Masaccio, een verbogen perspectief in Il Pagamento del Tributo, fresco in de Cappella Brancacci, Santa Maria del Carmine, Firenze

De Basilica di Santa Maria del Carmine ligt in de wijk Oltrarno in Firenze en heeft een lange en donkere geschiedenis. De kerk is vooral bekend om de fresco’s in de Cappella Brancacci, een van de zijkapellen van de kerk. De fresco’s in de kapel tonen 15 scènes uit het leven van de apostel Petrus en is een van de mooiste voorbeelden van Florentijnse renaissance schilderkunst.
In het bovenste register van de linkerwand zien we de beroemde scène van Il Pagamento del Tributo, een fresco dat algemeen erkend wordt als een van de hoogste uitingen van Masaccio's kunst.
Het fresco illustreert de episode uit het Mattheüsevangelie (Mattheüs 17:24-27). Om weer te geven wat wordt verteld door de evangelist Mattheus, die voor zijn roeping ook tollenaar was geweest, gebruikt Masaccio een figuurlijke voorstelling. waarbij drie verhaalelementen binnen één enkele scenische ruimte weergegeven worden.In feite kan het fresco in drie delen worden verdeeld: in het midden staat Christus met zijn apostelen en de tollenaar (deze laatste is van achteren gezien en draagt een korte Romeins tuniek); links staat Petrus, aan de oever van het Meer van Galilea, met de bedoeling de munt die nodig is om de belasting te betalen uit de bek van de vis te halen; rechts betaalt Petrus de belasting aan de tollenaar.

Het middelpunt van het fresco is Christus. De wetten van de optiek worden door Masaccio gebruikt om onze aandacht op Christus te richten en worden zo voorgesteld alsof ze onder zijn controle staan. In feite leiden de verdwijnende lijnen van de goten, ramen en trappen van het gebouw rechts van het fresco onze blik naar hun snijpunt, dat samenvalt met het gezicht van Christus.

In het midden van het fresco staat Jezus, die, aangekomen met zijn apostelen in de stad Kafarnaüm, door een Romeinse soldaat wordt tegengehouden om een tribuut te betalen.

Masaccio beschouwt de ruimtelijke oplossing niet als een exclusief geometrisch gegeven, maar ook als een esthetisch gegeven, niet als een louter toe te passen reeks regels, maar als een expressieve methode van zijn manier om het leven en de geschiedenis op te vatten.

Perspectief draagt niet alleen bij tot de samenhang van het werk, maar ook tot het voorstellen van een hiërarchie van waarden en het leggen van een realistisch accent op de beschreven gebeurtenis. Masaccio gebruikt het perspectief als metafoor om ons zijn christocentrische levensopvatting over te brengen, hij gebruikt het vernieuwende instrument van het perspectief om ons de advent van Christus over te brengen die via de traditie tot ons komt.

Het verdwijnpunt waar de lijnen samenkomen ligt precies achter het hoofd van Christus, die zo het middelpunt van de hele voorstelling wordt. Hetzelfde perspectiefschema is ook te vinden op de tegenoverliggende muur, waar Masolino de genezing van de kreupele en de opstanding van Tabitha schilderde, maar daar bevat het verdwijnpunt geen significante elementen, en lijken de verschillende scènes los van elkaar verspreid op het oppervlak.

Christus is zowel het geometrische als spirituele centrum van het tafereel. Zijn hoofd, delicaat gearceerd, wordt toegeschreven aan Masolino[6]. Het hoofd van Christus is zacht gearceerd, in tegenstelling tot de hardere lijnen van de apostelen.
Masaccio wordt beschouwd als de eerste grote Italiaanse schilder van de vroege Italiaanse renaissance, het Quattrocento. Volgens Vasari was Masaccio de beste schilder van zijn generatie vanwege zijn vaardigheid in het nabootsen van de natuur, het herscheppen van levensechte figuren en bewegingen en een overtuigend gevoel voor driedimensionaliteit.[4]
De kleurkeuze voor de kleding van Christus ontleent Masaccio aan de traditionele iconografie: een rode tuniek en een blauwe mantel. Het rood, de kleur van koninklijkheid en goddelijkheid, rust direct op het lichaam van Christus; het blauw, de kleur die de menselijkheid aanduidt, plaatst Masaccio over het rood°.

Om het realisme van het hele verhaal te benadrukken, dat voor Masaccio geschiedenis is en geen mythe, beeldt hij Christus en de andere personages af als concrete personen van vlees en bloed, anatomisch goed bestudeerd, zo menselijk dat ze een aanzienlijke hoeveelheid schaduwen op de grond werpen.

De aanwezigheid van licht in het schilderij is opgevat als afkomstig van de werkelijke opening in het metselwerk van de kapel, en de schaduwen zijn met dit in gedachten geschilderd. Licht is een centraal element in Masaccio's schilderkunst, omdat het in staat is vaste volumes te construeren [4].