Matteo di Giovanni, Strage degli innocenti, Pavimento di mosaico di marmo, ca. 1480

De vloer van de kathedraal van Siena is een van de grootste en meest waardevolle voorbeelden van marmeren inlegwerk. Het was een decoratief project dat vijf eeuwen in beslag nam, van de 14e tot de 19e eeuw. Het grootste deel werd in de 14e en 15e eeuw gerealiseerd.
Net als het kathedraalgebouw is ook de vloer onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de stad en haar kunst. De vloer bestaat uit meer dan zestig scènes en wordt over het algemeen op de meest gebruikte plaatsen bedekt met masonietplaten, behalve één keer per jaar, gedurende ongeveer twee maanden, tussen eind augustus en eind oktober.

Bij binnenkomst in de kathedraal van Siena, gewijd aan de Maagd Maria Tenhemelopneming, nodigt een inscriptie de bezoeker uit om een gepaste houding aan te nemen: CASTISSIMUM VIRGINIS TEMPLUM CASTE MEMENTO INGREDI (Denk eraan de meest kuise tempel van de Maagd kuis binnen te gaan). Het is een inscriptie die ook onze aandacht op de schitterende marmeren vloer vestigt, een meesterwerk dat Vasari “de mooiste...grote en magnifieke vloer die ooit gemaakt is” noemde. Al uit die tijd zijn er bewijzen dat gerenommeerde kunstenaars kartons leverden aan de specialisten die vervolgens het inlegwerk maakten. Grote namen in de Siënese kunst werkten eraan mee en leverden de ontwerpen, waaronder Domenico di Niccolò, beeldhouwer en bouwmeester van de Duomo, Sassetta en Domenico di Bartolo. Deze werden in de loop van de 15e eeuw gevolgd door Pietro del Minnella, ook bouwmeester van de Dom, Antonio Federighi, Urbano da Cortona, Francesco di Giorgio Martini, Neroccio di Bartolomeo de' Landi, Matteo di Giovanni, Giovanni di Stefano (zoon van Sassetta), Benvenuto di Giovanni en Luca Signorelli. In de 16e eeuw waren er nog bijdragen van Guidoccio Cozzarelli, Pinturicchio en vooral Domenico Beccafumi. Deze laatste werkte koortsachtig aan de kartons voor het inlegwerk van de pastorie tussen september 1521 en februari 1547 en introduceerde zeer innovatieve en expressieve technieken, met een resultaat dat volledig vergelijkbaar is met de grote picturale cycli uit de schilderkunst van die tijd[5].

Pavimento della Cattedrale di Santa Maria Assunta, Siena [7]

De belangrijkste techniek die werd gebruikt, samen met die van sgraffito, is die van marmer intarsio: marmer van verschillende soorten en tinten wordt gesneden en naast elkaar gelegd om de compositie te maken.

De scène van de Afslachting van de Onnozele Mensen, gemaakt in 1481 in opdracht van de bouwmeester van de Duomo, Operaio Alberto Aringhieri, werd praktisch uitgevoerd door Francesco di Niccolaio en Nanni di Piero di Nanni naar een ontwerp van Matteo di Giovanni. De scene vindt plaats in een zeer verfijnde omgeving, onder de arcaden van een galerij waarvan het fronton is versierd met een klassiek geïnspireerde fries waarop worstelaars staan afgebeeld.
Uiterst links geeft Koning Herodes, gezeten op een prachtig bewerkte marmeren troon, aan de soldaten het bevel tot het bloedbad. Naast de teroon kijken enkele toeschouwers naar het spektakel met een air van zelfgenoegzaamheid en amusement, alsof ze in het theater een voorstelling bijwonen.

Dankzij het gebruik van een groter kleurengamma dan de andere inlegwerken in het schip van de Duomo, worden hier in het marmer zeer gedetailleerde licht- en schaduweffecten gecreëerd volgens een proces dat zou uitmonden in de verfijnde commesso techniek van Beccafumi.