|
|
|
|
|
|
Giovanni di Stefano (attr., disegno), Hermes Trismegistus, Pavimento di mosaico di marmo, ca. 1480, Duomo, Siena [1]
Ermete Trismegisto, il personaggio leggendario di età ellenistica da cui deriva il nome "ermetismo"
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
De unieke mozaïekvloer van de kathedraal van Siena | Hermes Trismegistus
|
|
|
|
|
|
De vloer van de kathedraal van Siena is een van de grootste en meest waardevolle voorbeelden van marmeren inlegwerk in Italië. De mozaïekvloer was een decoratief project dat vele eeuwen in beslag nam, en waar gerenommeerde Siënese kunstenaars aan meewerkten.
Net als het kathedraalgebouw is ook de vloer onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de stad en haar kunst. De mozaïekvloer wordt over het algemeen op de meest gebruikte plaatsen bedekt met masonietplaten, behalve één keer per jaar, gedurende ongeveer twee maanden, tussen eind augustus en eind oktober.
De vloer bestaat uit meer dan zestig scènes.
De eerste scene in het middenschip toont een afbeelding van de wijze uit de oudheid Hermes Mercurius Trismegistus, gemaakt naar een ontwerp van Giovanni di Stefano (Siena, ca. 1443 - 1506), zoon van Stefano di Giovanni bekend als Sassetta.
Hermes Trismegistu was een van de grote mythische wijzen uit de oudheid. Het Griekse Trismegistos betekent letterlijk 'drie keer de grootste', waarmee bedoeld werd dat hij zowel de grootste filosoof, de grootste priester als de grootste koning was.
Samen met De Sibillen die in de zijbeuken zijn afgebeeld, maakt Hermes Trismegistus deel uit van hetzelfde iconografische programma dat is geïnspireerd op de Divinae Institutiones van Lactantius, een christelijke auteur uit de vierde eeuw.[1]
Lactantius stelt dat Hermes de Egyptenaren tegelijkertijd letters en wetten gaf. Trismegistus was daarmee niet alleen uitvinder en verspreider van het alfabet maar ook grondlegger van cultuur en kennis. Tijdens de renaissance raakte Siena vertrouwd met de principes van Hermes Trismegistus' occulte wijsheid in een tijd waarin Alberto Aringhieri de directeur van de Opera della Cattedrale was. Hij gaf de opdracht voor de figuur van Hermes in de marmeren mozaïekvloer [2].
Giovanni di Stefano, Hermes Trismegistus, 1488
|
|
Giovanni di Stefano, Hermes Trismegistus, 1488, Pavimento della della navata centrale, Cattedrale di Santa Maria Assunta, Siena [4]
|
De eerste scène voor het centrale portaal, waar ook de inscriptie castissimum virginis templus caste memento ingredi staat, stelt Hermes Mercurius Trismegistus voor, een Egyptische wijsgeer die wordt herinnerd als de bewaarplaats van alle oude wijsheid, en zo het begin van aardse kennis symboliseert. Het hoofddeksel van de wijze is een herinterpretatie van de gevleugelde helm van Mercurius.[4] Zoals de inscriptie aan zijn voeten uitlegt, werd hij beschouwd als een tijdgenoot van Mozes: hermis mercurius trismegistus contemporaneus moysi.
Hij is afgebeeld als een oosterse wijsgeer die met zijn rechterhand twee andere mannen een boek aanbiedt, terwijl hij met zijn linkerhand leunt op een citaat dat geschreven is op een plaquette die ondersteund wordt door twee gevleugelde sfinxen. De twee mannen, die een daad van eerbied verrichten, kunnen misschien typeringen zijn van de wijzen van Oost en West. Op de tafel staat deus omnium creator secum deum fecit visibilem et hunc fuit primum et solum quo oblectatus est et valde amavit proprium filium qui appellatur sanctum verbum. Dit is een zinspeling op de schepping, die plaatsvond door het 'sanctum Verbum' en deze profetie is een passage uit de Pimander, een van de teksten van het Corpus hermeticum.[4] [6] Op de bladzijden van het boek staat daarentegen: suscipite o licteras et legis egiptii, een verwijzing naar Egypte als zetel van de oude wijsheid, waar de twee sfinxen waarschijnlijk ook op zinspelen. De belangrijkste functies van Hermes worden in het boek beschreven: wetgever, uitvinder van het schrift, filosoof en priester.[4] Het mozaïek dateert uit 1488 en wordt toegeschreven aan Giovanni di Stefano, gebaseerd op overeenkomsten met de Sibille Cumae. [2]
|
|
|
|
|
|
|
|
Giovanni di Stefano, Hermes Trismegistus, Pavimento di mosaico di marmo
(particolare delle tecniche di esecuzione), ca. 1480, Duomo, Siena
La principale tecnica che viene impiegata, insieme a quella del sgraffito, è quella del commesso marmoreo.
|
De technieken die werden gebruikt om het idee van de verschillende kunstenaars over te brengen op de vloer waren graffito en commesso.
De realisatie van de marmeren vloer begon op een eenvoudige manier, maar bereikte geleidelijk een verbazingwekkende perfectie. De eerste inlegwerken werden op wit marmer getekend met groeven gemaakt met een beitel en boor, die opgevuld werden met zwart marmerpoeder en mineraal pek. Deze techniek wordt graffito of sgraffito genoemd. Daarna werden gekleurde marmers toegevoegd, die bij elkaar werden gelegd zoals in een houten inlegwerk: deze techniek wordt marmer commesso genoemd. [3]
|
|
|
|
|
Hermes Trismegistus door Leopoldo Maccari
|
|
Hermes Trismegistus door Leopoldo Maccari, Fitzwilliam Museum , Cambridgei [7]
|
Leopoldo Maccari [1850-1894?], op schaal verkleinde tekening, naar tekeningen van de ingelegde marmeren vloer van de kathedraal van Siena tijdens de restauratie in de negentiende eeuw; pen en zwarte inkt, zwart, geel en bruin gewassen inkt op licht gerasterd papier, 328 mm x 332 mm.[7]
Het Britisch Museum vermeldt 'een licht gerasterd papier'. Er is enkel in het diepe zwart een raster zichtbaar. Vermoedelijk is dit geen raster maar een mooie imitatie van de zwarte marmeren vloertegels in de kathedraal.
|
|
|
|
|
|
[1] Pubblico dominio
[2] Fonte: Duomo di Siena | Pavimento del Duomo di Siena
[3] Foto di Joanbanjo, questo file è disponibile in base alla licenza Creative Commons Attribuzione-Condividi allo stesso modo 3.0 Unported.
[4] Astrologia, magia, alchimia, Dizionari dell'arte, ed. Electa, 2004, pag. 140.
[5] Foto di Berkleeb , Questo file è disponibile in base alla licenza Creative Commons Attribuzione-Condividi allo stesso modo 4.0 Internazionale
[6] De Pymander is een werk geschreven in het Grieks in de 2e-3e eeuw en wordt traditioneel toegeschreven aan Hermes Trismegistus. Het werd opgenomen in het Corpus Hermeticum, verzameld door Michele Psello rond het midden van de 11e eeuw, en werd in het Latijn vertaald tussen 1460 en 1463 door Marsilio Ficino, die echter de titel Pimander uitbreidde naar alle veertien boeken die toen deel uitmaakten van het Corpus. Het werk, dat over de schepping gaat, is een soort inwijdingspad waarlangs de gelovigen worden geleid naar het begrip van de nous en naar de wedergeboorte in God, via de leer van zijn boodschapper Hermes Trismegistus. Volgens een van de belangrijkste principes van de Hermetische doctrine moet de mens een reis maken om het goddelijke deel (het intellect) dat inherent is aan hem te bevrijden van aardse banden en verlossing te bereiken, vertegenwoordigd door de logos, de waarheid van Poimandres.
Marsilio Ficinovertaalde het Corpus HermeticumiIn opdracht van Cosimo de’ medici. In 1463 voltooide hij die vertaling en zowel de Latijnse als de Italiaanse versie kenden een grote verspreiding over Italië en daarbuiten. Marsilio Ficino (1433-1499) was grotendeels verweven met de regeringsperiode van de beroemde familie De’ Medici.
[7] Photograph copyright © The Fitzwilliam Museum, Cambridge.
The Fitzwilliam Museum (2024) "The Cimmerian Sibyl by Leopoldo Maccari", The Fitzwilliam Museum, Cambridge, published here under a Creative Commons License CC-BY-NC-ND.
Web page available at: https://collection.beta.fitz.ms/id/image/media-16862 Accessed: 2024-11-29 16:55:30
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|