Beato Angelico, graduale di san Domenico a Fiesole, 1424-30

Ondanks de uitzonderlijke hoeveelheid schilderijen (panelen en fresco's) die Fra Angelico gedurende zijn hele carrière produceerde, is zijn werk als miniaturist en boekverlichter minder bekend. Kunsthistorici schrijven unaniem slechts een kleine groep verluchte manuscripten aan hem toe. Het zijn allemaal liturgische codices, voornamelijk koorcodices, met muzieknotatie, die in het koor werden gebruikt voor de misviering (Gradualen) of de getijden, de gebedstijden die de dag van religieuze gemeenschappen markeerden (Antifonaria). Ze waren allemaal bestemd voor de Dominicanen, de religieuze orde waartoe Angelico behoorde, en vervaardigd voor de kerk van San Domenico in Fiesole, waar hij als jonge leek intrad onder de naam Fra Giovanni, en voor de kerk van San Marco in Firenze.

Het klooster van Fiesole was in het begin van de vijftiende eeuw gesticht door Fra Giovanni Dominici, een groot leider van de Observance-beweging: een hervormingsbeweging die pleitte voor een terugkeer naar de zuiverheid van de oorspronkelijke voorschriften van de Dominicaanse Regel en Constituties.

Beato Angelico, San Domenico in gloria, graduale 558, Museo di San Marco [1]

Geplaatst in de bovenmarge van het folio en in een gouden mandorla, wordt Sint Dominicus naar de glorie gedragen door acht muzikale engelen, die de acht zaligsprekingen symboliseren en wier gewaden subtiel in pasteltinten zijn weergegeven. De heilige, gepositioneerd boven wolken waaruit gouden stralen stralen, houdt een open boek in de ene hand en een lelie, symbool voor kuisheid.

Naast het schilderen legde Angelico zich toe op het maken van miniaturen. Vasari was de eerste die stelde dat Angelico zowel miniatuurschilder als schilder was, en hij opent de biografie van de kunstenaar met de volgende woorden: "Hij was een uitstekend schilder en verluchter, en tevens een uitstekend religieus man."

Angelico als miniatuurschilder

Angelico's werk als boekverluchter is gebaseerd op dat van illustere voorgangers: de Florentijnse Camaldolese traditie van Santa Maria degli Angeli, die door Lorenzo Monaco en Don Silvestro dei Gherarducci tot grote hoogten werd gebracht, en ook andere stadsateliers, zoals dat van Mariotto di Nardo, waaruit Angelico ornamentele motieven, pagina-indeling en compositorische soberheid ontleende en deze op persoonlijke wijze herinterpreteerde.
Het oudste bekende verluchte manuscript van Angelico is het Graduale 558, gemaakt in de vroege jaren twintig van de vijftiende eeuw, waarschijnlijk voor het klooster van San Domenico in Fiesole, waar Beato Angelico woonde. Het messaal betekende een keerpunt in de Florentijnse miniatuurkunst door de introductie van een nieuwe natuurlijke vertelstijl, expressieve intensiteit en heldere ruimtelijkheid. Hierin worden de verfijning van Masolino en de elegantie van Ghiberti met elkaar verweven.
Nadat het klooster werd opgeheven werd de codex het eigendom van de groothertogin Maria Antonia, gemalin van Leopold II van Lotharingen, en ging vervolgens over naar de Nationale Bibliotheek van Firenze en van daaruit naar San Marco in 1869, toen het museum werd opgericht.

Fra Angelico beheerste een breed scala aan schildertechnieken, van tempera op paneel tot perkament, van miniatuur tot fresco, en bracht een ware revolutie teweeg in de boekdecoratie, vergelijkbaar met die van Masaccio in de schilderkunst, dankzij zijn vermogen om in miniaturen een nieuwe opvatting van ruimte en de representatie van de menselijke figuur te introduceren, typisch voor de renaissance. Als vroege exponent va de renaissance had Fra Angelico een bijzonder talent om verhalen uit te beelden die kansen boden om ruimte te representeren met hedendaagse architectuur en de omringende natuurlijke omgeving. De mens staat centraal in zijn visie en ruimte is verbonden met zijn verbeelding, zoals blijkt uit de talrijke miniaturen die bewaard worden in Missaal 558 in het Museum van San Marco in Firenze

Het Graduale van San Domenico in Fiesole (ms. 558) is het vroegste verluchte manuscript dat aan hem wordt toegeschreven (ca. 1425-1428).

Beato Angelico iniziale I con San Domenico in gloria, con i sei clipei all’interno dei quali sono poste le figure dei santi venerati dall’ordine dei domenicani, Graduale 558, Museo di San Marco [1]

Vanuit de geschilderde kapitaal I, slingeren zich plantentrossen rond de zes clypei, waarin de heiligen worden afgebeeld die door de Dominicaanse Orde vereerd worden en waarop de orde haar theologische fundamenten daarop baseert: Sint Augustinus, Sint Barnabas, Sint Petrus van Verona, Sint Thomas van Aquino en de Zalige Johannes van Salerno.

Het is vermeldenswaard dat het klooster van San Domenico in Fiesole aan Sint Barnabas werd gewijd ter nagedachtenis aan het feit dat Barnabas degli Agli in 1418 in zijn testament expliciet de wens uitsprak voor een schenking die nodig was voor de voltooiing van de kerk en de slaapzaal. De aanwezigheid van de Zalige Johannes van Salerno wordt gerechtvaardigd door het feit dat hij de stichter was van de kerk van Santa Maria Novella, hoewel hij ook de Zalige Raimondo da Capua zou kunnen zijn, de eerste Meester-Generaal en promotor van de Dominicaanse hervorming.

Beato Angelico, graduale di san Domenico a Fiesole, 1424-30, iniziale I con gloria di san Domenico, particolare di Barnaba

Beato Angelico, San Domenico in gloria, graduale 558, particolari degli santi Sant’Agostino, San Barnaba, San Pietro da Verona, San Tommaso d’Aquino e il beato Giovanni da Salerno[1]

De verluchte pagina toont ook een hond, een beeld dat refereert naar de legende over de heilige Dominicus Guzmá, een profetie over een kind wiens woorden de wereld in vuur en vlam zouden zetten. Boven het hoofd van de hond licht een ster op, een symbool van wijsheid en een attribuut van de heilige, terwijl zijn doop werd verlicht door een stralend licht.

Beato angelico, graduale di s. domenico a fiesole, 1424-30, iniziale I con gloria di s. domenico, 04 domenico tra angeli musicanti 5 cane con fiaccola.jpg

Beato Angelico, San Domenico in gloria, graduale 558, particolare del cane, Museo di San Marco [1]

De legende over de heilige Dominicus Guzmán

Johanna van Aza, de moeder van Dominicus, had een droom voor zijn geboorte. In die droom zag ze een hond met een brandende fakkel in zijn bek.
De hond symboliseert Dominicus Guzmán zelf. De brandende fakkel symboliseert de verspreiding van het evangelie en het "vuur" van het geloof dat de Dominicanerorde zou brengen.

Zijn moeder, Johanna van Aza, droomde tijdens haar zwangerschap dat ze een hond ter wereld zou brengen met een brandende fakkel in zijn bek. Dit symboliseert hoe Dominicus en de Dominicanerorde het katholicisme zouden verspreiden met het "vuur" van het evangelie.

Sint Franciscus en Sint Dominicus

Onderaan het miniatuur worden de twee stichters van de bedelordes, Sint Franciscus en Sint Dominicus, afgebeeld in een liefdevolle omhelzing.

Beato Angelico, San Domenico in gloria, graduale 558, particolare, un abbraccio tra i due fondatori degli ordini mendicanti, San Francesco e San Domenico , Museo di San Marco [1]

In het schild aan de voet van de letter I, wordt hulde gebracht aan de spirituele verbondenheid tussen de twee kloosters van de heiligen Franciscus en Dominicus in Fiesole. We zien een omhelzing tussen de twee stichters van de bedelordes, de heiligen Franciscus en Dominicus, die elkaar in 1206 in Rome ontmoetten voor paus Innocentius II.

Beato Angelico,

Beato Angelico, Annunciazione, nel margine inferiore clipeo con il profeta Isaia. Firenze, Museo di San Marco, Graduale 558, f. 33v [4]

Het boek met hymnen voor de mis, dat de gezongen delen van de mis en de liturgie voor de feestdagen van verschillende heiligen bevat, bekend als Missaal 558, bestaat uit 261 folio's, waarvan er zesendertig versierd zijn met grote, versierde godenbeelden in gedetailleerde lijsten, omringd door schitterend gekleurde wijnranken. Veel ervan zijn van Fra Angelico, hoewel een andere kunstenaar hem assisteerde, wat bevestigt dat hij in die beginjaren een atelier in San Domenico had.

Beato Angelico, Annunciazione. Firenze, Museo di San Marco, Graduale 558, f. 33v [5]

Eén van de miniaturen, toegeschreven aan Zanobi Strozzi, toont de Maagd Maria als beschermvrouw van de Dominicanen.

Initiaal uit het Missaal 558 van het klooster van San Marco, toegeschreven Zanobi Strozzi, of aan het atelier van Fra Angelico
Madonna van Barmhartigheid met knielende monniken, ca. 1424, tempera en goud op perkament, 475 x 350 mm, Museo di San Marco, Firenze [5]

Folio del Messale 558 del Convento di San Marco, attribuita a Zanobi Strozzi, bottega del Beato Angelico.
Madonna della Misericordia con frati inginocchiati, 1424 circa, tempera e oro su pergamena, 475 x 350 mm, Museo di San Marco, Firenze [4]
















Palazzo Strozzi, Firenze

Palazzo Strozzi, Firenze	Beato Angelico, mostra Palazzo Strozzi and Museo di San Marco, Firenze, 2025	Museo di San Marco, veduta posteriore

Sala 4, le croci e le Crocifissioni sagomate dipinte ebbero un ruolo significativo nella devozione dell’Italia centrale	Beato Angelico, veduta della sala nel Museo San Marco, dedicata agli esordi di Angelico e al contesto artistico in cui si formò, Beato Angelico, mostra nel Palazzo Strozzi e Museo di San Marco, Firenze, 2025	Allestimenti della mostra Beato Angelico, Biblioteca di Michelozzo, Museo di San Marco, Firenze, 2025
Beato Angelico, Palazzo Strozzi \| Een lijst van de tentoongestelde werken vind je hier. Torna al Museo di San Marco la Deposizione di Santa Trinita del Beato Angelico \| Full Press Release Traveling in Tuscany \| Fra Angelico \| Deposition from the Cross (Pala di Santa Trinità), 1432-1434 Direzione regionale Musei nazionali Toscana \| Museo di San Marco Het museum is gevestigd in het monumentale gedeelte van het dominicanenklooster van San Marco, een architectonisch meesterwerk van Michelozzo dat in opdracht van Cosimo de' Medici tussen 1437 en 1443 werd gebouwd. Het herbergt 's werelds grootste collectie werken van Beato Angelico. Museo San Marco piazza San Marco, 3 - Firenze Direzione regionale Musei nazionali Toscana Piazza de’ Mozzi, 2 50125, Firenze La Deposizione Strozzi di Beato Angelico al Museo Nazionale di Radio3 \| museodisanmarco.blog/ Fra Angelico's Deposizione en de verbanning van Palla Strozzi \| www.firefiandre.be \| FIREFIANDRE \| Een vlaamse bijdrage aan de geschiedenis van Firenze en toscane. Uitstekende tweetalige introductie tot de Kruisafneming van Lorenzo Monaco en Beato Angelico. [1] Foto i Francesco Bini, disponibile in base alla licenza Creative Commons Attribuzione-Condividi allo stesso modo 4.0 Internazionale [4] Quest'opera è nel pubblico dominio \| Dit werk behoort tot het publeke domein. Fonte: catalogo.uffizi.it. Public Domain, Link [5] Quest'opera è nel pubblico dominio \| Dit werk behoort tot het publeke domei. Uit het boek John Pope-Hennessy, Beato Angelico, Scala, Firenze 1981. [2] Comunicato stampa \| Persbericht van de tentoonstelling \| www.palazzostrozzi.org [3] Direzione \| Fra’ Angelico’s Santa Trinita Deposition Altarpiece Returns to Museo di San Marco After Restoration \| Full Press Release [4] Zie Middeldorf, 1955; en M. C. Improta, 1990). Carl Brandon Strehlke stelt daarentegen op overtuigende wijze dat de kunstenaar in de krullende jongeman Lorenzo Strozzi, de zoon van Palla, heeft afgebeeld; een knappe en ambitieuze ridder, beroemd omdat hij in januari 1428 een steekspel won en in 1432, het jaar waarin het paneel werd voltooid en tentoongesteld op het kleine altaar van de sacristie van Santa Trinita, trouwde met Alessandra di Bardo dei Bardi, een charmante, geleerde en mondaine vrouw, die zo bekend was dat Vespasiano da Bisticci zelfs een biografie aan haar wijdde. Volgens Strehlke is de keuze om Angelico de voltooiing van het door Lorenzo Monaco begonnen altaarstuk toe te vertrouwen, toe te schrijven aan de jonge Lorenzo Strozzi. [Bron: La Deposizione Strozzi di Beato Angelico al Museo Nazionale di Radio3 \| museodisanmarco.blog/] [5] Photo by Sailko , licensed under the Creative Commons Attribution 3.0 Unported license [6] [7] Fra Angelico's Deposizione en de verbanning van Palla Strozzi \| www.firefiandre.be Bibliografie Ulrich Middeldorf, L'Angelico e la scultura, 1955, Rinascimento, n. 2, pagg. 179-194. Het artikel onderzoekt het belang van hedendaagse beeldhouwkunst en architectuur voor de schilderijen van Fra Angelico. Er wordt vooral gewezen op de fundamentele rol van Ghiberti in deze kwestie, zowel direct, tijdens de samenwerking voor het Tabernacolo dei Linaioli, als door zijn stilistische invloed in latere werken, zowel voor de weergave van architectuur als van menselijke figuren. Carl Brandon Strehlke, Ana González Mozo, Fra Angelico and the Rise of the Florentine Renaissance, Museo del Prado & Thames & Hudson, 2019, ISBN 978-0-89467-950-6 \| artgallery.yale.edu Carl Brandon Strehlke, Ana González Mozo, Fra Angelico and the Rise of the Florentine Renaissance, Museo del Prado & Thames & Hudson, 2019 \| Rediscovering Fra Angelico: A Fragmentary History, Clay Dean, Yale University Art Gallery, New Haven, Connecticut, 2001. Exhibition and Catalogue Organized by Clay Dean, with essays by Laurence B. Kanter and Carl Brandon Strehlke. R . Jones, “Palla Strozzi e la sagrestia di Santa Trinita," Rivista d'arte?X X X V II, 1984?
Traveling in Tuscany\| Holiday homes in southern Tuscany \| Podere Santa Pia

Podere Santa Pia, with a unique private swimming pool	A beautiful summer morning by the pool	The swimming pool, a serene expanse of cerulean surrounded by lush greenery and tranquil scenery




Podere Santa Pia, situated in a particularly scenic valley \| Impressions and reviews