Beato Angelico, Pala di Annalena (1445 circa), Museo nazionale di San Marco, Firenze

Met Beate Angelico, een baanbrekende tentoonstelling die gewijd is aan Fra Angelico (ca. 1395–1455), brengt Het San Marcoklooster werd in de 13de eeuw gesticht en in 1437 uitgebreid toen dominicaner monniken van het nabijgelegen Fiesole, op uitnodiging van Cosimo de' Medici de Oude, hierheen verhuisden. Cosimo de' Medici ondersteunde de transformatie van het klooster tot een van de belangrijkste spirituele en culturele centra van de stad.

In 1438 begon Michelozzi, in opdracht van Cosimo de' Medici, met de bouw van een nieuw klooster, rond 1440 gaf Cosimo il Vecchio Fra' Angelico de leiding over de schilderkunstige decoratie van het klooster, het is het eerste bewijs van de aanwezigheid van de schilder in San Marco en dateert van 22 augustus 1441.

Het San Marco complex zou het middelpunt worden van Angelico's artistieke activiteiten. Het altaarstuk van San Marco werd vanaf het begin beschouwd als een uitzonderlijk en prestigieus werk: het was het belangrijkste schilderij dat in opdracht van de' Medici, toen de belangrijkste familie van Firenze, werd gemaakt, en bovendien bestemd was voor een voor die tijd innovatieve architecturale omgeving[3].

Pala di Annalena (1445 circa)

Het altaarstuk van Annalena is een temperaschilderij op hout (180×202 cm) van Beato Angelico, dat dateert uit circa 1430 en bewaard wordt in het Nationaal Museum van San Marco in Firenze.° [5] Het altaarstuk werd gemaakt in opdracht van de Medici, hoewel er nog steeds discussie bestaat over de oorspronkelijke locatie van het veelluik.

Het onderwerp van het centrale paneel is een sacra conversazione (Heilige conversatie), met de Madonna met Kind zittend op een troon, met de voor kunstenaars uit de vroege renaissance typische schelpvormige nis.

Maria en het Kind zitten op een troon tussen, aan de linkerkant, de dominicaanse heilige Pietro Martire (Petrus Martelaar, met een meswond in zijn hoofd) en de heilige artsen Cosmas en Damianus (waarvan één een potje zalf vasthoudt) en, aan de rechterkant, de bejaarde Giovanni Evangelista (Johannes de Evangelist, met een ganzenveer en zijn evangelie), de heilige Lorenzo (Laurentius, gekleed als diaken en met een martelaarspalm in zijn hand) en de heilige Francesco (Franciscus van Assisi, met de stigmata zichtbaar op zijn handen en zijn blote voeten). Een verguld gordijn achter de figuren verbergt een reeks marmeren nissen. Het altaarstuk is afkomstig uit het dominicanenklooster van San Vincenzo d'Annalena. Het klooster werd gesticht in 1450, maar het altaarstuk is mogelijk ouder. William Hood heeft gesuggereerd dat het oorspronkelijk geschilderd zou kunnen zijn voor de Medici-kapel, gewijd aan de heiligen Cosmas en Damianus, in San Lorenzo.

Beato Angelico, Pala di Annalena e le sei scene della predella (1445 circa), Museo nazionale di San Marco, Firenze [1]

Het altaarstuk is een van de eerste werken uit de jaren dertig van de vijftiende eeuw, toen de schilder het archaïsche formaat van een veelluik verliet en de voorkeur gaf aan rechthoekige panelen, die beter pasten bij de nieuwe ruimtelijke constructie op basis van perspectief. Door het uniforme perspectief lijken de heiligen samen in de geschilderde omgeving aanwezig te zijn en wisselen ze blikken en gebaren uit als in een echt gesprek, in plaats van zij aan zij te staan.[7]

Een kleine geschiedenis

Het altaarstuk bevond zich in het klooster van Annalena in Firenze en werd na de opheffing in de negentiende eeuw naar San Marco overgebracht. Het paneel is echter zeker niet voor het klooster in de Via de' Serragli gemaakt, aangezien dat pas na 1453 werd gebouwd. Het schilderij is dus op een later tijdstip overgebracht. Hood, die de aanwezigheid van de heiligen Cosma en Damiano, beschermheiligen van de familie Medici, opmerkte, veronderstelde dat het een opdracht was voor de Sagrestia Vecchia van San Lorenzo, te dateren na de terugkeer van Cosimo il Vecchio uit ballingschap (1434), of misschien vóór zijn gevangenneming. Er is immers een document bewaard gebleven uit 1429, de datum van de plechtige begrafenis van Giovanni di Bicci de' Medici, waarin Cosimo en zijn broer Lorenzo maar liefst 800 florijnen betaalden ter ondersteuning van de kosten die het kapittel maakte voor de jaarlijkse viering van de heiligen Cosma, Damiano en Johannes de Evangelist. Volgens John Pope-Hennessy zou het altaarstuk echter van latere datum zijn, namelijk van kort voor het vertrek van de kunstenaar naar Rome (1445), op basis van stilistische vergelijkingen die erop wijzen dat het is afgeleid van de vernieuwingen in het altaarstuk van San Marco (1438-1443).°

Beato Angelico, Pala di Annalena, particolare (1445 circa), Museo nazionale di San Marco, Firenze [3]

De predella

Het altaarstuk is voorzien van een predella met verhalen over de heiligen Cosma en Damiano, beschermheiligen van de' Medici.

De bijna complete predella – voorheen in de Cappella di San Luca in SS. Annunziata en nu in het San Marco Museum – toont episodes uit de legende van Cosmas en Damian, de beschermheiligen van de Medici, zoals verteld in de Gouden Legende. De panelen tonen: Damian die betaling aanvaardt van Palladia; Cosmas en Damianus en hun broers die voor de proconsul Lysias verschijnen; de heiligen die door een engel van de verdrinkingsdood worden gered; de heiligen die in een groot vuur worden geworpen; en de heiligen die door onthoofding worden gemarteld. Een zevende scène, die de genezing van diaken Justinianus toont, bevindt zich in het Kunsthaus in Zürich.°

Misschien was er een centraal paneel met een Pietà, zoals in het altaarstuk van San Marco. Wetenschappers zijn het niet eens over de toeschrijving van de predella aan Angelico. Volgens John Pope-Hennessy zou het geschilderd zijn door volgelingen van de monnik na zijn vertrek naar Rome (1445). Anderen zijn daarentegen van mening dat ze wel degelijk door hem zijn geschilderd en dat hun eenvoudigere modellen als uitgangspunt zouden hebben gediend voor de vergelijkbare scènes in het altaarstuk van San Marco (1438-1443).

Van de acht originele panelen zijn er dus zeven bekend:

- San Damiano riceve denaro (Sint Damianus ontvangt geld)
- San Cosma e San Damiano davanti al proconsole Lisia (Sint Cosmas en Sint Damianus voor de proconsul Lysias)
- San Cosma e San Damiano salvati dall'annegamento (Sint Cosmas en Sint Damianus gered van de verdrinkingsdood)
- San Cosma e San Damiano vanamente condannati al rogo (Sint Cosmas en Sint Damianus tevergeefs veroordeeld tot de brandstapel)
- San Cosma e San Damiano vanamente crocifissi e lapidati (Sint Cosmas en Sint Damianus tevergeefs gekruisigd en gestenigd)
- Martirio dei Santi Cosma e Damiano, in loco (Martelaarschap van de heiligen Cosmas en Damianus)
- Probabile pannello con la Sepoltura dei santi Cosma e Damiano (Verondersteld paneel met de begrafenis van de heiligen Cosma en Damiano), is verloren gegaan
- Guarigione del diacono (Genezing van de diaken) Zurich, Kunsthaus°.

De panelen van de predella zijn duidelijk inferieur aan de panelen die met hetzelfde onderwerp voor het San Marco-altaarstuk geschilderd werden.°

1 San Damiano riceve denaro (Sint Damianus ontvangt geld)

San Damiano riceve denaro (Sint Damianus ontvangt geld) [4]

2 San Cosma e San Damiano davanti al proconsole Lisia (Sint Cosmas en Sint Damianus voor de proconsul Lysias)

San Cosma e San Damiano davanti al proconsole Lisia [4]

3 San Cosma e San Damiano salvati dall'annegamento (Sint Cosmas en Sint Damianus gered van de verdrinkingsdood)

San Cosma e San Damiano salvati dall'annegamento (Sint Cosmas
en Sint Damianus gered van de verdrinkingsdood) [4]

4 San Cosma e San Damiano vanamente condannati al rogo (Sint Cosmas en Sint Damianus tevergeefs veroordeeld tot de brandstapel)

San Cosma e San Damiano vanamente condannati al rogo [4]

5 San Cosma e San Damiano vanamente crocifissi e lapidati (Sint Cosmas en Sint Damianus tevergeefs gekruisigd en gestenigd)

San Cosma e San Damiano vanamente crocifissi e lapidati [4]

6 Martirio dei Santi Cosma e Damiano (Martelaarschap van de heiligen Cosmas en Damianus)

Martirio dei Santi Cosma e Damiano [4]

7 Probabile pannello con la Sepoltura dei santi Cosma e Damiano (Waarschijnlijk paneel met de begrafenis van de heiligen Cosma en Damiano), verloren gegaan

8 Guarigione del diacono (Genezing van de diaken)

Guarigione del diacono (Genezing van de diaken) Zurich, Kunsthaus [4]
Beato Angelico e Zanobi Strozzi, santi Cosma e Damiano guariscono il diacono giustiniano,
dalla Pala di Annalena, 1445 circa [6]

Beate Angelico, Palazzo Strozzi, Firenze, 2025 Met de tentoonstyelling Beate Angelico brengt Firenze hulde aan een van de grote meesters van de vroege renaissance. Van 26 september 2025 tot 25 januari 2026 worden in Palazzo Strozzi en het Museo di San Marco meer dan 140 werken getoond, schilderijen, tekeningen, manuscripten en sculpturen afkomstig uit vooraanstaande musea en collecties van over de hele wereld.

Suggestieve beelden van Beato Angelico in Palazzo Strozzi, 2025
Het San Marcoklooster werd in de 13de eeuw gesticht en in 1437 uitgebreid toen dominicaner monniken van het nabijgelegen Fiesole, op uitnodiging van Cosimo de' Medici de Oude, hierheen verhuisden. Deze laatste liet het klooster door Michelozzo herbouwen en uitbreiden. Cosimo de' Medici ondersteunde de transformatie ervan tot een van de belangrijkste spirituele en culturele centra van de stad. Het complex werd het middelpunt van Angelico's artistieke activiteiten. Hier realiseerde Angelico het eerste echte altaarstuk uit de renaissance, dat de monumentaliteit van het nieuwe vierkante formaat combineerde met de narratieve helderheid van de predella. Het altaarstuk, de Pala di San Marco, dat tussen 1438 en 1442 in opdracht van Cosimo en zijn broer Lorenzo voor het hoofdaltaar van de kerk werd gemaakt en al in 1678-1679 werd verwijderd en ontmanteld, is hier uitzonderlijk opnieuw samengesteld met 17 van de 18 vandaag bekende delen: het centrale paneel, de scènes van de predella met episodes uit de legende van de heilige beschermheiligen van de Medici, Cosma en Damiano, en de zijpijlers met figuren van heiligen. Ook het altaarstuk van Annalena dat tevens gemaakt werd in opdracht van de Medici, bevint zich in deze zaal. Fra Angelico in Palazzo Strozzi en Museo San Marco Beato Angelico a Palazzo Strozzi e Museo di San Marco 26 September - 25 Januari 2026 Palazzo Strozzi, Firenze 16 maart 2025 - 20 juli 2025 www.palazzostrozzi.org Info en reservering Tel. +39 055 2645155 prenotazioni@palazzostrozzi.org www.palazzostrozzi.org Direzione regionale Musei nazionali Toscana \| Museo di San Marco Het museum is gevestigd in het monumentale gedeelte van het dominicanenklooster van San Marco, een architectonisch meesterwerk van Michelozzo dat in opdracht van Cosimo de' Medici tussen 1437 en 1443 werd gebouwd. Het herbergt 's werelds grootste collectie werken van Beato Angelico. Museo San Marco piazza San Marco, 3 - Firenze Direzione regionale Musei nazionali Toscana Piazza de’ Mozzi, 2 50125, Firenze

Palazzo Strozzi, Firenze	Beato Angelico, mostra Palazzo Strozzi and Museo di San Marco, Firenze, 2025	Museo di San Marco, veduta posteriore

Beato Angelico, la grande mostra a Palazzo Strozzi, Firenze, zaal 1	Beato Angelico, Pala della compagnia di San Francesco in Santa Croce (1428-1429) e Giudizio universale (1425-1428 circa), Museo di San Marco, Firenze	Beato Angelico, panoramica della mostra con la Pala d'altare di San Marco ( 1438-1442) e la Pala di Annalena (1445 circa), Palazzo Strozzi, Firenze, 2025


Beato Angelico, Palazzo Strozzi \| Een lijst van de tentoongestelde werken vind je hier. Comunicato stampa \| Persbericht van de tentoonstelling \| www.palazzostrozzi.org Traveling in Tuscany \| Fra Angelico \| Deposition from the Cross (Pala di Santa Trinità), 1432-1434 Bibliografia AA.VV., Galleria degli Uffizi, collana I Grandi Musei del Mondo, Roma 2003 Guido Cornini, Beato Angelico, Giunti, Firenze 2000 ISBN 88-09-01602-5 [1] Quest'opera è nel pubblico dominio \| Dit werk behoort tot het publeke domein/Pubblico dominio ,Collegamento Foto Gleb Simonov, CC0, via Wikimedia Commons. [2] Photo by Francesco Bini, licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license. [3] Photo by Richard Mortel, licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 International license. [4] Quest'opera è nel pubblico dominio \| Dit werk behoort tot het publeke domein/Pubblico dominio,Collegamento Foto Gleb Simonov, CC0, via Wikimedia Commons. [5] Volgens kunsthistorici die het altaarstuk dateren tussen 1443-1445, bevat het altaarstuk enkele elementen die zijn ontleend aan de ervaring met het altaarstuk van San Marco en niet omgekeerd, wat onverklaarbaar is in de context van werken uit de jaren dertig, zoals het drieluik van Cortona of het altaarstuk van Perugia. Deze elementen hebben betrekking op de compositorische concentratie, de aanwezigheid van de trap die zich uitstrekt tot aan de zijkanten, de architecturale achtergrond met het doek, het tabernakel en de door het doek bedekte bogen, enz.° [6] Photo bySailko, licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license. [7] Comunicato stampa \| Persbericht van de tentoonstelling \| www.palazzostrozzi.org [8] Photo Ela Bialkowska, OKNO Studio. Courtesy Fondazione Palazzo Strozzi and Museo di San Marco, Firenze, 2025. [Beato Angelico, exhibition views, Palazzo Strozzi e Museo di San Marco, Firenze, 2025]. Bibliografie John Pope-Hennessy, Beato Angelico, Scala, Firenze 1981. Guido Cornini, Beato Angelico, Giunti, Firenze 2000 ISBN 88-09-01602-5 La Pala di San Marco del Beato Angelico: restauro e ricerche, a cura di Cecilia Frosinini, Firenze 2021, ISBN 9788892800694. Luciano Ricciardi, Il supporto ligneo della Pala di San Marco di Beato Angelico, in La Pala di San Marco del Beato Angelico: restauro e ricerche, 2021 \| www.academia.edu
Traveling in Tuscany\| Holiday homes in southern Tuscany \| Podere Santa Pia

Podere Santa Pia, mystic holiday home in the heart of the Tuscan Maremma	Casa Vacanze Podere Santa Pia, Castiglioncello Bandini, Toscane	Colline sotto Podere Santa Pia con ampia vista sulla Maremma Grossetana

A beautiful summer morning by the pool	Reflections on the private swimming pool at Podere Santa Pia	Evenings around the pool in Tuscany offer a totally different quality of light and amazing colors


La Maremma Toscana, vista panoramica da Podere Santa Pia \| Impressions and reviews
° Dit artikel werd voor een deel ontlend aan het Wikipedia artikel Pala di Annalena, waarvan de originele tekst beschikbaa ris onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.