Giorno, Tomba Lorenzo de' Medici II, Sagrestia Nuova, Basilica di San Lorenzo, Firenze

Il Giorno is een marmeren sculptuur (160 x 150 cm, maximale schuine lengte 285 cm) van Michelangelo Buonarroti, daterend van 1526-1531 en deel uitmaakt van de decoratie van de Nieuwe Sacristie in San Lorenzo in Firenze. Het is een van de vier allegorieën van de delen van de dag en bevindt zich rechts op de sarcofaag van het graf van Giuliano de 'Medici, hertog van Nemours.

Sagrestia Nuova

In opdracht van paus Leo X en kardinaal Giulio de 'Medici (de latere paus Clemens VII) bouwde Michelangelo Buonarroti de Sagrestia Nuova als een grafkapel voor de respectabele familie de'Medici.

Michelangelo vertrok van hetzelfde plan als de Oude Sacristie van Brunelleschi. Na de voltooiing (ca. 1524) van de architectonische structuur van de Nieuwe Sacristie creëerde Michelangelo twee monumentale graven voor Giuliano, hertog van Nemours die gestorven was in 1516, en voo Lorenzo, hertog van Urbino, gestorven in 1519.
Het iconografische programma van de twee graven is zeer origineel en complex, en was het onderwerp van verschillende  kritische interpretaties [4].
Voor elk graf maakte Michelangelo drie sculpturen die de Allegorieën van de Tijd en portretten van de hertogen voorstellen. Voor het graf van Lorenzo, afgebeeld in een melancholische en bedachtzame pose, de Schemering en de Dageraad (Aurora), voor de tombe van Giuliano de 'Medici, gezeten in een trotse houding, koos hij Dag en Nacht.

De invloed van het neo-platonische denken wordt al door Charles de Tolnay beschreven. Het plaatsen van de beelden op de graven vertegenwoordigt de bevrijding van de ziel uit het lichaam na de dood. De beelden van de nacht, de dag, de dageraad, de schemering symboliseren, samen met de beelden van de rivieren die aan de voet van de sarcofaag hadden moeten worden geplaatst, het menselijk lot[5].

Michelangelo maakte verschillende gedetailleerde tekeningen voor Il giorno. Voorbereidende tekeningen bevinden zich in het Ashmolean Museum in Oxford, British Museum London en het Teylers Museum in Haarlem.

De linkerelleboog is gebogen ter ondersteuning, terwijl de rechterarm naar achteren reikt om iets te zoeken: alleen de onderarm is daadwerkelijk gebeeldhouwd, de hand gaat verloren in het niet-gebeeldhouwde deel. De benen worden gekruist in de tegenovergestelde richting van de rotatie van de romp en deze draaiing wordt ook benadrukt door de rotatie van het hoofd naar de kijker toe. Het nauwelijks geschetste gezicht met de baard vertoont slechts een mysterieuze uitdrukking, zeer suggestief en symbolisch juist vanwege zijn onvolledigheid.

Het werk heeft talrijke interpretaties gekregen: politiek symbool van rebellie tegen de slavernij, of autobiografisch thema van de drang naar vrijheid; symbool van christelijk licht of personificatie van het leven; allegorie van vuur of vurig temperament; personificatie van actie, pijn, woede, minachting of wraak.

Il Giorno is de enige van de reeks allegorieën die haar rug toekeert naar de toeschouwer, in een houding die tegengesteld is aan die van de nabije Nacht.
Zoals gebruikelijk onderzocht Michelangelo de poses door middel van modeltekeningen, die hij meestal uitvoerde in zwart krijt, in tegenstelling tot de tekeningen on rood krijt die hij een decennium eerder maakte voor het plafond van de Sixtijnqse kapel [8].
Michelangelo tekenden deze studies waarschijnlijk deels, zoals verschillende auteurs aangeven, naar levend model, en maakte zich zo bekend met de specifieke elementen van de menselijke anatomie die hij voor deze creatie nodig had. Hij tekende zijn model vanuit verschillende gezichtspunten en focuste zich op de de modellering van de spieren en pezen van die lichaamsdelen waar hij de aandacht op wilde vestigen: de schouders, de naar achteren gebogen linkerarm en de omhoog gestoken linkerknie. Precies die delen van het lichaam die gezamenlijk de dubbele torsie in de Dag creëren [7].

De vroegst bekende tekening voor de Dag bevindt zich in het Asmolean Museum (Oxford). Op de achterzijde staat een reeks studies voor de arm van Notte.

Een zwartkrijtstudie uit het Ashmolean Museum (cat. 46) is de vroegst bekende tekening voor de Dag. Het verschil met andere in de serie is dat het gezichtspunt van deze tekening verder afligt, mogelijk om het algehele effect van de figuur te kunnen beoordelen. De basishouding moet al zijn bepaald omdat slechts minimale wijzigingen zijn aangebracht in de contouren van de figuur. De andere kant van het blad gebruikte Michelanglo om in zwart krijt en later in rood krijt vier modelschetsen te maken die betrekking hebben op de figuur van de Nacht.
In een andere modeltekening in zwart krijt voor de Dag uit het Ashmolean Museum (cat. 47) bekeek Michelangelo zijn model van dichterbij, en concentreerde hij zich in het bijzonder op de lichtval over de ribben en spieren van de torso [8].

Op het eerste gezicht lijkt de figuur te knielen. De positie van het zestiende-eeuwse opschrift en het verzamelaarsmerk van Sir Joshua Reynolds in de rechterbovenhoek maken duidelijk dat lange tijd is aangenomen dat dit een staande tekening was. De werkelijke oriëntatie van de figuur openbaart zich echter in de positie van de nauwelijks aangeduide linkerarm, die het gewicht van zijn opgerichte torso ondersteunt. De positie van de linker arm benadrukt hoe breed de rug is, maar omdat de andere arm roerloos naar beneden is gebogen, zijn de schouderspieren, in tegenstelling tot die van de marmeren uitvoering, nog relatief ontspannen. Het hoofd van het model is nauwelijks weergegeven, maar Michelangelo vormde speels een gruwelijk, grijnzend gezicht uit de huidplooien van zijn buik en gebruikte een gerimpelde holte onder zijn ribbenkast als oogkas [8].

Ook in het Teylers Museum worden enkele gedetailleerde voorstudies voor Giorno bewaard. Voor Hugo Chapman is onderstaande tekening de mooiste van de serie tekeningen naar het levend model voor het detail van de rug van Giorno.

Het model, afgebeeld met een draperie rond het middel, werd vermoedelijk zittend getekend met een arm achter de rug en de ander onbeweeglijk naar beneden gericht, zoals te zien is aan de flauwe contour in de hoofdstudie. 
De complexe draai van de linkerarm met de pols parallel aan de rug, als in een armgreep, is drie keer uitgewerkt, waarbij de rechterstudie de hoofdstudie overlapt.
Een tweede Haarlemse modeltekening in zwart krijt (cat. 50) met drie detailstudies van de linkerschouder van de Dag is gemaakt vanuit een hoek die geen enkele aanschouwer van het beeld na plaatsing op het tombedeksel ooit zou zien. Dit benadrukt ten overvloede de nauwgezette voorbereidingen die voorafgingen aan het houwen van het blok [8].

De twee uitgebreidere Haarlemse studies in hetzelfde medium (cat. 52, 53) werden vermoedelijk in een vroeg stadium van een groter blad gesneden, aangezien op beide gelijksoortig architecturale schetsen zijn getekend in pen voor de vestibule of ricetto van de Laurentiaanse Bibliotheek. Net als bij de studies van de linkerarm en schouder, onderzocht de kunstenaar het been en de knieschijf vanuit alle gezichtspunten. Wederom benadrukte Michelangelo de oppervlaktereflectie, anticiperend op de lichtval op het gepolijste oppervlak van het marmer [8].