Museo Archeologico e d’Arte della Maremma e Museo d’Arte Sacra della Diocesi di Grosseto

Roselle, 8 kilometer ten noorden van Grosseto, was een van de belangrijkste steden in Etrurië. Het werd geromaniseerd aan het einde van de 3e eeuw v.o.t. en verlaten tijdens de middeleeuwen, toen de bevolking naar Grosseto verhuisde.

Na periodieke verkenningen in de jaren 1800 waren er vanaf 1942 aanhoudende opgravingscampagnes die de stad Roselle aan het licht brachten.

Grondplan van het museum

Het parcours van het bezoek aan de verdieping die aan Roselle gewijd is volgt een chronologische volgorde, waarbij men per locatie of thema verdergaat.

De route begint in ZAAL 2, waar de oorsprong en algemene kenmerken van de nederzetting worden geïllustreerd, van de eerste bezoeken tot de archaïsche periode.

De grote lagune en het Roselle gebied

In de periode waarin de Etrusken leefden, was het landschap van de Maremma heel anders, vooral langs de kust. De huidige vlakte van Grosseto werd ingenomen door het grote zoutmeer dat door de Romeinen Prile of Prelius werd genoemd en later bekend stond als het Castiglione meer. Vandaag is het gebied bijna volledig drooggelegd, met uitzondering van een klein waterrijk gebied dat bekend staat als Diaccia Botrona. Rond dit meer ontstonden twee Etruskische steden, Vetulonia en Roselle, die aan het Lago Prile tegenover elkaar lagen en het meer als haven gebruikten. Het model in het museum toont een reconstructie van het landschap rond Roselle en Vetulonia in de 7e-6e eeuw v.o.t..

Het meer besloeg minstens 90 vierkante kilometer, terwijl de Ombrone rivier minstens 8 kilometer dieper landinwaarts in zee uitmondde. Het strand van Alberese bestond niet: de kust was rotsachtig en onbegaanbaar en de hellingen van de Monti dell'Uccellina eindigden steil in zee.

De steden Vetulonia en Roselle lagen beschermd en hoog in het binnenland, in tegenstelling tot de huidige centra (Castiglione della Pescaia en Grosseto), die in die tijd niet bestonden, behalve misschien als kleine dorpjes.

Zaal 2
De rondleiding begint met enkele panelen die de vroegste sporen van het leven op de heuvels van Roselle illustreren, vóór de stichting van de stad: de vroegste frequentatie dateert van de overgang tussen het neolithicum en het aeneolithicum, en de vondst van een obsidiaan kern en een gepolijste bijl van groene steen maken een datering tussen het vierde en derde millennium v.o.t. mogelijk.

In dezelfde ruimte gaan we vervolgens over naar de IJzertijd (9e-8e eeuw v.o.t.), een periode waarnaar talrijke keramische voorwerpen - voornamelijk impasto recipiënten en gereedschappen voor weven en spinnen - en bronzen voorwerpen verwijzen: een Sardijnse knop uit de 9e eeuw v.o.t., gevonden in de buurt van de muren, suggereert handelsbetrekkingen tussen Roselle en Sardinië, misschien een afspiegeling van die van het toen meer welvarende en belangrijke Vetulonia. In de zaal is een groot plastic model dat de vlakte van Grosseto in de 7e-6e eeuw v.o.t. reproduceert, met in het midden het grote Prile-meer, dat in die tijd werd gebruikt als haven door de twee steden Roselle en Vetulonia.

Tot de tentoongestelde voorwerpen behoren een dolio-rand - een kruik voor levensmiddelen - gemaakt van impasto aardewerk met de inscriptie "mini muluvanik[e] venel rapalés laiven[asi]" ("Venel Rapale in Laivena gaf me"), gevonden in de structuur opgegraven in Roselle van het zogenaamde "huis met omheining", dateerbaar aan het einde van de 7e eeuw v.o.t.; en een cilindrische roterende dobbelsteen gemaakt van donkergrijze klei, gevonden op de zuidelijke heuvel en dateerbaar rond het midden van de 6e eeuw v.o.t..

De oriëntaliserende en archaïsche periode

Het parcours gaat verder met de huizen uit de oriëntaliserende en archaïsche periode (Zaal 3) en met de necropolissen rondom de stad die dateren uit de Villanova-periode en de archaïsche periode (Zaal 4).
De Etruskische Oriëntaliserende periode (ca. 725-580 v.o.t.) en Archaïsche periode (ca. 580-480 v.o.t.) zijn belangrijke fasen in de ontwikkeling van de Etruskische cultuur, waarin ze invloeden uit het oosten en Griekenland absorbeerden en hun eigen kenmerkende stijl ontwikkelden.
Zaal 5 herbergt elementen van de architectonische decoratie van burgerlijke en religieuze gebouwen uit de archaïsche periode.

Oriëntaliserende periode (ca. 725-580 v.o.t.)

Deze periode kenmerkt zich door een toenemende invloed van het oosten, met name Fenicië en Cyprus, maar ook Griekenland. Er is een opkomst van luxe goederen, zoals sieraden van goud en ivoren objecten, en de verspreiding van oosterse motieven in de kunst. De Etrusken begonnen met het imiteren van Corinthische vazen en ontwikkelden hun eigen stijl, waarbij ze oosterse en Griekse invloeden combineerden.
Bekende voorbeelden van deze periode zijn de fibulae (mantelspelden) met filigraan- en granulatietechnieken, en de geïmporteerde en geïmiteerde Griekse vazen.

Archaïsche periode (ca. 580-480 v.o.t. )

De Griekse invloed werd sterker in deze periode, met name de Ionische stijl, maar de Etrusken bleven hun eigen stijl ontwikkelen. Er was een toename van tempelbouw en de productie van terracotta beelden, vaak met mythologische voorstellingen.
De Etruskische kunst toont invloeden van Griekse mythologie, maar ook eigen unieke elementen.
De Etruskische cultuur bereikte een hoogtepunt in deze periode, met een bloeiende economie en een uitgebreid handelsnetwerk.
Voorbeelden van deze periode zijn de terracotta beelden van tempels, zoals de tempel van Portonaccio in Veii, en de sarcofagen met figuren van echtelieden.
In beide periodes ontwikkelden de Etrusken een eigen, rijke cultuur die beïnvloed werd door oosterse en Griekse culturen, maar toch een uniek Etruskisch karakter behield. De Etrusken namen niet alleen de kunst en architectuur over, maar ook ideeën over religie, mythologie en sociale structuren.

Ondanks de algemene schaarste aan archeologische documentatie uit de 5e eeuw v.o.t, die overigens kenmerkend is voor een groot deel van Etrurië, lijkt Roselle goed geïntegreerd te zijn geweest in een handelsnetwerk: Attisch aardewerk met zwarte en rode figuren, Etruskisch aardewerk met rode figuren en overschilderd aardewerk geproduceerd in Volterra, Chiusi, Cerveteri, Tarquinia, Vulci, Orvieto zijn in niet te verwaarlozen hoeveelheden aanwezig in de stedelijke lagen en in de grafgiften uit die periode. De cultusplaatsen bleven bezocht worden en werden gerestaureerd of opnieuw versierd. In zaal 6 worden enkele antefixen met vrouwenkoppen en Silenuskoppen tentoongesteld, die dateren uit het einde van de 5e en het midden van de 4e eeuw v.o.t. De eerste, gevonden op de plaats van het toekomstige Romeinse forum, zijn afkomstig uit de tempel die aan de westelijke rand van het centrale gebied stond.

Russelae, een Romeinse stad uit de keizertijd

De eerste eeuw na C., die samenviel met de heerschappij van de keizers van de Julius-Claudius- en de Flavische dynastieën, was voor de stad en het gebied een periode van welvaart, die werd bevorderd door het keizerlijke beleid en de investeringen van enkele aristocratische families zoals de Bassi: er werd op grote schaal gebouwd, waardoor het stadsbeeld ingrijpend veranderde. Het forum bleef een gebied van aangestampte aarde met geplaveide doorgangen tot ongeveer het midden van de eerste eeuw na C., toen het voor het eerst op een coherente manier werd geplaveid en ontworpen, met winkels en openbare gebouwen rondom het plein, met respect voor de oudere gebouwen. Ten noorden van het forum leidde een terrasvormige aanleg van de heuvelhelling, waarvan de eerste fase dateerde uit de 2e eeuw v.o.t., op spectaculaire wijze naar het kleine amfitheater dat rond het midden van de 1e eeuw n.C. of kort daarna werd gebouwd. Ook het karakter en de functies van de stad veranderden. Het bewoonde gebied was nu aanzienlijk kleiner dan dat binnen de Etruskische muren: Roselle, met zijn monumentale centrum met gebedshuizen, dienstgebouwen en theater, was waarschijnlijk het centrum geworden voor het omliggende gebied, waar nu het grootste deel van de bevolking woonde.

Zaal 6, 7 en 8 behandelen de Hellenistische fase en de verovering en romanisering van Rosella (Zaal 6, 7 en 8).

Zaal 9, 10 en 11 zijn gewijd aan de Romeinse stad uit de keizertijd, geïllustreerd aan de hand van materiële cultuur, inscripties op marmeren sokkels of platen (Zaal 10), openbare gebouwen (Zaal 9), standbeelden en de architectonische decoratie van enkele daarvan (Zaal 11).

Inscripties, votiefbeelden en marmeren sokkels

In zaal tien worden enkele inscripties van votiefbeelden over de Romeinse stad tentoongesteld. Een epigraaf getuigt van het feit dat de inwoners van Roselli tot de stam Arnensis behoorden, zoals te lezen is in het ex-voto aan Janus, geplaatst door Lucio Titinio Vitale en zijn zoon Lucio Titinio Pelagiano, die verschillende openbare ambten hadden bekleed: “Iano Patri sacrum/L. Titinius Vitalis sevir/Aug(ustalis) et L. Titinius L. Filius/Pelagianus Arne(n)sis/Aedilis, quaestor r(e)i p(ublicae)/haruspices/ex voto posuerunt”.

Reconstructie van de thermen van Hadrianus

In de jaren 1930 werden bij de ontginning van een vlak gebied op de hellingen van de noordelijke heuvel de overblijfselen van een groot thermisch gebouw gevonden.
De opgravingen in de eerste helft van de 20e eeuw brachten bijna het hele gebouw en de mozaïekvloeren aan het licht, die vandaag de dag niet meer bewaard zijn gebleven. Opgravingen tussen 1987 en 1991 hebben de fasen van de bewoning van de site duidelijker gemaakt en het plan van de baden voltooid.

Museo d’Arte Sacra della Diocesi di Grosseto

Onder de werken in het museum vallen zeker de houten panelen van de Sienese school op, waaronderde Madonna delle Ciliege van Sassetta uit het midden van de 15e eeuw), en waarbij vooral het Laatste Oordeel van Guido da Siena, een van de vroegste  kunstenaars van de Sienese school, van groot belang is.

In de laatste zaal (Zaal 12) worden de verschillende fasen uit de geschiedenis van de stad vóór de definitieve verlatenheid gedocumenteerd, van het late keizerrijk tot de moderne tijd.

De Ross-bijbel (Ross.183)

De Ross-bijbel (Ross.183) kan gedateerd worden aan het einde van de 13e eeuw en behoort tot de Fondo Rossiano-collectie van de Vaticaanse Apostolische Bibliotheek.
Dit kostbare manuscript, volledig gemaakt van perkament, is geschreven in zwarte inkt langs twee kolommen.
De vele verluchte initialen die worden toegeschreven aan de hand van de Meester van Sant'Alessio in Bigiano zijn van grote waarde. Er zijn 79 grote figuratieve letters, 2 kleine en 126 aniconische initialen (zonder figuren).
De buitengewone rijkdom van het volume wordt benadrukt door het gebruik van goud, niet alleen in de meest relevante initialen, maar ook in die zonder figuren. Dit suggereert dat de opdracht afkomstig was van een belangrijke instelling of van een prominent figuur, misschien gerelateerd aan de Franciscaanse orde gezien de aanwezigheid van Minderbroeders in sommige van de figuratieve verluchtingen.
In het getoonde boek, dat de beginpagina van het Boek Genesis toont, is de rijke verluchting van de letter “I” uit de zin IN HET BEGIN te bewonderen.

Mariagrazia Celuzza, Museo Archeologico e d'Arte della Maremma Museo d'Arte Sacra della Diocesi di Grosseto 1 | ISBN 978-8864338347 | www.academia.edu

TRAVELING IN TUSCANY | La Riserva Naturale della Diaccia Botrona, Lago Prile

Bibliografia

Mariagrazia Celuzza, Museo archeologico e d'arta della Maremma – Museo d'arte sacra della diocesi di Grosseto. Guida, Siena, Nuova Immagine Editrice, 2007.

Vasco Melani e Morbello Vergari, Profilo di una città etrusca ROSELLE, Tellini, 1974;

PierLuigi Albini, ROSELLE, Scipioni, 1999;

Alessandro Carresi, VETULONIA Appunti di storia di una città etrusca, Edizioni Etruria, 1995, pagg. 88 e ss.;