Matteo di Giovanni was een schilder van de Sienese school. Matteo di Giovanni werd waarschijnlijk geboren in Borgo Sansepolcro. Er is gesuggereerd dat hij zijn opleiding genoot bij Sassetta of Domenico di Bartolo, maar er is een kennis van de Florentijnse kunst en vooral die van Pollaiuolo ontdekt, wat zou kunnen impliceren dat hij een lange tijd doorbracht in Firenze. Hij leefde al in 1452 in Siena en waarschijnlijk werd zijn vroege opleiding sterk beïnvloed door het werk van Piero della Francesca, zijn tijdgenoot. Van de schilder is bekend dat hij de zijpanelen leverde voor een polyptiek in Borgo Sansepolcro, waarvan het centrale paneel 'De Doop van Christus' van Piero della Francesca was. Zijn artistieke carrière werd voltooid onder de hoede van Lorenzo di Pietro bekend als 'Il Vecchietta'.

Strage degli Innocenti

Matteo di Giovanni is misschien het meest bekend van zijn monumentale composities van de Strage degli Innocenti (Moord op de Onschuldigen). Matteo di Giovanni maakte vier werken over ditzelfde thema: de eerste versie, geschilderd voor Napels (rond 1480), het beeldverhaal met hetzelfde thema voor de vloer van de kathedraal van Siena (1481), het altaarstuk geschilderd voor de chiesa di Sant'Agostino (1482) en dat voor de chiesa dei Servi (1491). Deze laatste versie van de Kindermoord, schilderde Matteo di Giovanni voor de familie Spannocchi.

De Strage degli Innocentie die momenteel in Santa Maria della Scala is ondergebracht, was oorspronkelijk het imposante centrale paneel van een altaarstuk uit de kerk van Sant'Agostino in Siena.

Matteo di Giovanni, Strage degli Innocenti (particolare di uno dei soldati), 1482, Siena, Museo di Santa Maria della Scala [1]

De kindermoord in Betlehem die in het evangelie van Matteüs slechts terloops wordt vermeld, was in het Cinquecento een geliefd thema in literatuur en kunst. Er is geen gebrek aan voorbeelden in Siena uit verschillende periodes. Nicola Pisano plaatste de scène in 1268 op de preekstoel van de kathedraal; in de crypte onder dezelfde kathedraal hadden schilders van voor Duccio, die rond 1270 actief waren, de episode afgebeeld in de frescocyclus van het Nieuwe Testament, en Duccio di Buoninsegna beeldt het bloedbad ook uit in zijn Maestà uit 1311. Maar in Siena zijn er vooral de drie werken van Matteo di Giovanni met dit onderwerp als thema, en een vierde versie van de Strage degli Innocenti wordt bewaard in het Capodimonte Museum in Napels.

Matteo di Giovanni, Strage degli Innocenti (particolare dei piccoli corpi che le madri disperate cercano invano di difendere),
1482, Siena, Museo di Santa Maria della Scala [1]

Een kleine geschiedenis

In 1453 veroverde de Ottomaanse sultan Mehmet II (1432-1481) na een bijna twee maanden durende belegering Constantinopel en maakte daarmee tegelijkertijd een einde aan het Byzantijnse Keizerrijk. De daaropvolgende jaren breidde Mehmet zijn macht nog verder uit door onder andere grote gebieden op de Balkan in te lijven.

In mei 1480 ging een Turkse invasievloot aangevoerd door Mehmets grootvizier Gedik Ahmed Pasja voor anker bij het strategisch gelegen eiland Rhodos dat door de ridderorde van Sint-Jan van Jeruzalem werd verdedigd. De ridders onder leiding van hun grootmeester Pierre d’Aubusson wisten aanval na aanval van de Ottomanen af te slaan en eind juli hield Gedik Pasja het voor bekeken en zette met zijn vloot koers naar de oostkust van Italië waar hij in Otranto, een havenstadje in Apulië nabij Brindisi een ware slachtpartij zou aanrichten.[3]

Tijdens de verovering van Otranto waarbij grote stadsdelen werden verwoest gaf Gedik Pasja het bevel alle mannelijke inwoners boven de vijftien jaar te doden en de vrouwen en kinderen als slaven weg te voeren.
Deze gebeurtenis waarbij tienduizend inwoners het leven lieten terwijl nog eens een vijfduizendtal anderen als slaaf werden verkocht, liet een diepe indruk na op het schiereiland, en was ook in Siena bekend. De gebeurtenissen van Otranto vonden onmiddellijk een enorme weerklank, geschreven kronieken en getuigenissen verspreidden zich door heel Italië en daarbuiten. Het Turkse gevaar was een reëel probleem - de Ottomanen waren Friuli al binnengedrongen en de politieke verdeeldheid tussen de verschillende Italiaanse staten leek geen garantie voor een veilige verdediging.

Hoewel kunsthistorici zijn nog steeds verdeeld zijn of deze scènes van zeldzaam maar extreem geweld geschilderd werden in directe relatie tot de verschrikkelijke slachting die de Turken in 1480 aanrichtten in Otranto, is het zeker dat de gebeurtenissen van Otranto onmiddellijk een enorme weerklank vonden, en deze historische context was wellicht van grote invloed op Matteo di Giovanni toen hij zijn Strage degli Innocenti schilderde.
Het nieuws van het bloedbad bereikte zeker ook Siena. Een brief die de benedictijner monnik Ilarione da Verona in september-oktober 1480 stuurde aan kardinaal Francesco Piccolomini Tedeschini, de toekomstige paus Pius III, vormt de oudste literaire bron over de Strage di Otranto. [4] Geschreven in hetzelfde jaar als het bloedbad van Otranto, resoneert deze angstaanjagende tekst, geschreven in het Latijn door een man die verbijsterd was door de gruwel van wat hij met zijn eigen ogen had gezien, op een vreemde manier met het al even beangstigende schilderij van Matteo di Giovanni.

Ilarione da Verona:

«Kinderen die bij hun moeders werden weggerukt, werden gewurgd of doorboord. Zwangere vrouwen, met hun baarmoeders stevig vastgebonden, werden gedwongen te bevallen van onvolgroeide foetussen, nog kloppend in hun bloed. De anderen, vooral de jonge maagden, nadat ze waren blootgesteld aan het zicht met hun rokken omhoog [...], nadat ze waren overgeleverd aan het ongebreidelde libido van de Turken [...] werden bijna allemaal gedood» [4]