Frédéric Auguste Bartholdi | Het Vrijheidsbeeld of la Liberté éclairant le monde, de bewogen geschiedenis van een onbewogen vrouw [1]

When day comes, we ask ourselves
where can we find light in this never-ending shade?

Het Vrijheidsbeeld werd op 28 oktober 1886 in New York ingehuldigd en was een geschenk van Frankrijk aan de Verenigde Staten. Het beeld stelt de Romeinse godin Libertas voor. Ze houdt met haar rechterhand een fakkel boven het hoofd en in haar linkerhand draagt ze een tabula ansata met de inscriptie JULI IV MDCCLXXVI, de datum van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring.
Het Vrijheidsbeeld staat bij de ingang van de haven van New York en heeft sinds zijn inhuldiging miljoenen immigranten verwelkomd. In de tweede helft van de 19e eeuw bereikte de immigratie zijn hoogtepunt en in 30 jaar verdubbelde de bevolking van de Verenigde Staten zich bijna [3]. Tijdens de kolonisatie werd de oorspronkelijke indiaanse bevolking wel gereduceerd van vermoedelijk 1,8 miljoen à 18 miljoen tot enkele honderdduizenden rond 1900. Al van bij de inhuldiging van het beeld klonken er ook kritische stemmen.

De oorspronkelijke naam van het beeld was La Liberté éclairant le monde en werd in Parijs vervaardigd door de Franse beeldhouwer Frédéric Auguste Bartholdi. Het Vrijheidsbeeld werd een van de symbolen van de Verenigde Staten en stond voor vrijheid en bevrijding. Aan de inhuldiging op Bedloe's Island in 1886 ging een bewogen geschiedenis vooraf.
Fotografen zoals Emmanuel Flamand, Pierre Petit, Albert Fernique e.a. hebben de constructie en realisatie van het Vrijheidsbeeld goed gedocumenteerd. Aan de hand van deze foto's kan je het boeiende verhaal van het immense beeld volgen, van de ingenieuze constructie in Parijs tot aan de aankomst in New York.

De eerste ideeën en tekeningen

De eerste tekeningen en schetsen voor het Vrijheidsbeeld maakte Bartholdi op een reis naar Egypte. Het oriëntalisme nam onloochenbaar een dominante plaats in het Parijs van de 19e eeuw en vele kunstenaars en schrijvers zochten in de Oriënt inspiratie voor hun werk. Bartholdi reisde in 1855 en 1856 naar Egypte en Jemen, in het gezelschap van Jean-Léon Gérôme en andere oriëntalistische kunstenaars. Hij was onder de indruk van de kolossale beelden op de grote Egyptische sites.
Hij leerde er ook de Ferdinand De Lesseps kennen, vice consul in Alexandrië en de ingenieur die het Suezkanaal zou bouwen. Hier ontwikkelde Bartholdi het idee van een kolossaal beeld dat aan het begin van het Suezkanaal zou staan. Bartholdi werkte zijn plan wat uit en keerde in 1869 terug naar Egypte met een voorstel om bij de ingang van het pas voltooide Suezkanaal een vuurtoren te bouwen in de vorm van een gigantische gedrapeerde figuur die een fakkel of lantaarn in de hoogte hield. Bartholdi zou het beeld nooit kunnen bouwen, maar zijn vage plannen worden vaak in verband gebracht met het Vrijheidsbeeld dat ingehuldigd werd in 1886.
Bartholdi heeft die vergelijking altijd ontkracht [10].

Bartholdi gaf zijn beeld in Suez het uiterlijk van een jonge Egyptische vrouw in typische kledij, een fellah, zij droeg een eenvoudige katoenen jurk, typisch voor een vrouwelijke slaaf, arbeider of boerin, een galabieh of jellabiya.
Het licht van de vuurtoren zou door een band rond het hoofd schijnen, en ook de fakkel of lantaarn die in de lucht werd gehouden zou licht geven.
Er zijn voor dit 'project' van de jonge kunstenaar vier summiere schetsen in klei bewaard gebleven, en enkele aquarellen.

La Liberté éclairant le monde

Het idee voor het Vrijheidsbeeld kwam van de jurist en activist tegen slavernij Édouard de Laboulaye. Hij geloofde dat Amerika na de lange en bittere burgeroorlog en de afschaffing van de slavernij een monument verdiende ter herdenking van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776) en de daarmee verbonden idealen van gerechtigheid en vrijheid. Vanuit filosofisch oogpunt legde de Verklaring de nadruk op twee thema’s: individuele rechten en het recht op revolutie [4]. Het monument zou het Franse volk inspireren om in opstand te komen tegen het repressieve regime van Napoleon III.
Het ambitieuze project werd in 1871 toevertrouwd aan de Franse beeldhouwer Auguste Bartholdi. In de tekst van het ontwerpoctrooi beschrijft Bartholdi nauwgezet het beeld dat hij voor ogen heeft [12 Bart].

Auguste Bartholdi, Eugène Viollet-le-Duc en Gustave Eiffel

Auguste Bartholdi creëerde het Vrijheidsbeeld tussen 1877 en 1886, in samenwerking met Eugène Viollet-le-Duc en Gustave Eiffel, die uiteindelijk verantwoordelijk was voor de staalconstructie. Het beeld bestaat uit een holle kolos van dun geslagen koperen platen over een stalen raamwerk. Het torenhoge monument was een geschenk van Frankrijk aan de Verenigde Staten ter gelegenheid van de 100e Amerikaanse Onafhankelijkheidsdag in 1886.

Met zijn leerling Auguste Bartholdi werkte Viollet-le-Duc vanaf de eerste schetsen in 1870 mee aan het ontwerp voor La Liberté éclairant le monde. Als hoofdingenieur ontwierp Viollet-le-Duc het skelet voor de monumentale sculptuur waaraan de huid van koperen platen zou worden verankerd. De methode die werd gebruikt om het koper te vormen was de repoussé techniek waarbij de platen werden verwarmd en vervolgens op een vorm geslagen met houten hamers.

Eugène Viollet-le-Duc stierf voor het beeld klaar was en zonder technische tekeningen van de constructie na te laten. Na zijn dood deed Auguste Bartholdi een beroep op Gustave Eiffel en zijn hoofdontwerper Maurice Koechlin om de inwendige constructie te herzien en af te werken.

Het hoofd en de arm met fakkel ontstonden nog onder de supervisie van Eugène Viollet-le-Duc. De foto die Emmanuel Flamant maakte in de ateliers van Monduit in Parijs toont de gigantische afmetingen van de hand en de fakkel. Links op de foto zien we een schaalmodel in gips van een deel van de hand.

Voor deze eerste delen van het Vrijheidsbeeld werkten Bartholdi en Eugène Viollet-le-Duc samen met Les Ateliers Monduit aan de rue de Chazelles. Het atelier had al een goede reputatie opgebouwd met restauratiewerkzaamheden aan de Colonne Vendôme, de zuil die Napoleon Bonaparte in 1810 had laten neerzetten op het Place Vendôme, en die bijna was verwoest tijdens de Franse Revolutie.

Eugène Viollet-le-Duc

Eugène Viollet-le-Duc was vertrouwd met het werk van Honoré Monduit. Ze werkten wel vaker samen en creëerden architectonische ornamenten voor de restauratie van grote historische monumenten. Door belangrijke publieke en private opdrachten binnen te halen, nam Monduit deel aan een ware renaissance van metaalbewerking tijdens de tweede helft van de 19e eeuw. De werkplaatsen van Monduit vervaardigden allerlei voorwerpen en elementen, van kruisbloemen, waterspuwers, dierensculpturen, beelden enz. en maakten daarbij ook gebruik van de repoussé techniek, het in reliëf slaan van metaal [4].

Eugène Viollet-le-Duc, was een Frans architect en beeldhouwer die een grote fascinatie had voor gotische beeldhouwkunst en architectuur. Na zijn studie reisde hij enkele jaren in Italië om er grote monumenten te bestuderen. Het grootste deel van zijn oeuvre omvat grote restauratiewerken maar hij liet ook heel wat geschriften na, waaronder de lange tijd belangrijke "Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle".[4]

De financiering

Al in 1875 begon Bartholdi geld in te zamelen om het standbeeld te bouwen. Hij contacteerde invloedrijke mensen in zowel Amerika als Frankrijk. Er werd besloten dat Frankrijk voor het standbeeld zelf zou betalen, terwijl Amerika zou instaan voor de financiering en de bouw voor het voetstuk. In mei 1876 maakte Bartholdi een reis naar Philadelphia om Frankrijk te vertegenwoordigen op de Wereldtentoonstelling in Philadelphia [6]. De arm van het Vrijheidsbeeld kwam daar enkele maanden later aan en werd tentoongesteld om fondsen te genereren voor de nog te bouwen sokkel op Bedloe Island. Na de tentoonstelling reisde het onderdeel naar Madison Square Park in New York, waar het een paar jaar tentoongesteld werd voordat het terugkeerde naar Parijs.

Ook tijdens de Wereldtentoonstelling van 1878 in Parijs werden delen van het beeld tentoongesteld. In juni 1878 werd het hoofd van het Vrijheidsbeeld aan het publiek onthuld in de tuinen van Parc Champ de Mars. Bezoekers konden in het hoofd via een trap van 43 meter naar de kleine ramen klimmen die in het diadeem of de pilleus uitgespaard waren.

Gustave Eiffel

In 1879, na de dood van Viollet-le-Duc, deed Bartholdi een beroep op de ingenieur Gustave Eiffel om  de interne structuur van het beeld te ontwikkelen. Gustave Eiffel verving de bakstenen as door een metalen pyloon die de gehamerde koperen platen ondersteunde. Eiffels hoofdontwerper Maurice Koechlin gebruikte geen volledig stijve constructie omdat de spanning zou kunnen leiden tot breuken in de koperen bekleding. Het beeld moest gemakkelijk met de wind kunnen meebewegen en het metaal moest in de zomerse hitte kunnen uitzetten. Hiervoor legde hij een netwerk van kleinere spanten aan waarmee hij de draagconstructie en de koperplaten verbond. Deze dragers werden stuk voor stuk vervaardigd wat een arbeidsintensief proces was [8].

Op 24 oktober 1881 werd de stalen constructie van het beeld ingehuldigd op de terreinen van het atelier Gaget-Gauthier et Cie, rue de Chazelles (foto links).

De verschillende stukken van het beeld werden van 1881 tot 1884 in de werkplaatsen van Gaget, Gauthier et Cie verzameld en gemonteerd op het stalen staketsel.
Bartholdi had daarbij een briljant idee om het project te financieren: hij stelde de werf open voor het publiek en vroeg toegangsgeld. Naarmate de montage vorderde werd het uitzicht op de rue de Chazelles steeds indrukwekkender. Het werd een favoriete wandeling van vele Parijzenaars die massaal toekeken hoe de koperkleurige kolos boven de daken van de stad uitstak.
De montage van het beeld duurde ongeveer twee jaar en acht maanden [3].
Het beeld werd in 1884 voltooid en op 4 juli gepresenteerd aan de Amerikaanse gezant in Frankrijk, Levi Morton. Hij tekende een overeenkomst met de Union Franco Americaine, de organisatie die in Frankrijk werd opgericht om de creatie van het standbeeld te financieren[4].
Op het banket dat Levi Morton organiseerde verklaarde De Lesseps:

«This is the result of the devoted enthusiasm, the intelligence and the noblest sentiments which can inspire man. It is great in its conception, great in its execution, great in its proportions; let us hope that it will add, by its moral value, to the memories and sympathies that it is intended to perpetuate. We now transfer to you, Mr. Minister, this great statue and trust that it may forever stand the pledge of friendship between France and the Great Republic of the United States» [6].

In de Verenigde Staten was de bouw van het voetstuk op Bedloe's Island begonnen. Richard Morris Hunt was door de Amerikaanse commissie die verantwoordelijk was voor de bouw van de sokkel als architect gekozen. Hij genoot bekendheid door het ontwerp van o.a. het Metropolitan Museum of Art.

Fondswerving bleek voor de Amerikanen niet eenvoudig en in 1885 werd het werk aan het voetstuk bedreigd door geldgebrek. Uitgever van de New York World, Joseph Pulitzer, nu bekend door de naar hem vernoemde Pulitzer-prijs, begon een campagne om geld in te zamelen om het project te kunnen afronden. Hij gaf donaties uit en meer dan 120.000 mensen, van wie de meesten minder dan een dollar gaven, tekenden hierop in.

Give me your tired, your poor

In 1903 werd door vrienden van de dichter Emma Lazarus een bronzen plaquette gemaakt met de tekst van haar sonnet The New Colossus (1883). Tot de renovatie van 1986 was het gedicht op het voetstuk gemonteerd, tegenwoordig hangt het in het Statue of Liberty Museum.

Op 28 oktober 1886 werd het Vrijheidsbeeld ingehuldigd in aanwezigheid van de toenmalige president Grover Cleveland, voormalig gouverneur van New York, en voor 600 gasten en duizenden toeschouwers. Zwarte mensen waren niet uitgenodigd voor de inhuldiging van een monument dat het einde van de slavernij had moeten markeren, net zo min als vrouwen of Joseph Pulitzer, joods en buitenlands, en een van de grote financiers van het voetstuk van het Vrijheidsbeeld.[6].

Francesca Lidia Viano:

« Born on the field of battle, the statue seemed to call for war even in times of peace — a war of women against men who would deny them equal rights, a war of competing mercantile interests for control of a great canal, a war of immigrants and exiles against those who would close down borders.»[13]