Tussen 1330 en 1366, maar waarschijnlijk in de jaren 1340, gaven de franciscanen van het klooster Santa Croce, dat zich toen buiten de muren van de stad Firenze bevond, opdracht aan Taddeo Gaddi (1290 ca.-1366 ), een petekind, leerling en later medewerker van Giotto tot diens dood in 1337,1 om een monumentaal beeld te schilderen op de achtermuur van de refter [3]. De frescoschildering strekt zich verticaal uit over bijna de hele muur, volgt de vijfhoekige vorm tot aan de punt van de dakconstructie, over ongeveer 11,70 meter, en van de ene zijmuur tot de andere over ongeveer 11,20 meter. De compositie die door Gaddi werd gekozen en zeker door de Franciscanen werd goedgekeurd, is georganiseerd in zes compartimenten die van elkaar worden gescheiden door randen versierd met planten- of geometrische motieven en onderbroken door vierkante medaillons of cartouches.[3]

Het monumentale fresco omvat de Albero della Vita, met daarrond vier zijtaferelen met storie sacre en onder de Levensvboom het Cenacolo. Het is het oudste Laatste Avondmaal in Firenze. Na de overstroming van 1966 werd het fresco losgemaakt, gerestaureerd en weer teruggeplaatst.

De achterwand van het cenakel in het klooster van Santa Croce (ca. 11,20 x 11,70 meter) is een van de oudste en meest majestueuze voorbeelden van monumentale decoratie van een 14e-eeuwse kloosterrefter en was het prototype van een vruchtbare traditie die in de daaropvolgende eeuwen veel succes had in Firenze.

Boven het Laatste Avondmaal bevindt zich de Kruisiging in de vorm van een Levensboom en aan de zijkanten vier scènes die verband houden met het leven van de monnikend en Franciscaanse heiligen: Sint Benedictus in de eenzaamheid, Jezus aan tafel met de Farizeeër, Sint Franciscus die de stigmata ontvangt, het verhaal van Sint Louis van Toulouse.

Taddeo Gaddi (1300-1366), werd geboren in Firenze in 1300 en was na de dood van Giotto, de belangrijkste Florentijnse schilder, en zou dat zeker nog drie decennia blijven. In 1332, en misschien al in 1328, begon hij met Giotto te werken aan de fresco-versiering van Santa Croce. In de cappella Bardi schilderde Giotto  Storie di san Francesco. De fresco's in de kapel vertellen feiten uit het leven van Franciscus volgens de Legenda maior van Bonaventura van Bagnoregio, die Giotto al had geïllustreerd in de Bovenbasiliek in Assisi. Net als in de Franciscaanse prediking wordt in de Bardi de voorkeur gegeven aan heldere taferelen om de biografie van de heilige te illustreren, die voor iedereen begrijpelijk moest zijn. En rond 1340 versierde Gaddi de muren van de refter van Santa Croce en creëerde er een van zijn meest indrukwekkende werken, de Albero della Vita of Levensboom, een Laatste Avondmaal en vier scenes in verband met het kloosterleven en de Franciscaanse heiligen, Deze zijtaferelen behandelen scenes of ideeën waarover de monniken tijdens de maaltijd konden nadenken, met name

San Benedetto in solitudine (Sint Benedictus in de eenzaamheid)
Gesù a cena dal Fariseo (Jezus aan tafel met de Farizeeër)
San Francesco che riceve le stimmate (Sint Franciscus die de stigmata ontvangt)
Storia di san Ludovico di Tolosa (het verhaal van Sint Louis van Toulouse)

Het Laatste Avondmaal toont Judas aan de andere kant van de tafel, geïsoleerd, een iconografie die in latere eeuwen veel navolging zou krijgen.

Taddeo Gaddi, Umtima cena (particolare), (1336-1366 circa), Basilica di Santa Croce, Firenze [1]
Het Laatste Avondmaal maakt deel uit van een groot fresco op de achterwand van de refter van het klooster van Santa Croce.

Voor de Kruisboom putte Taddeo uit een iconografie die zijn beste voorbeeld heeft in de Levensboom van Pacino di Buonaguida, hoe vereenvoudigd hier ook, met de profeten en evangelisten in de medaillons in plaats van de episodes van het leven van Christus, de profeten en evangelisten.

Tot dan toe was de combinatie van deze onderwerpen ongebruikelijk: waarschijnlijk waren het de broeders zelf die het decoratieve schema, als de summa van de franciscaanse theologie, hebben uitgewerkt. Dit resulteert in een intellectuele uitwerking, die versterkt wordt door de culturele aanwezigheid van de studium generale van de orde in Santa Croce. Ook de helderheid van de scènes die gericht zijn op het instrueren van de toeschouwer is typisch voor de Franciscanen,

Een kleine geschiedenis

Het fresco werd door Giorgio Vasari toegeschreven aan Giotto, en deze toeschrijving hield eeuwen stand, en werd herhaald tot in moderne studies. Rumhor verwijderde het voor het eerst uit de catalogus van de meester. Crowe en Cavalcaselle deden hetzelfde voor de kruisboom en het laatste avondmaal, daarna deed Adolfo Venturi het voor alle scènes.

De scène van het Laatste Avondmaal was een echte Florentijnse traditie die in vele kloosters van de stad voorkwam. In de voormalige refter van het Franciscaner klooster van Santa Croce schilderde Taddeo Gaddi, onder de grote Levensboom, zijn Laatste Avondmaal. De figuren van de apostelen, groter dan alle anderen, zijn met plastische realiteit in de ruimte geplaatst. De schade veroorzaakt door de overstroming van 1966 maakte de verwijdering van het enorme fresco noodzakelijk, wat in oktober 1967 werd uitgevoerd in een van de meest gedurfde operaties in de geschiedenis van de restauratie.
Er zijn niet minder dan zeven fresco's van het Laatste Avondmaal binnen de grenzen van het oude stadscentrum. Van Santa Maria Novella in het noordwestelijke deel van de stad, tot Ognissanti in het stadscentrum en Santa Croce en San Salvi in het oosten. Deze uitzonderlijke verzameling van fresco's overspant enkele eeuwen. Het oudste cenacolo vinden we terug in Santa Croce.