De Maremma is een streek in het zuidwesten van Toscane en in het noordwesten van Lazio. De Maremma is een gebied met vage historische grenzen, dat als een wig tussen deze twee regio's in ligt. In zijn Divina Commedia situeert Dante Alighieri het gebied van de Maremma tussen Cecina en Corneto, de vroegere naam van Tarquinia:

«Non han sì aspri sterpi né sì folti
quelle fiere selvagge che 'n odio hanno
tra Cecina e Corneto i luoghi cólti.»

De kuststrook van de Maremma begint in Cetina, in het zuiden van de provincies Pisa en loopt door tot voorbij Tarquinia en Cerveteri in de provincie Viterbo[3].

Doorgaans worden in de Maremma geografisch drie delen onderscheiden, de Maremma Livornese in het noorden, de Maremma Grossetana in het midden en de Maremma Laziale in het zuiden. De afbakening van deze gebieden is niet altijd duidelijk en dat lijkt ook wel passend voor de Maremma.
Etymologisch verwijst maremma of maremme naar het Latijnse maritima, 'gelegen aan zee', en naar het Spaanse marisma wat moeras betekent. De naam verwijst dan ook hoofdzakelijk naar het centraal gelegen Maremma Grossetana waar in de moerassen en langunes langs de kust nog lange tijd malaria voorkwam. Hierdoor raakten de kustgebieden in de middeleeuwen sterk ontvolkt. Door malaria is ook de bij Grosseto gelegen oude Romeinse stad Roselle uiteindelijk verlaten.

De Toscaanse Maremma

De Toscaanse Maremma is een erg gevariëerd gebied en kent een grote verscheidenheid aan suggestieve landschappen: de kust met zijn lange verlaten zandstranden en pittoreske baaien, de dichtbegroeide groene Monti dell'Uccellina of de glooiende beboste heuvels in de Colline Metallifere, heuvels die rijk aan mineralen en ertsen en waar zich nu gesloten mijnen en steengroeven bevinden. Het is ook een mythisch landschap met olijfbomen en wijngaarden, goed bewaarde middeleeuwse ommuurde stadjes en dorpjes op heuvels, forten en kastelen, uitgestrekte riviervlakten en op de achtergrond is bijna alijd het iconische silhouet te zien van de uitgedoofde vulkaan Monte Amiata.

Grote delen van de Maremma zijn nu een natuurpark of internationaal natuurreservaat, beschermd door het Wereld Natuur Fonds of UNESCO, het zijn soms echte oorspronkelijke wildernissen, met beboste heuvels die nog grotendeels onaangetast zijn, zandduinen en uitgestrekte zandstranden.
Het Parco Naturale della Maremma of het Natuurpark van de Maremma is een van de mooiste natuurreservaten van Toscane, en het ongerepte strand van Alberese, waar pijnbomen bijna tot aan de vloedlijn groeien is wild en van een zeldzame schoonheid. Het natuurpark met een oppervlakte van meer dan 70 km2 en was het eerste beschermde natuurpark in Toscane. Het gebied wordt vaak geassocieerd met de Maremma. Maar de Maremma is uitgestrekt en de kuststreek heeft ook in het noordelijke deel, de Alta Maremma veel te bieden. Het is authentiek en kent uitgestrekte wilde stranden en enkele mooie natuurgebieden. En enkele wijnen die er gemaakt worde behoren bij de beste wijnen van Italië.

De Maremma Livornese

Op het einde van het Romeinse rijk vond er een geleidelijke overstroming van het vasteland plaats, wat door de eeuwen heen alle kustgebieden in de Maremma trof, van Castiglioncello tot Civitavecchia in Lazio.
De moerassige omgeving ontwikkelde malaria en veroorzaakte een verdere ontvolking van de kust, die steeds wilder werd, bedekt met dicht struikgewas.

Het gebied werd gekenmerkt door een rijke reeks kustvijvers en moerassen die zich achter de kustduinen hadden gevormd. In de eerste decennia van de 18e eeuw werd het toch al zwaar beschadigde gebied getroffen door periodieke invasies van sprinkhanen. In juni 1711 verscheen er een enorme sprinkhanenwolk uit de zee die de zon verduisterde en het hele Maremma-gebied bedekte, van Piombino tot Massa Marittima, Gavorrano, Sassetta, Campiglia, Castagneto Carducci en Cecina, waarbij elke plantvorm die hij tegenkwam werd vernietigd. In 1716, tijdens de nieuwe invasies, tussen april en juni, werd meer dan 150 kubieke meter sprinkhanen gevangen en verbrand [14].

In de Maremma Livornese zijn enkele significante delen van moerasland en langunes bewaard gebleven.

Bijzondere natuurgebieden in de Maremma Livornese

De Maremma Livornese, of Maremma Pisana, is het noordelijke deel van de Maremma,  en valt bijna volledig samen met wat bekend staat als de Costa degli Etruschi, een gebied dat zich uitstrekt tussen Cecina en de Golf van Baratti en Piombino. De kuststreek onder Cecina is minder bekend maar het natuurreservaat Tomboli di Cecina is een erg oorspronkelijk natuurgebied. Hier liet de groothertog van Toscane, Leopoldo, in 1839 een dennenbos aanleggen om de achterliggende landbouwgewassen te beschermen tegen het zout en het geweld van de zeewind. Dankzij deze vooruitziende ingreep is het vandaag mogelijk om te genieten van een prachtig bos, dat doorkruist wordt door een breed pad van 5 kilometer lang.

Bolgheri en Castagneto Carducci staan bekend om hun uitstekende wijnen en de suggestieve Viale dei Cipressi. De met cipressen omzoomde dreef van bijna zes kilometer lang is een iconisch beeld van Toscane. Sommige van de beste Italiaanse wijnen komen uit deze naar zee gerichte heuvels, ze worden Super Tuscans genoemd en hebben klinkende namen als Sassicaia, Ornellaia, Grattomacco, Paleo, Masseto, Messorio, Scrio en Guado al Tasso. Maar naast de wijn en de iconische cipressendreef is er aan de kust een interessant natuurgebied. De WWF Bolgheri Oasis heeft een oppervlakte van 150 hectare en is een zeldzaam voorbeeld van hoe de Toscaanse kust er oorspronkelijk kan hebben uitgezien.

Meer dan 20% van het grondgebied van de Costa degli Etruschi bestaat uit natuurgebieden. In het prachtig moerasgebied van Bolgheri dat het allereerste toevluchtsoord voor fauna in Italië was, leven duizenden watervogels. Meer nar het zuiden, aan de rand van San Vincenzo ligt het natuurpark van Rimigliano, een oase van flora en fauna dat uitgeeft op een van de mooiste stranden van de Costa degli Etruschi.

WWF Bolgheri Oasis, de moerassen van Bolgheri

De Torre Nuova is gebouwd in de eerste helft van de 16e eeuw en ligt aan de oude uitmonding van het meer van Rimigliano dat drooggelegd werd in de 19e eeuw. Het gebouw overspant de greppel met drie ronde bogen. Eén deel is hoger en vormt de eigenlijke wachttoren. Een plaquette, geplaatst in 1835 in de hal op de eerste verdieping, herinnert eraan dat Groothertog Leopold II vaak verbleef in de Torre Nuova tijdens zijn reizen naar de Maremma.

Suvereto, Sasetta en Campiglia Marittima

Een van de mooiste dorpen in het Val di Cornia is Sassetta. Rondom Sassetta werden enkele mooie wandelpaden uitgetekend. Eén van de mooiste wandelpaden is de Poggio Saracino met als hoogtepunt Casa Saracino, een panoramisch uitkijkpunt met fantastische uitzichten over de Middellandse Zee. Ook Suvereto, een van de Borghi Piú belli d’Italia wordt omgeven door een interessant wandelgebied. Ten westen van Suvereto ligt Campiglia Marittima, waar enkele wandelingen je langs de oude lood-, zilver- en kopermijnen leiden. Het kerkhof van Campiglia is een van de mooiste van Toscane.

De Etruskische aanwezigheid is hier overal voelbaar. Ook op het strand van Baratti zelf, dat op zonnige dagen glinstert van de ijzerhoudende resten die zich nog steeds vermengen met het zand. Dit zijn de eeuwenoude resten van de verwerking metalen, koper, ijzer, tin en brons. De Etruskische cultuur was de eerste grote beschaving op het Italiaanse schiereiland. In hun bloeitijd (7e – 6e eeuw v.o.t.) vormden de Etrusken een van de hoogst ontwikkelde volken van de oudheid. De economische basis van Etrurië was agrarisch. Maar de mijnbouw was de sleutel tot hun grote bloeiperiode. Kopermijnen waren aanwezig in het dal van de Cecinarivier. IJzererts werd ontgonnen in de mijnen van het eiland Elba en er ter plaatse en aan de baai van Baratti bewerkt tot ijzer. Het werd ook verscheept naar de Etruskische steden en verkocht aan de Grieken in Groot-Griekenland. Door de zeer succesvolle handel in ijzer (destijds een nieuw en kostbaar product), het contact met Gallië, Noord-Europa, Carthago, Egypte, Syrië, Griekenland (o.a. Athene en Korinthe) en de Griekse kolonisten op het Italiaanse schiereiland heeft de Etruskische cultuur zich kunnen ontwikkelen tot een van de meest hoogstaande van Europa.

Golfo di Baratti

In het Archeologisch Park van Populonia en in de buurt van de  Golf van Baratti. vinden we belangrijkste getuigenissen van de kolonisatie door de Etrusken. Populonia was in de oudheid een van de grootste en belangrijkste Etruskische en Romeinse steden. De oude stad ligt op een dominante positie op de zuidelijke heuvel die een natuurlijke bescherming vormt voor de Golf van Baratti. 

Populonia was de enige Etruskische stad aan de Toscaanse kust. Meer naar het zuiden moeten Vetulonia en Roselle ook aan de oevers van Lago prile hebben glegen, en belangrijke havenactiviteiten hebben ontwikkeld.
Tussen de Golf van Baratti en Piombino liggen nog enkele mooie baaien verscholen. Een oude, panoramische wandelroute, de Sentiero dei Cavalleggeri, verbindt de Golf van Baratti met de Buca della Fate dat tussen Baratti en Populonia ligt, en verder naar het afgelegen Cala San Quirico en andere kleinere baaien brengt.

Parco Naturale di Montioni

Bandite di Scarlino

Het natuurreservaat Bandite di Scarlino ligt ten zuiden van Puntone di Scarlino en beslaat bijna 9.000 hectare. Het strekt zich uit over de gemeenten Castiglione della Pescaia, Follonica, Gavorrano en Scarlino.
Een belangrijke archeologische vindplaats, de necropolis van Poggio Tondo, stamt uit de Etruskische periode.

De glooiende heuvels met steeneiken, kurkeiken en aardbeibomen zijn een mooi wandelgebied, en verbergen enkele van de mooiste stranden van Toscane, zoals Cala Violina en Cala Martina. Informatie hoe je deze stranden kan bereiken vind je hier.
Voorbij Castiglione della Pescaia liggen de wetlands van Diaccia Botrona. Het natuurreservaat Diaccia Botrona vertegenwoordigt het laatste overblijvende deel van de moerassen van Castiglione della Pescaia en ontstond in de 18e eeuw na de drooglegging van het Lago Prile door het groothertogdom van Toscane.

Riserva Naturale della Diaccia Botrona

Het natuurreservaat Diaccia Botrona vertegenwoordigt het laatste overblijvende deel van de moerassen van Castiglione della Pescaia en beslaat een oppervlakte van 3145 hectare.

In de zestiende eeuw strekte het meer van Castiglione zich uit over zo'n vijftig vierkante kilometer en was het één van de meest uitgestrekte meren van Toscane. Een groot deel van de laaglanden van de Maremma waren destijds bewoonbare moerassen waar malaria heerste. De gemiddelde levensverwachting voor de bewoners was niet ouder dan tweeëntwintig jaar. Tot in het midden van de 19° eeuw dacht men dat de' giftige adem van hetmoeras' de mensen besmette met allerlei ziektes. Mi asma is Oud-Grieks voor 'slechte of bedorven lucht', en ook de Latijnse vertaling mala aria verbindt het moeras en de lucht met ziektes. Deze denkbeelden zouden pas in 1850 met het onstaan van de microbiologie ontkracht worden.

De Villa Granducale en het Parco Naturale della Maremma

De Villa Fattoria Granducale was oorspronkelijk een klein fort dat in de 15e eeuw werd gebouwd door de Orde van de Ridders van Malta na het verval van de abdij van San Rabano. De kapel van Sant'Antonio abate naast de villa dateert uit de 16e eeuw.

In de achttiende eeuw kwam het hele complex op de heuvel in handen van de groothertogen van Toscane, die begonnen met de renovatie van zowel de kerk als de aangrenzende villa die hun landelijke residentie werd. Leopoldo liet er een fattoria bouwen, een boerderij die model moest staan voor het leven in dit onherbergzame gebied. De Fattoria d'Alberese of Tenuta di Alberese bestaat nog steeds, het is de grootste biologische boerderij van Toscane.

Onder het bewind van Leopold werd het moeras van de Maremma voor een groot deel drooggelegd. In het Parco Naturale della Maremma getuigen de vele aangelegde kanalen van het niet aflatende gevecht tegen natuurelementen.

Alberese ligt bijna in het midden van een groot beschermd gebied dat bekend staat als het Parco Naturale della Maremma. Het park beslaat ongeveer 10.000 ha en het land is voor 4/5 deel eigendom van het grote landbouwbedrijf van Alberese, de Tenuta di Alberese. In het park werden veel interessante wandelroutes uitgetekend, die je laten kennismaken met de verschillende facetten van deze unieke kuststrook.

Parco Naturale della Maremma

Het Parco Naturale della Maremma strekt zich 25 km uit tussen de monding van de Ombrone tot Talamone en kent een grote verscheidenheid aan suggestieve landschappen: de kust met zijn lange verlaten zandstranden, de dichtbegroeide groene Monti dell'Uccellina, het dennenbos van Marina di Alberese, de monding van de rivier Ombrone en de moerasland van Paludi della Trappola, waar butteri, Toscaanse cowboys het vee door het moerasland loodsen.

Tot de Eerste Wereldoorlog bestond het gebied nog steeds voornamelijk uit moerassen, heuvels met struikgewas, en bos- en weidegebieden. Dankzij de inzet van tientallen en tientallen Venetiaanse families die zich hier vestigden, werd een programma van volledige landontginning opgezet. Sinds 1978 is het landgoed van Alberese overgedragen aan de regio Toscane. De laatste erfenis van de drassige omgeving is nog zichtbaar in het noordelijke deel van het park, de Palude di Trappola, een moerassig gebied dat zich uitstrekt tussen de monding van de Ombrone en Principina a Mare.
Tussen de Ombrone en de rontspunt van Collelungo ontvouwt zich het weelderige dennenbos van de Alberese, het bos werd geplant in 1844 op voorheen drassig land. Daarachter verrijst het Uccellina-gebergte, dat in een ver verleden een eiland was, zoals blijkt uit de overvloedige aanwezigheid van kalksteen. In een van de vele grotten, de Grotta della Fabbrica, zijn botten en werktuigen gevonden die dateren uit het Paleolithicum.

Alberese, de strada del Mare en de Spiaggia dei Capanni, het strand van de hutten

In Spergolaia met zijn prachtige negentiende-eeuwse graanschuren, begint de Strada del Mare. Deze door pijnbomen omzoomde weg met een mooi aangelegd fietspad leidt naar het strand van Marina di Alberese, dat zich uitstrekt tussen de monding van de Ombrone en de Torre di Collelungo.

In het park zijn vele wandelroutes uitgetekend, die je laten kennismaken met de verschillende facetten van deze unieke kuststrook, van de groene pijnbomen van de Pineta Granducale tot de uitgestrekte moerasgebieden die de monding van de Ombrone omringen, de Padule delle Trappola, en restanten van de oude Salina di San Paolo, een gebied waar vroeger zout werd gewonnen. De wandelpaden hebben als startpunt het centrum bij Alberese en Pinottolaio, of bij Talamone. De wandelroutes  A1 (San Rabano), A2 (Le Torri), A3 (Le Grotte) en A4 (Cala di Forno) vertrekken vanaf de Pinottolaio. De pendelbus die vertrekt aan het bezoekerscentrum van Alberese bregt je langs Strada del Mare naar Pinottolai (de kosten zijn inbegrepen in het toegangsbewijs voor het beschermde gebied).
Meer informatie over trajecten, kaarten en tijdstippen vind je hier.

Walking along the Tuscan coast | Trekking in het Parco Naturale della Maremma  | Alberese, Parco Naturale della Maremma

Er zijn talrijke wandel- en fietsroutes in verschillende moeilijkheidsgraden. Ze variëren van de eenvoudigste (sommige zijn ook toegankelijk voor gehandicapten) tot de meest complexe wandelingen, zonder ooit echt veeleisende niveaus te bereiken. Een selectie met de mooiste wandelingn in het park vind je hier.