Duccio di Buoninsegna, Maestà in de kathedraal van Siena (1308-1311), een bijzondere signatuur van Duccio

De Maestà was het altaarstuk van de kathedraal van Siena, dat tussen 1308 en 1311 geschilderd werd door Duccio di Buoninsegna, een van de grondleggers van de Sienese school.

De Maestà is het meesterwerk van Duccio en een van de belangrijkste schilderijen van de Italiaanse pre-Renaissance kunst. Het werk, dat nu bekend staat als de Maestà del Duomo, paste binnen een programma van kunstopdrachten ter ere van de Madonna dat een paar jaar eerder was begonnen met Duccio's glas-in-loodraam in de apsis en dat later zou worden afgesloten met de uitvoering van vier andere altaarstukken gewijd aan Maria, en die geschilderd werden door door Simone Martini, Pietro en Ambrogio Lorenzetti en Bartolomeo Bulgarini.

Maestà (Italiaans voor majesteit) is de algemene naam voor de uitbeelding van een tronende Madonna, meestal omringd door engelen. In dit geval heeft de naam betrekking op het grote paneel dat de voorzijde domineert.
De Maestà van Duccio is niet alleen uitzonderlijk vanwege zijn schoonheid, zijn symbolische en poëtische betekenis en zijn omvang, het is ook een uitzonderlijk veelluik door de plaats die het inneemt in de geschiedenis en in de collectieve geheugen van de stad Siena. Door de ruimtelijke positie onder de koepel aan de kruising van het transept, was het enorme altaarstuk goed zichtbaar vanuit alle hoeken van de kerk, zowel voor de geestelijken als voor de gelovigen.

De Maestà is voor zover bekend het enige werk dat Duccio gesigneerd heeft, en wel op de lage trede aan de voet van de troon van Maria. De vorm van dit achthoekige platform had Duccio waarschijnlijk bewust afgestemd op de zeshoekige ruimte rond het altaar en de achthoekige kansel van Nicola Pisano. De signatuur is een Latijns vers op rijm:

MATER SCA DEI
SIS CAUSA SENIS REQUIEI
SIS DUCCIO VITA
TE QUIA PINXIT ITA

Vrij vertaald is de strekking van het opschrift: "Heilige Moeder van God, schenk Siena [voor eeuwig] rust [en] schenk Duccio het [eeuwige] leven, omdat hij u zo [goed] geschilderd heeft." De inscriptie wordt wel gezien als het begin van een ontluikend zelfbewustzijn van de kunstenaars, van trots op hun prestatie en besef van de kwaliteit van hun werk, maar het zal evengoed een uiting van dankbaarheid en tevredenheid van de opdrachtgevers over zijn geleverde prestatie zijn geweest.[4]
Dat Duccio geen gewoon bescheiden man was mag blijken uit de centrale plaats die hij zijn naam in het opschriftgeeft: hij plaatst zijn naam op de voorzijde van de troon, en op dezelfde hoogte als Siena:
SIS CAUSA SENIS REQUIEI - SIS DUCIO VITA (geef rust aan Siena - geef leven aan Duccio).

De voorzijde van de Maestà met de Storie della vita della Vergine

De voorzijde van de Maestà is gewijd aan leven en dood van Maria. Deze hoofdzijde, die oorspronkelijk naar de gelovigen was gericht, is beschilderd met een monumentale tronende Madonna en Kind, omringd door een menigte heiligen en engelen op een gouden achtergrond.

De troon is afgebeeld als een monumentale stadspoort, en isoleert Maria enigszins van de engelen en heiligen. Haar hoofd is licht gebogen, waardig en tegelijk erg menselijk, en ze kijkt de toeschouwer indringend aan. Rondom hen staan in een strakke symmetrie een koor van gevleugelde engelen opgesteld.
Op de voorgrond kunnen we in de knielend figuren de vier beschermheiligen van Siena herkennen (links de heilige Ansanus en de heilige Savinus, rechts de heilige Crescentius en de heilige Victor.
Links van de troon zien we staand Catharina van Alexandrië, de apostel Paulus en de evangelist Johannes met tien engelen, terwijl aan de rechterzijde symmetrisch Johannes de Doper, de apostel Petrus en Agnes, en opnieuw tien engelen afgebeeld zijn. De acht namen van de heiligen staan onderaan op de lijst.

Op het voorpaneel toonde Duccio zich de grote meester van het traditionele altaarstuk. In de kleine begeleidende panelen op de voor- en achterzijde liet hij zichzelf echter meer ruimte om te experimenteren. De scènes uit het Nieuwe Testament op de achterkant van het altaarstuk laten Duccio's kracht als verhalend schilder zien.

Duccio ontleende het formele karakter en de symmetrie van de compositie, net als  de figuren en gezichtsuitdrukkingen  van de belangrijkste engelen en heiligen, aan de Byzantijnse traditie. Maar de kunstenaar verzachtte de strikte het frontale karakter en de en starheid van de figuren. Het lijkt of ze wenden zich tot elkaar voor een rustig gesprek. Ook de gezichten van de vier knielende beschermheiligen van Siena (Ansanus, Savinus, Crescentius en Victor) krijgen menselijke trekken mee, en hun ceremoniële gebaren zijn elegant en sierlijk.