de transformatie ervan tot een van de belangrijkste spirituele en culturele centra van de stad. Het complex werd het middelpunt van Angelico's artistieke activiteiten. Hier realiseerde Angelico het eerste echte altaarstuk uit de renaissance, dat de monumentaliteit van het nieuwe vierkante formaat combineerde met de narratieve helderheid van de predella. Het altaarstuk, de Pala di San Marco, dat tussen 1438 en 1442 in opdracht van Cosimo en zijn broer Lorenzo voor het hoofdaltaar van de kerk werd gemaakt en al in 1678-1679 werd verwijderd en ontmanteld, is hier uitzonderlijk opnieuw samengesteld, waarbij 17 van de 18 vandaag bekende delen werden samengebracht: het centrale paneel, de scènes van de predella met episodes uit de legende van de beschermheiligen van de Medici, Cosma en Damiano, en de zijpijlers met figuren van heiligen. Het altaarstuk van Annalena dat tevens gemaakt werd in opdracht van de Medici, bevint zich in dezefde zaal. Fra Angelico in Palazzo Strozzi en Museo San Marco Beato Angelico a Palazzo Strozzi e Museo di San Marco 26 September - 25 Januari 2026 Palazzo Strozzi, Firenze 16 maart 2025 - 20 juli 2025 www.palazzostrozzi.org Info en reservering Tel. +39 055 2645155 prenotazioni@palazzostrozzi.org www.palazzostrozzi.org Direzione regionale Musei nazionali Toscana \| Museo di San Marco Het museum is gevestigd in het monumentale gedeelte van het dominicanenklooster van San Marco, een architectonisch meesterwerk van Michelozzo dat in opdracht van Cosimo de' Medici tussen 1437 en 1443 werd gebouwd. Het herbergt 's werelds grootste collectie werken van Beato Angelico. Museo San Marco piazza San Marco, 3 - Firenze Direzione regionale Musei nazionali Toscana Piazza de’ Mozzi, 2 50125, Firenze

Palazzo Strozzi, Firenze	Beato Angelico, mostra Palazzo Strozzi and Museo di San Marco, Firenze, 2025	Museo di San Marco, veduta posteriore

Beato Angelico, la grande mostra a Palazzo Strozzi, Firenze, zaal 1	Beato Angelico, Pala della compagnia di San Francesco in Santa Croce (1428-1429) e Giudizio universale (1425-1428 circa), Museo di San Marco, Firenze	Beato Angelico, panoramica della mostra con la Pala d'altare di San Marco ( 1438-1442) e la Pala di Annalena (1445 circa), Palazzo Strozzi, Firenze, 2025
Beato Angelico, Palazzo Strozzi \| Een lijst van de tentoongestelde werken vind je hier. Comunicato stampa \| Persbericht van de tentoonstelling \| www.palazzostrozzi.org Traveling in Tuscany \| Fra Angelico \| Deposition from the Cross (Pala di Santa Trinità), 1432-1434 Direzione regionale Musei nazionali Toscana \| Museo di San Marco Het museum is gevestigd in het monumentale gedeelte van het dominicanenklooster van San Marco, een architectonisch meesterwerk van Michelozzo dat in opdracht van Cosimo de' Medici tussen 1437 en 1443 werd gebouwd. Het herbergt 's werelds grootste collectie werken van Beato Angelico. Museo San Marco piazza San Marco, 3 - Firenze Direzione regionale Musei nazionali Toscana Piazza de’ Mozzi, 2 50125, Firenze [1] Photo Ela Bialkowska, OKNO Studio. Courtesy Fondazione Palazzo Strozzi and Museo di San Marco, Firenze, 2025. [Beato Angelico, exhibition views, Palazzo Strozzi e Museo di San Marco, Firenze, 2025]. [2] Comunicato stampa \| Persbericht van de tentoonstelling \| www.palazzostrozzi.org [3] Il ritorno della Pala di San Marco \| Arte e Arti Magazine \| www.artearti.net [4] Quest'opera è nel pubblico dominio \| Dit werk behoort tot het publeke domein/Pubblico dominio,Collegamento Foto Gleb Simonov, CC0, via Wikimedia Commons. [5] Comunicato stampa \| Persbericht van de tentoonstelling, p. 30 \| www.palazzostrozzi.org [6] Luciano Ricciardi, Il supporto ligneo della Pala di San Marco di Beato Angelico, in La Pala di San Marco del Beato Angelico: restauro e ricerche, 2021 \| www.academia.edu [7] Photo by Francesco Bini, licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license. [8] This file is made available under the Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication. This file was donated to Wikimedia Commons as part of a project by the National Gallery of Art. Please see the Gallery's Open Access Policy. [9] This is a faithful photographic reproduction of a two-dimensional, public domain work of art., and is in the public domain. Bibliografie John Pope-Hennessy, Beato Angelico, Scala, Firenze 1981. Guido Cornini, Beato Angelico, Giunti, Firenze 2000 ISBN 88-09-01602-5 La Pala di San Marco del Beato Angelico: restauro e ricerche, a cura di Cecilia Frosinini, Firenze 2021, ISBN 9788892800694. Luciano Ricciardi, Il supporto ligneo della Pala di San Marco di Beato Angelico, in La Pala di San Marco del Beato Angelico: restauro e ricerche, 2021 \| www.academia.edu
Traveling in Tuscany\| Holiday homes in southern Tuscany \| Podere Santa Pia

Podere Santa Pia, mystic holiday home in the heart of the Tuscan Maremma	Casa Vacanze Podere Santa Pia, Castiglioncello Bandini, Toscane	Colline sotto Podere Santa Pia con ampia vista sulla Maremma Grossetana

A beautiful summer morning by the pool	Reflections on the private swimming pool at Podere Santa Pia	Evenings around the pool in Tuscany offer a totally different quality of light and amazing colors


La Maremma Toscana, vista panoramica da Podere Santa Pia \| Impressions and reviews