Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966

Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 | Gli angeli del fango

Tot 1966 was 4 november in Firenze een nationale feestdag. Het werd een il giorno della vittoria genoemd, een 'overwinningsdag' omdat het de verjaardag was van de overwinning van Italië op Oostenrijk en het einde van de Eerste Wereldoorlog, 4 november 1918. Vanaf 1966 werd 4 november echter niet langer geassocieerd met een idee van feest en vreugde, maar van pijn en verlies. Het werd het een dag van herinnering en herdenking, voor altijd verbonden met de herinnering aan die verschrikkelijke overstroming in november 1966, die niet alleen slachtoffers eiste maar ook immense schade toebracht aan het onschatbare artistieke erfgoed van de stad die aan wieg stond van de Renaissance.

4 november 1966

Na dagen van hevige regenval overstroomde de Arno in de nacht van 4 november om 2.30 uur in het voorstedelijke gebied van 'Nave a Rovezzano', waar de rivier de stad binnenstroomt, en verspreidde zich vervolgens met veel geweld over het platteland en de wijk Gavinana, die onder meer dan 5 meter water bleef staan. Om 7 uur 's ochtends stond meer dan een meter water onder water in de centrale wijk van Santo Spirito. Rond 6u30 werden de dijken van de Arno ingehaald door de vloed van water en modder voor de Nationale Bibliotheek, die de hele wijk Santa Croce onder water zette en vervolgens stromingen veroorzaakte die reikten tot aan het Archeologisch Museum op het Piazza Santissima Annunziata. De overstroming die de straten langs de rivier de Arno overspoelde was verwoestend en veegde over de borstweringen van de Ponte Vecchio, vernietigde veel winkels en liet hopen puin, takken en boomstammen achter. Rondom de Kathedraal bereikte het water een diepte van 3 meter, waardoor de Paradijsdeur van het Baptisterium openbarstte en 5 panelen loskwamen [4].

Vista sul Battistero e sulla Loggia del Bigallo, Firenze alluvione del 1966 [Fotografo Ivo Bazzechi. Fototeca del Kunsthistorischen Instituts di Firenze]

De Angeli del fango of engelen van de modder waren een grote groep vrijwilligers, waaronder veel jongeren, studenten en gewone mensen uit de hele wereld, die na de verwoestende overstroming van Firenze op 4 november 1966 in de stad bijeenkwamen om zoveel mogelijk kunstwerken te redden van het water en de modder, in een poging te redden wat nog niet verloren was.

L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, volontari portano dipinti fuori degli Uffizi[1]

Het was een ongeziene uitdrukking van solidariteit, een bijzonder pluralistisch samensmelten van mensen en een eigenlijke voorloper van de moderne vormen van vrijwilligerswerk. Het waren de 'engelen van de modder', ze werden voor het eerst zo gedefinieerd door de journalist Giovanni Grazzini in een artikel van 10 november 1966, dat verscheen in de Corriere della Sera.

Giovanni Grazzini:

«Si calano nel buio della melma... Chi viene anche il più cinico, anche il più torpido, capisce subito [...] che d’ora innanzi non sarà più permesso a nessuno fare dei sarcasmi sui giovani beats. Perché questa stessa gioventù [...] oggi ha dato, [...] , un esempio meraviglioso, spinta dalla gioia di mostrarsi utile, di prestare la propria forza e il proprio entusiasmo per la salvezza di un bene comune. Onore ai beats, onore agli angeli del fango. Tra i giovani volontari che parteciparono alle operazioni di recupero del patrimonio culturale erano intervenute scuole da ogni parte d’Italia oltre che i numerosi studenti universitari, per lo più americani, che in quel periodo si trovavano a soggiornare a Firenze.»

“Ze dalen af in de donkere krochten.... Wie komt, zelfs de meest cynische, zelfs de meest vermoeide, begrijpt onmiddellijk [...] dat vanaf nu niemand meer sarcastische opmerkingen mag maken over jonge mensen. Want diezelfde jeugd [...] heeft vandaag [...] een prachtig voorbeeld gegeven, gedreven door de vreugde om zich nuttig te maken, om hun kracht en enthousiasme te lenen voor de redding van een gemeenschappelijk erfgoed. Eer aan de beats, eer aan de modderengelen. Onder de jonge vrijwilligers die deelnamen aan de herstelwerkzaamheden van het erfgoed bevonden zich scholen uit heel Italië evenals de vele universiteitsstudenten, voornamelijk Amerikaanse, die op dat moment in Firenze verbleven.”

The Rescue Of Florence (1966) | British Pathé


De jonge vrijwilligers kwamen uit vele delen van Italië, velen kwamen uit het buitenland. Sommige buitenlanders woonden al in Firenze, anderen arriveerden direct na de overstroming en gingen aan de slag om de getroffen bevolking te helpen, om kunstwerken, schilderijen, beelden en boeken uit de modder te halen die anders voorgoed verloren zouden zijn gegaan en te redden wat nog gered kon worden. De Biblioteca Nazionale centrale

Alluvione di Firenze novembre 1966, Angeli del fango presso la Biblioteca nazionale [Biblioteca Nazionale centrale \| [Rcs-periodici]
Met de overstroming van 1966 in Firenze werd de Biblioteca Nazionale centrale, samen met het kruisbeeld van Cimabue in het nabijgelegen klooster Santa Croce, een symbool van de schade die de overstroming toebracht aan het culturele erfgoed van Firenze en Italië. Honderdduizenden boeken in de centrale nationale bibliotheek werden vernietigd of beschadigd. De fotografische archieven verdwenen, waaronder enkele die de enige sporen waren van kunstwerken die tijdens de oorlog werden vernietigd of gestolen. Volgens UNESCO werden “meer dan twee miljoen zeldzame en onvervangbare volumes en talloze manuscripten ernstig beschadigd. [3]

Immagini suggestive degli angeli del fango nella Biblioteca Nazionale Centrale
Edward M. Kennedy' bracht een bezoek aan Firenze op 7 november 1966. Hij had een conferentie in Genève bijgewoond en ging naar Firenze om de schade van de overstroming zelf te bekijken. Hij bezocht de Galerie degli Uffizi en de Biblioteca Nazionale en sprak met veel van de vrijwilligers die naar Firenze waren gekomen om te helpen bij de reddingspoging.[8] Kennedy schreef later over de vrijwilligers: It was if they knew that this flooding of the library was putting their soul at risk (Het was alsof ze wisten dat deze overstroming van de bibliotheek hun ziel op het spel zette.)[9] Per Firenze, di Franco Zeffirelli (1966) In november 1966 was Franco Zeffirelli, een geboren Florentijn, in Rome voor de postproductie van zijn film The Taming of the Shrew, met Richard Burton en Elizabeth Taylor in de hoofdrollen. Rond zonsopgang ging Zeffirelli's telefoon: het was zijn zus, die ten oosten van de Duomo in het historische centrum van Florence woonde, die hem vertelde over de overstroomde straten onder haar raam. In november 1966 was Franco Zeffirelli, een geboren Florentijn, in Rome voor de postproductie van zijn film The Taming of the Shrew, met Richard Burton en Elizabeth Taylor in de hoofdrollen. Zijn zus, die ten oosten van de Duomo in het historische centrum van Firernze woonde, vertelde over de overstroomde straten onder haar raam. Hij nam onmiddellijk contact op met de openbare omroep RAI, leende een helikopter en stelde snel een filmploeg samen. Zeffirelli was snel ter plaatse en filmde in Firenze nog voor enig ander nieuwsagentschap, inclusief RAI er aanwezig was. Zijn film Per Firenze, ingeleid en ingesproken door Richard Burton, is een aangrijpend document over de desastreuze overstroming. De Engelse versie is getiteld Florence: Days of Destruction. Het is een zwart-wit film, maar het deel dat de schade in de basiliek van Santa Croce laat zien is in kleur, om indruk te maken op het buitenlandse publiek dat de pracht en praal van de kerk en haar kunstschatten zo pas echt naar waarde kon schatten. De film ging op 20 november in Londen in première en werd op 22 december in de Verenigde Staten op televisie vertoond.[8]


L'alluvione di Firenze 1966. Angeli del fango al lavoro dopo l'alluvione [MW_mediaArchive]
Het aantal Angeli de fango is niet bekend, maar het waren er duizenden. De burgemeester van Florence, Piero Bargellini, die al overweldigd was door de rampzalige staat van zijn stad, moest zich haasten om hen te huisvesten toen de lokale hostels snel vol raakten. Hij regelde dat de nieuwkomers in ongebruikte slaapwagons en rijtuigen op het belangrijkste rangeerterrein van de stad werden ondergebracht, richtte een centraal kantoor op in de Uffizi om hen dagelijks naar de plekken te sturen waar ze het meest dringend nodig waren en wist een kantine te organiseren om hen te voeden in de keuken van de Galleria dell'Accademia, waar Michelangelo's David staat. Een Florentijn merkte op dat, zelfs voordat de soldaten arriveerden als onderdeel van de officiële reactie van de overheid, 'de stad al in handen was van de jongeren'.[9]








L'alluvione di Firenze 1966. Lavaggio del fango dai volumi con una pressa per libri [2]

Cimabue



Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Piazza del Duomo, impressies La Piazza dei Cavalleggerii e la Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze Gallerie degli Uffizi Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, gli angeli del fango Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 e Franco Zeffirelli Album \| Photogallery Florence \| Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Galleria Fotografica

Santa Croce, Firenze, fotogallerij



Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966

L'alluvione del 4 novembre 1966, veduta di Piazza San Giovanni dal Campanile di Giotto, Firenze	Alluvione di Firenze novembre 1966, la furia dell’Arno al Ponte di Santa Trinita	Piazza Cavalleggeri, Firenze 1966 [L'Archivio fotografico della Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze]

L'alluvione del 4 novembre 1966, Piazza Santa Croce dopo l'alluvione	L'alluvione del 4 novembre 1966, una triste visione di Piazza Santa Croce dopo l'alluvione	Uno spettacolo triste di Piazza Santa Croce dopo l'alluvione

Un uomo aiuta una donna ad attraversare la strada sul Lungarno Pecori Giraldi, Firenze, novembre 1966	L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, Piazza dei Cavalleggeri, tra Lungarno delle Grazie e Lungarno della Zecca Vecchia	Alluvione di Firenze novembre 1966, 4 novembre 1966, veduta da Piazzale Michelangelo

L'alluvione del 4 novembre 1966, Piazza Santa Croce dopo l'alluvione, targa degli'Angeli del fango	Stranded vetture nella piazza antistante la Basilica di Santa Croce, durante l'alluvione del fiume Arno a Firenze	L'alluvione di Firenze 1966. Fango e detriti in piazza del Duomo


Biblioteca Nazionale di Firenze, un'immagine della biblioteca dopo l'alluvione	Libri e giornali alluvionati nei magazzini della BNCF	asciugatura di libri alluvionati nella sala di lettura della BNCF

L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, Ponte Santa Trinità, Santo Spirito
Angeli del fango

Alluvione di Firenze novembre 1966, Angeli del fango presso la Biblioteca nazionale	L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, volontari portano dipinti fuori degli Uffizi	L'alluvione di Firenze del 1966. Angeli del fango, soldati e carabinieri si riuniscono a Firenze per far fronte all'alluvione



Primi interventi di pulitura dei volumi presso la Biblioteca nazionale	The 1966 flood of the Arno. Manuscripts from the National Library being washed and dried in the boiler room of the Florence railway station, Florence, 1966	Angeli del fango che salvano un quadro dopo l'enorme alluvione in città, Piazza della Signoria, 1966 [Photo by David Lees/The LIFE Picture Collection]

L'alluvione di Firenze del 1966. Volontari e militari spazzano via il fango dalla Cattedrale di Santa Maria del Fiore [Milani / Rcs / Contrasto]	Angeli del fango in un momento di pausa alla Biblioteca Nazionale	Documenti dell’Archivio di Stato stesi nel loggiato degli Uffizi


Alluvione: I giorni dell'emergenza \| La Soprintendenza Archivistica per la Toscana e l'alluvione del 1966 \| www.soprintendenzaarchivisticatoscana.beniculturali.it Memorie - Fatti e persone da ricordare \| L'alluvione di Firenze, per non dimenticare \| www.raiplay.it/video L'esondazione dell'Arno che il 4 novembre 1966 sconvolse il Paese, distruggendo la città di Firenze. Tredicimila famiglie senza tetto e trentaquattro morti. Una mobilitazioni di volontari in arrivo da ogni parte d'Italia e non solo, giovani e anziani, donne, studenti … Vennero chiamati "gli angeli del fango". Videografia: Per Firenze (1966), "Notte Italia" (1998) Per Firenze di F.Zeffirelli con R.Burton, 51 min \| Per Firenze De beroemde documentaire 'Per Firenze' (Voor Florence), hier in een gerestaureerde versie door de Teche Rai in Turijn, gemaakt door Franco Zeffirelli in de nasleep van de tragedie die zijn stad verwoestte, illustreert de situatie in Firenze tijdens de overstroming van 4 november 1966 en in de dagen direct daarna. De verteller van de documentaire is grotendeels de onversterkte stem van de Welshe acteur Richard Burton, die op hetzelfde moment samen met regisseur Zeffirelli deelnam aan de opnames van 'Het temmen van de feeks'in Rome. Een niet gerestaureerde versie van de film kan je hier bekijken.

		Angeli del fango. La «meglio gioventù» nella Firenze dell'alluvione
Bibliografie Erasmo D’Angelis, Angeli del fango, 2016, Giunti Editore
[1] Fonte Fondazione ISEC. L'opera d'arte fotografata è nel pubblico dominio. Questa è una fotografia pubblicata in territorio italiano o ivi realizzata senza essere mai stata pubblicata all'estero[1] ed è nel pubblico dominio poiché il copyright è scaduto. [2] Foto dall'Archivio fotografico della Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze \|arno66ar.it [ [3] « Ch03 », unesco.org via Wikiwix (geraadpleegd 9 oktober 2023). [4] Fonte: The 1966 flood's damages to the art heritage of Florence \| www.uffizi.it/en [8] Clark, Robert, Dark Water: Flood and Redemption in the City of Masterpieces. 1st ed. New York: Doubleday, 2008, pp. 177–79 en 333. Spande, Helen, and New York University. 2009. Institute of Fine Arts. Conservation Center. Conservation Legacies of the Florence Flood of 1966: Proceedings of the Symposium Commemorating the 40th Anniversary. London: Archetype, p. xviii. [Geciteerd uit Flood in Florence, 1966: A Fifty-Year Retrospective]. [9] Spande, Helen, and New York University. 2009. Institute of Fine Arts. Conservation Center. Conservation Legacies of the Florence Flood of 1966: Proceedings of the Symposium Commemorating the 40th Anniversary. London: Archetype, p. xviii. [10] Florence’s Mud Angels. Backpackers, travelling through Europe, forged a new wave of international collaboration \| www-historytoday-com In zijn optreden in de film promootte Kennedy het werk van het Committee to Rescue Italian Art (CRIA), een Amerikaanse inzamelingsactie. Het CRIA, dat binnen enkele dagen na de overstroming werd opgericht met Jacqueline Kennedy als erevoorzitter, stelde zich ten doel geld in te zamelen voor de reparatie en restauratie van kunstwerken die door de overstroming waren beschadigd. Zeffirelli's film werd vertoond op fondsenwervingsevenementen van CRIA in de Verenigde Staten en Europa.

Santa Croce, Firenze, fotogallerij

Angeli del fango