Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Piazza del Duomo, impressies

De overstroming van Firenze op 4 november 1966 was een van de vele overstromingen van de rivier de Arno die het aangezicht van de stad Firenze door de eeuwen heen hebben veranderd. De overstroming vond plaats in de vroege uren van vrijdag 4 november 1966 en was een van de ernstigste overstromingen in Italië, na een uitzonderlijke golf van slecht weer die niet alleen in Firenze, maar ook in Pisa, in een groot deel van Toscane ernstige schade veroorzaakte[2].

De overstroming van 1966 was een uitzonderlijke en onverwachte gebeurtenis wat betreft de omvang en intensiteit van de overstroming. Nog nooit had de Arno, die al vaker overstroomd was, in Firenze een dergelijke hevigheid bereikt, zoals blijkt uit de gedenkplaten die betrekking hebben op eerdere overstromingen zoals die van 3 november 1844, die tot dan toe als rampzalig beschouwd werd. Hetzelfde gold voor de naburige gemeenten, die altijd gewend waren geweest aan de uitbarstingen van de zijrivieren van de Arno of de sloten, waar de mensen de gebruikelijke kleine overstroming van vijftig centimeter verwachtten, een terugkerende gebeurtenis in sommige gebieden zoals de zuidelijke gehuchten van Campi Bisenzio, en waar elk gezin was uitgerust met anti-overstromingsapparatuur bestaande uit sluisdeuren, emmers en zware bezems[2].

Tijdens de nacht van vrijdag 4 november 1966, na een uitzonderlijke golf van slecht weer, overstroomde de Arno grote delen van Firenze, zowel het historische centrum als verschillende voorsteden. Twee dagen later, op 6 november, trok het water zich weer terug en bleef de stad achter in een nooit geziene catastrofale situatie. Het Santa Croce Museum, waarin het water een hoogte van vijf meter en twee centimeter had bereikt, werd beschreven als 'het epicentrum van de ramp'.

Alluvione di Firenze novembre 1966, 4 novembre 1966, veduta da Piazzale Michelangelo [Archivi Alinari, Firenze]

L'alluvione del 4 novembre 1966, veduta di Piazza San Giovanni dal Campanile di Giotto, Firenze
[Fotografo Ivo Bazzechi. Fototeca del Kunsthistorischen Instituts di Firenze]

Lungarno della Zecca Vecchia e la Piazza Cavalleggeri, Firenze, 4 novembre 1966 [L'Archivio fotografico della Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze]

Alluvione di Firenze novembre 1966, la furia dell’Arno al Ponte di Santa Trinita

Suggestieve beelden van de overstroming van Firenze tijdens de vroege ochtend van 4 november 1966

De laatste dagen van oktober en begin november 1966 werden gekenmerkt door hevige en intense regenval, slechts onderbroken door korte opklaringen op Allerheiligen. Op 3 november nam de hevigheid van de regen toe, maar in Firenze en omgeving maakte niemand zich al te veel zorgen, omdat de overstromingen van de Arno, Bisenzio, Ombrone Pistoiese en andere waterlopen voor iedereen een 'herfstklassiekers' waren, het was misschien een gelegenheid voor een praatje met buren en nieuwsgierige stadsgenoten op de dijken en de oevers van de rivieren.
In de stad en omgeving bereidden de mensen zich voor om 4 november, de verjaardag van de overwinning in de Eerste Wereldoorlog, toen nog een nationale feestdag, thuis door te brengen. De slachtoffers van de overstroming waren relatief klein, ook vanwege dit toeval: niemand kan zeggen wat er gebeurd zou zijn als het water Florentijnen op weg naar hun werk of boeren die op een doordeweekse dag op het land aan het werk waren, had verrast [1].

L'alluvione del 4 novembre 1966. Ponte Vecchio, veduta dei negozi lungo Ponte Vecchio distrutti dall'alluvione

L'alluvione del 4 novembre 1966. Loggia del Bigallo,
situato in piazza San Giovanni angolo via dei Calzaiuoli, dopo l'alluvione, 30 11 1966

In Firenze zelf sloegen de betrokken nachtwakers als eerste alarm bij de juwelierszaken aan de Ponte Vecchio, die hun werkgevers belden. Enkelen konden in de vroege ochtenduren nog enkele kostbare voorwerpen redden, maar toen brak het water door en werd het overgrote deel van de voorraad weggespoeld. De nachtwakers in de verschillende musea en bibliotheken werden volledig verrast en hadden geen tijd om iets te redden.
Firenze sliep terwijl het water steeg; het was waarschijnlijk rond 4 uur 's ochtends toen de watermassa door de Valdarno dam werd afgevoerd omdat de ingenieurs bang waren dat deze zou barsten, en de grotere massa stroomde vanuit zijrivieren naar beneden en bereikte de buitenwijken van Firenze. Op het hoogtepunt ging het water met een snelheid van 60 kilometer per uur. Ze vaagden auto's en bomen weg, drongen kerken binnen, drongen door met staal beklede kazernes en oude paleizen en sleurden voorwerpen mee en wierpen ze rond als projectielen[5].

L'alluvione del 4 novembre 1966. Piazza Duomo

Een tijdslijn

4 november

Om 04:00 uur loosden ingenieurs, uit angst dat de Valdarno dam zou barsten, een watermassa die uiteindelijk de buitenwijken van Firenze bereikte met een snelheid van 60 kilometer per uur.[3]

Om 07:26 sloot de Lungarno delle Grazie de gas-, elektriciteits- en watertoevoer naar de getroffen gebieden af.

Tegen 08:00 liepen legerkazernes onder water.

Tegen 09:00 waren de noodgeneratoren van de ziekenhuizen (de enige overgebleven bron van elektriciteit) uitgevallen.

Aardverschuivingen versperden de wegen naar Firenze, terwijl smalle straatjes binnen de stadsgrenzen het water trechterde, waardoor het hoger en sneller werd.[4]

Tegen 09.45 uur stond het Piazza del Duomo onder water.

Het krachtige water scheurde de tanks van de centrale verwarmingsketel en de olie vermengde zich met het water en de modder, waardoor de schade nog groter werd.[4]

Firenze werd in tweeën gedeeld, en ambtenaren konden de inwoners van de stad voorbij het Piazzale Michelangelo niet meteen bereiken.

Op zijn hoogst bereikte het water meer dan 6,7 meter in het Santa Croce gebied.[3]

Tegen 20:00 begon het water te zakken.[5]

Tegen 9.45 uur barstte de vloed los op de Piazza del Duomo. In alle delen van de vulde het water kelders en beschadigde het de tanks van de centrale verwarming. Grote hoeveelheden zwarte en vettige olie voegden zich bij de modder- en waterstroom. De lucht was gevuld met het geluid van beknelde mensen en ontploffende boilers. Het was de olie die later getuigenis aflegde van de omvang van de overstroming, door een zwarte vloed achter te laten op de gevels van gebouwen en op kunstwerken zoals hier op het koor van di Baccio Bandinelli in Santa Maria del Fiore.[5]

Alluvione di Firenze novembre 1966, [Raffaello Bencini/Archivi Alinari, Firenze]

Als het water na enkele dagen gezakt is wordt de schade pas goed duidelijk. Het puin, de afval en modder waren vervuild met gelekte stookolie. Om alles te verwijderen waren weken van opruimwerk nodig. Talloze vrijwilligers die Angeli del Fango werden genoemd (de Engelen van de Modder), reisden vanuit Italië en het buitenland naar Firenze.

L'alluvione del 4 novembre 1966. Loggia del Bigallo, situato in piazza San Giovanni angolo via dei Calzaiuoli, dopo l'alluvione [Archivio della Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze. Fotografo: Andrea Greco]

L'alluvione del 4 novembre 1966. Loggia del Bigallo,
situato in piazza San Giovanni angolo via dei Calzaiuoli, dopo l'alluvione, 30 11 1966

Angeli del fango Engelen van de modder werden de vrijwilligers genoemd, het waren voornamelijk jonge mensen, die Firenze bijstonden om de noodsituatie na de overstroming het hoofd te bieden en hielpen bij de eerste fasen van de wederopbouw. In de kerk van Santa Croce, overstroomd door 5 meter water en modder, liep het kruisbeeld van Cimabue onherstelbare schade op en kon slechts gedeeltelijk gerestaureerd worden. De magazijnen van de Biblioteca Nazionale, vol met waardevolle manuscripten en documenten die volledig onder de modder zaten, moesten worden leeggehaald. Daar waren veel vrijwilligers aan het werk, maar ook in andere wijken van de stad, zoals in San Niccolò aan de overkant van de Arno, dat als een van de eerste wijken getroffen was door de zondvloed.

L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, Volontari, angeli del fango di ritorno dal lavoro in zona San Niccolò
Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Piazza del Duomo, impressies La Piazza dei Cavalleggerii e la Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze Gallerie degli Uffizi Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, gli angeli del fango Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966 e Franco Zeffirelli Album \| Photogallery Florence \| Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Galleria Fotografica
Galleria d'immagini Alluvione 4 Novembre 1966

Un uomo aiuta una donna ad attraversare la strada sul Lungarno Pecori Giraldi, Firenze, novembre 1966	L'alluvione di Firenze del 4 novembre 1966, Piazza dei Cavalleggeri, tra Lungarno delle Grazie e Lungarno della Zecca Vecchia	Alluvione di Firenze novembre 1966, 4 novembre 1966, veduta da Piazzale Michelangelo

L'alluvione di Firenze del 1966. Angeli del fango, soldati e carabinieri si riuniscono a Firenze per far fronte all'alluvione	L'alluvione di Firenze del 1966. Volontari e militari spazzano via il fango dalla Cattedrale di Santa Maria del Fiore [Milani / Rcs / Contrasto]	L'alluvione del 4 novembre 1966. L'affresco di Paolo Ucello, danneggiato dall'alluvione, viene rimosso dalla chiesa di Santa Maria Novella a Firenze per essere riparato, 1966

Firenze, Secondo chiostro di Santa Croce, noto anche come “chiostro del Brunelleschi”, alluvione del 4 novembre 1966 [foto di Pierluigi Brunetti}	Basilica di Santa Croce, refettorio, L'Ultima Cena e l'Albero della Vita, del Taddeo Gaddi, dopo l'alluvione del 1966	L'Ultima Cena del Vasari dopo l'alluvione del 1966


Piazzale Michelangelo [Magnificent View on Ponte Vecchio]	Piazzale Michelangelo, con veduta del Duomo di Santa Maria del Fiore	Panoramic view from Piazzale Michelangelo on Santa Croce

Capella Pazzi	Le Murate, piazza delle Murate	Panoramic view from Piazzale Michelangelo on Santa Croce


La Bellezza Salvata \| Firenze 1966-2016 \| Tentoonstelling The Exhibition at Palazzo Medici Riccardi Map of the Florence Flood L'Archivio fotografico della Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze \| \| Archivio fotografico \| Arno66 Le fotografie che hanno fatto la storia \| Il reportage di Balthazar Korab CEDAF Centro documentazione alluvioni Firenze \| Documentazione digitale Gallerie degli Ufizi \| Documentazione dei danni dell'alluvione del 1966 The Kunsthistorisches Institut in Florence \| The Flood of 1966 \| Santa Croce \| Cimabue’s Crucifix Alluvione: I giorni dell'emergenza \| La Soprintendenza Archivistica per la Toscana e l'alluvione del 1966 \| www.soprintendenzaarchivisticatoscana.beniculturali.it Bibliografie Eugenio Pucci: Il Diluvio su Firenze. Bonechi Editore, Florenz 1966. Piero Bargellini, Lelia Cartei Bargellini, Il miracolo di Firenze. I giorni dell'alluvione e gli "angeli del fango", Società Editrice Fiorentina, Firenze, 2006. Filippo Giovannelli, Giuseppe Sabella, I Colori dell'Alluvione, AB Edizioni, Firenze, 2015, ISBN 978-88-99132-11-8 Franco Mariani, Mattia Lattanzi, Firenze 1966: l'alluvione. Risorgere dal fango - 50 anni dopo: testimonianze, documenti, memorie di una città offesa, Ed. Giunti, Firenze, 2016. Firenze 1966-2016. La bellezza salvata, a cura di Cristina Acidini ed Elena Capretti, Ed. Sillabe, Livorno, 2016, ISBN 978-88-8347-911-3 Barbara Martusciello, Gli Angeli del Fango per l’Alluvione di Firenze del 1966. Esperienza umanitaria di giovani per salvare Arte e Beni Culturali \| Gli Angeli del Fango per l'Alluvione di Firenze del 1966 - art a part of cult(ure) Erasmo D'Angelis, Angeli del fango. La «meglio gioventù» nella Firenze dell'alluvione , Giunti, 2006 Franco Mariani e Mattia Lattanzi, FIRENZE 1966. L’ALLUVIONE. Risorgere dal fango 50 anni dopo: testimonianze, documenti, memorie di una città, Giunti, Firenze 2016 David Lees for Life. Triumph from Tragedy/ I Giorni Dell'alluvione: On the Occasion of the 40th Anniversary of the Flood Which Struck Florence on November 4th 1966/ In Occasione del Quarantesimo Anniversario Dell'Alluvione Che Colpi Firenze il 4 Novembre 1966 These photographs, which also reveal the artist's sensibility, still amaze and stir up emotions supposed to have been overcome by now. Hence they offer us, in the distressing reportage of the disaster, also the Florentines' reaction who managed to pull themselves together in order to return Florence to its original beauty. (Leonardo Domenici, Mayor of Florence).
[1] Foto dall'Archivio fotografico della Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze \|arno66ar.it [2] Ricorrenze – 4 novembre 1966 – Anniversario alluvione di Firenze \| www.anvvf.it In tegenstelling tot het algemene beeld van de gebeurtenis, trof de overstroming niet alleen het historische centrum van Firenze, maar het hele stroomgebied van de Arno, zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts van de stad. Verschillende voorsteden van de stad zoals Rovezzano, Brozzi, Peretola, Quaracchi, verschillende steden in het Casentino en Valdarno in de provincie Arezzo, en de Mugello (waar de rivier de Sieve ook overstroomde) werden ook overstroomd, enkele perifere gemeenten zoals Campi Bisenzio, Sesto Fiorentino, Lastra a Signa en Signa (waar de rivieren Bisenzio en Ombrone Pistoiese en bijna alle kleine beken en sloten overstroomden) en verschillende steden stroomafwaarts van Firenze, zoals Empoli en Pontedera. Na de ramp bleef het platteland dagenlang onder water staan en veel kleinere gemeenten raakten geïsoleerd en zwaar beschadigd. In dezelfde uren overstroomde in Toscane de rivier de Ombrone door een verwoestende overstroming, waardoor een groot deel van de Maremma-vlakte werd getroffen en de stad Grosseto volledig onder water kwam te staan. [3] "Catastrophic 1966 Flooding in Florence Highlights Italian Flood Risk". Verisk. 4 November 2021. Archived from the original on 8 November 2021. Retrieved 15 June 2022. [4] Nix, Elizabeth (3 November 2016). "The Disaster that Deluged Florence's Cultural Treasures". Pagina bezocht op 19 April 2022. [5] Clarkson, Christopher (2003). "The Florence Flood of November 1966 & Its Aftermath" (PDF).

Alluvione di Firenze, 4 Novembre 1966, Piazza del Duomo, impressies

Angeli del fango

Galleria d'immagini