Roselle was ooit een belangrijk centrum van de Etruskische beschaving, bekend om zijn rijkdom, handel en artistieke prestaties. De archeologische vindplaats Roselle (Rusel in het Etruskisch, Rusellae in het Latijn), waar belangrijke historische bewijzen uit de Etruskische en Romeinse tijd bewaard zijn gebleven, lag zo'n tien kilometer ten noorden van Grosseto. Het is een van de belangrijkste archeologishe site's van Italië. De vindplaats werd uitgebreid opgegraven in de tweede helft van de vorige eeuw, toen een deel van de Etruskische necropolis en de Romeinse stad werden ontdekt.

Roselle, Rusel, Rusellae

De Etruskische stad werd in 294 v.o.t. door de Romeinen veroverd onder leiding van consul Lucius Postumius Megellus.Pas in de 1e eeuw na onze jaartelling, ongeveer drie eeuwen later, onderging de stad een periode van expansie en intense bouwwerken als gevolg van de bescherming in de Augusteïsche tijd en de rijkdom van machtige lokale families. De stad beleefde een lange periode van vrede en welvaart met intensieve bouwactiviteiten. De grootste monumentalisering van de stad dateert uit de keizertijd, vooral tijdens de tijdperken tussen Claudius en Hadrianus: het amfitheater, het monumentale Icomplex, de basilieken aan de noordkant van het plein en de baden stammen uit deze periode. In de late keizertijd was Roselle onderhevig aan verval en de architectonische complexen werden meestal hergebruikt, waardoor hun uiterlijk en hun oorspronkelijke functie veranderde.

Na de 6e eeuw brak een fase van ontvolking aan die culmineerde in het verlaten van de civitas na de overdracht van het bisdom naar het nabijgelegen Grosseto in 1138. In de praktijk werd Roselle meer dan een millennium lang verlaten en bijna vergeten, wat heeft geresulteerd in een uitzonderlijk behoud van de overblijfselen, waardoor het een van de interessantste en belangrijkste archeologische vindplaatsen van Italië is geworden.

De heropbouw van het Forum van Roselle

De belangrijkste monumentalisering in het keizerlijke tijdperk was de aanleg van het forumplein. Het gebied werd geëgaliseerd, maar vanwege de aanwezigheid van de bestaande tempel was het niet mogelijk om een perfecte rechthoek te verkrijgen. In de tweede helft van de 1e eeuw n.C. werd het oppervlak geplaveid met travertinplaten. De zuidkant werd omzoomd door winkels, met daarachter het tempeltje, het Augusteo en de Domus dei Mosaici. In het oosten werd het plein gedeeltelijk begrensd door een geplaveide weg, met daarachter de civiele basiliek. Aan de noordkant stonden de oudste gebouwen: de portiek uit de republikeinse tijd met waarschijnlijk de curia, waaraan tegen het einde van de 1e eeuw n.C. andere zalen werden toegevoegd, waaronder de zogenaamde Aula dei Bassi en de spectaculaire trap die toegang gaf tot de noordelijke heuvel en het amfitheater.[2]

Rusellae en Il tempietto italico

Tussen het Augusteum en de Cardo Maximus bevond zich een kleine tempel, Il tempietto italico. Van het tempeltje zijn de fundering van de cella en de trap aan de voorzijde bewaard gebleven, evenals de eerste rij blokken van de opstaande muren, bestaande uit parallellepipedums van kalksteen die met loodklemmen aan elkaar zijn bevestigd.

Het is een tempel op een laag podium, in antis [5], met een paar gladde zuilen aan weerszijden van de trap. Daarvoor stond het altaar, waarvan de rechthoekige kalkstenen sokkel nog op zijn plaats staat.
We weten niet precies aan wie het gebouw was gewijd, maar we kunnen alleen maar veronderstellen dat het ter ere was van Divus Augustus, keizer Augustus die na zijn dood werd vergoddelijkt.[3]

De bouw van het heiligdom kan teruggevoerd worden tot de tijd van keizer Claudius en kan dus in verband worden gebracht met de grote stedenbouwkundige herinrichting van de stad en de uitbreiding van het forumgebied onder het keizerrijk van Claudius (41-54 n. C.).
Enkele bouwwerken, zoals het kleine graf voor een kind, gemaakt van ruwe stenen en baksteenfragmenten, dateren uit een latere periode (6e-7e eeuw n. C.).[3]

Het Augusteum herbergde talrijke beelden gewijd aan deze keizerlijke families. De rechthoekige hal van het Augusteum was oorspronkelijk voorzien van twee apsissen, vervolgens afgesloten door twee uitstekende bases, terwijl de laterale zijden voorzien waren van vijf nissen die op regelmatige afstanden van elkaar geplaatst waren. [5][3].
In de jaren 1960 en 1980 brachten archeologische onderzoeken ongeveer 40 marmeren erebeelden uit de 1e eeuw na Christus terug, die de openbare gebouwen van de stad versierden. Een groot deel va deze beelden werd opgegraven in het Augusteum of in de aanpalende zone's.
Twee zittende beelden, die groter zijn dan levensgroot, gevonden in de buurt van de oostelijke muur van het gebouw, stellen het keizerlijke paar voor dat na hun dood werd vergoddelijkt: de vrouwelijke figuur, afgebeeld als Ceres, is Livia; terwijl de mannelijke figuur, zonder hoofd en afgebeeld volgens de iconografie van Jupiter Capitolinus, wordt toegeschreven aan Augustus of Claudius.

Andere portretbeelden stellen leden van de keizerlijke familie voor, zoals Germanicus, Antonia Minor, Drusus Major, Drusus III, Julia Livilla, Agrippina Major, twee portretten van keizer Claudius, enkele niet-geïdentificeerde vrouwen, meisjes en jongens.
Ten slotte werd er een opmerkelijk onthoofd beeld van een generaal opgegraven met een rijk versierde harnas (lorica) waarop onderworpen barbaren en symbolen van overwinningen afgebeeld zijn.

Deze beelden bevinden zich nu in het Museo archeologico e d'arte della Maremma in Grosseto. Kopieën van deze beelden staan nu in de ruïnes, op de plaats waar ze opgegraven werden. Het beeld van de generaal staat nu naast het Augusteum en il Tempietto.