De Basilica di Santa Croce (of de Kerk van het Heilig Kruis), gelegen aan het Piazza Santa Croce wordt beschouwd als een van de mooiste gotische basilieken van Italië.

Doordat de basiliek door de bedelorde Franciscanen gebouwd en beheerd werd, was men bij de bouw en inrichting aangewezen op de vrijgevigheid van rijke Florentijnen. De Franciscanen hadden immers de plicht van een ascetisch leven zonder persoonlijke bezittingen. Families die bijdroegen aan de bouw en inrichting van de kerk kregen daarom vaak het recht om er familieleden te begraven. Hiermee groeide de Santa Croce snel uit tot een pantheon voor prominente inwoners van de stad.
In de kerk zijn een groot aantal beroemde Florentijnen begraven of herbegraven. Er zijn graven te vinden van onder meer Leon Battista Alberti, Galileo Galilei, Lorenzo Ghiberti, Niccolo Machiavelli en Michelangelo Buonarotti. Op het plein voor de kerk staat een beeld van Dante Alighieri.
Op de tegengevel van Santa Croce valt het grafmonument op van Giovanni Battista Niccolini (Pisa, 1782 - Firenze 1861). Giovanni Battista Niccolini was een dichter, toneelschrijver en een groot pleitbezorger van het Risorgimento, de eenmaking van Italië, die pas na zijn dood in 1870 voltooid werd met de inname van Rome. Op zijn graftombe staat het beroemde beeld Libertà della Poesia van Pio Fedi.


Statua della Libertà della Poesia

De oprichting van een grafmonument voor Giovanni Battista Niccolini in Santa Croce kwam pas in 1870 in een uitvoerende fase, bijna tien jaar na de dood van de dichter in 1861. Het ontwerp en de uitvoering van het grafmonument werd toevertrouwd aan de beeldhouwer Pio Fedi, die in 1866 met zijn monumentale beeldengroep Ratto di Polissena, (De Verkrachting van Polissena) in de Loggia dei Lanzi in Firenze zijn meesterwerk gerealiseerd had.
Na de eenwording van Italië werd op 17 maart 1861 het koninkrijk Italië uitgeroepen met Victor Emanuel II als koning. Zes jaren lang, tussen 1865 en 1871 was Firenze de hoofdstad van het nieuwe koninkrijk Italië. Er waren spectaculaire nationale vieringen. In mei, in combinatie met de inhuldiging op Piazza Santa Croce van het standbeeld van de grote florentijnse dichter Dante Alighieri, onthulde de beeldhouwer Pio Fedi in zijn atelier in Via de 'Serragli aan het publiek de kolossale marmeren beeldengroep van de Ontvoering van Polissena.
In 1871 voltooide Fedi de gipsschets voor het grafmonument van Giovanni Battista Niccolini maar het zou nog enkele jaren duren voordat het monument in 1883 werd ingehuldigd. Ook uit dit beeld spreekt een drang naar vrijheid en eenheid.

Naast een gedenksteen met medaillon met een portret van de dichter in profiel, staat de klassieke allegorische gedaante van de Poëzie, een vrouw met een los gedrapeerde tunica en een kroon van stralen, houdt in de opgeheven rechterarm een gebroken ketting vast. De linkerhand, neergelaten, houdt een lauwerkrans vast, een toespeling op een poëtische bekroning. In het oude Griekenland was de lauwerkrans een symbool van de overwinning bij een wedstrijd van dichters en muzikanten. Onder de lauwerkrans zien we een stapel boeken van de gevierde schrijver. Zowel Pio Fedi als Giovanni Battista Niccolini hadden een grote belangstelling voor Griekse mythologie. Niccolini's eerste tragedie, Polissena, uit 1810, had een klassiek onderwerp en een klassieke setting.
Onder de Loggia dei Lanzi op de Piazza della Signoria waar Fedi's beeldengroep Ratto di Polissena stond opgesteld, stonden ook vijf Romeinse vrouwenbeelden. Ze werden in 1541 in Rome ontdekt en in in 1789 door Pietro Leopoldo naar Firenze gebracht. Het beeld van Pio Fedi herinnert ook aan andere beelden uit de mythologie, Sol Invictus was de officiële zonnegod van het latere Romeinse rijk en wordt afgebeeld met een zonnekroon. In de Romeinse mythologie is Libertas de godin van de vrijheid. Ze wordt afgebeeld met een muts van vilt, een pileus,. In het beeld van Fedi zien we geen pilleus maar een Romeins hoofddeksel en een kroon.
Het Musée du Louvre in Parijs verwierf in 1863 dit gedrapeerde beeld dat een Grieks beeldhouwwerk lijkt te reproduceren waarvan het origineel dateert uit de 3e eeuw v.o.t.

Libertas was een Romeinse godin, haar naam is het Latijnse woord voor vrijheid. Ze symboliseerde onafhankelijkheid en vrijheid.
Haar Griekse naam is Eleutheria. Ze wordt afgebeeld terwijl ze een lange, vloeiende jurk draagt en een staaf vasthoudt, een vindicta genaamd, en op haar hoofd draagt ze een pilleus. Naast deze twee symbolen wordt ze soms afgebeeld met een kroon van laurierblaadjes.

Wanneer binnen de Romeinse samenleving een slaaf zijn vrijheid kreeg, werd zijn of haar hoofd kaal geschoren, ze werden aangetikt met de vindicta en kregen een pilleus.

De gelijkenis van Libertas werd vaak en op veel plaatsen over de hele wereld gebruikt om vrijheid en onafhankelijkheid te symboliseren. In Frankrijk werd ze Marianne, die stond voor rede en vrijheid, en een symbool was van de Franse revolutie in de jaren 1780-90.

Het beeld in het Louvre is afkomstig uit de Collezione Campana, een verzameling kunstwerken die in de 19e eeuw in Rome werden samengebracht door Giampietro Campana, en waarvan een groot deel terechtkwam in de collectie van Bonaparte III, en later in het Louvre.

La Legge Nuova

Het Vrijheidsbeeld in Parijs en New York

Op 28 oktober 1886 werd in New York het Vrijheidsbeeld ingehuldigd. De oorspronkelijke naam van het Statue of Liberty was Liberty Enlightening the World (La Liberté éclairant le monde). Het beeld stelt de Romeinse Godin Libertas voor. Ze houdt met haar rechterhand een fakkel boven het hoofd en in haar linkerhand draagt ze een tabula ansata met de inscriptie JULI IV MDCCLXXVI, de datum van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring°°.

Het is zeker mogelijk dat het standbeeld van Pio Fedi de inspiratiebron was voor Frédéric Auguste Bartholdi, de Franse kunstenaar die het Vrijheidsbeeld creëerde tussen 1877 en 1886. Bartholdi was in de Frans-Pruisische oorlog van 1870 verbindingsofficier van de Italiaanse generaal Giuseppe Garibaldi. Hij reisde in de jaren 1875 - 1876 opnieuw naar Italië en kan de gelegenheid gehad hebben om een eerste versie van het beeld te zien in het atelier van Fedi in de Via dei Serragli in Firenze.
Er is geen bewijs dat de twee beeldhouwers elkaar ooit hebben ontmoet. Maar de gedeelde invloeden op hun artistieke leven kunnen niet worden betwist. Net als het Vrijheidsbeeld, dat in de nasleep van de Amerikaanse Burgeroorlog werd gebouwd, wordt Fedi's sculptuur beschouwd als een van de eerste sculpturen die de eenwording van Italië symboliseert.
Ook La Legge Nuova van Camillo Pacetti is een mogelijke inspiratiebron. Het was Napoleon Bonaparte die tijdens de laatste regeringen van de Franse Revolutie de voorgevel van de kathedraal in Milaan liet voltooien. Er waren talrijke gedetailleerde gravures en reproducties in omloop die in heel Europa werden verspreid. Enkele daarvan kan Frédéric Auguste Bartholdi zeker hebben gezien.

Ook Bartholdi's vriend en mentor Eugène Viollet-le-Duc die meewerkte aan het Vrijheidsbeeld kan de beelden in Firenze en Milaan opgemerkt hebben tijdens zijn reizen naar Italië[6].

Camillo Pacetti, la Legge di Cristo (particolare), terracotta 50 x 25 x 13 cm., 1808, Pinacoteca Brera [7]

Statua della Libertà della Poesìa en het Vrijheidsbeeld

Viollet-le-Duc was een Frans architect en beeldhouwer die in dezelfde periode verschillende reizen maakte naar Italië. Het is niet onmogelijk dat hij er de Libertà della Poesia van Pio Fedi, en misschien ook het Milanese beeld van Camillo Pacetti leerde kennen.
Met zijn leerling Auguste Bartholdi werkte Viollet-le-Duc vanaf de eerste schetsen in 1870, mee aan het ontwerp voor het Liberty Enlightening the World dat Frankrijk in 1889 aan de Verenigde Staten schonk en dat een van de bekendste symbolen van New York zou worden. Het idee voor een Vrijheidsbeeld was omstreeks 1850 ontstaan in republikeinse kringen in Frankrijk waar men bezield was van de democratische gedachte. De Amerikaanse republiek was een voorbeeld van een nieuwe vrijheid. Edouard Le febre de Laboulaye [10] was de bedenker van het project. Als voorzitter van het Comité van de Frans-Amerikaanse Unie lanceerde hij vanaf 1875 een steunactie voor de oprichting van het Vrijheidsbeeld ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van Onafhankelijkheidsdag.

« Il s'agit d’élever en souvenir du glorieux anniversaire, un monument exceptionnel. Au milieu de la rade de New York, sur un îlot qui appartient à l'Union des États, en face de Long Island, où fut versé le premier sang pour l'indépendance, se dresserait une statue colossale, se dessinant sur l'espace, encadrée à l'horizon par les grandes cités américaines de New York, Jersey City et Brooklyn. Au seuil de ce vaste continent plein d'une vie nouvelle, où arrivent tous les navires de l'Univers, elle surgira du sein des flots, elle représentera : La Liberté éclairant le monde. La nuit, une auréole lumineuse partant de son front, rayonnera au loin sur la mer immense» [11].

Laboulaye hoopte dat het Franse volk zou worden geïnspireerd door de recente verworvenheden in de Verenigde Staten, en zou durven pleiten voor een eigen democratie tegenover de repressieve monarchie [12]°°. De beeldhouwer Frédéric Auguste Bartholdi, een van Laboulaye's vrienden, zou het idee realiseren. Na jaren van intens werk en fondsenwerving werd het beeld in 1886 ingewijd op een klein eiland in Upper New York Bay (nu Liberty Island).

Een replica van het Vrijheidsbeeld, staat op Ile des Cygnes in Parijs. Het bronzen beeld werd in juni 1889 op het eiland geïnstalleerd, ter gelegenheid van het eeuwfeest van de Franse Revolutie en als onderdeel van de Wereldtentoonstelling van 1889. Het originele gipsmodel van dit kleinere Vrijheidsbeeld werd al in mei 1885 ingehuldigd op de Place des Etats-Unis, een jaar eerder dan in New York [13].

Als hoofdingenieur ontwierp Viollet-le-Duc het skelet voor de monumentale sculptuur waaraan de 'huid' van koperen platen zou worden verankerd. De methode die werd gebruikt om het koper te vormen was de repoussé techniek waarbij de platen werden verwarmd en vervolgens op een vorm geslagen met houten hamers. Het voordeel van deze keuze was dat het hele beeld ondanks zijn hoogte van 46 m licht was in verhouding tot zijn volume, aangezien het koper bij deze techniek slechts 2,4 mm dik hoefde te zijn.
Eugène Viollet-le-Duc stierf voor het beeld klaar was en zonder technische tekeningen van de constructie na te laten. Het hoofd en de arm met fakkel ontstonden nog onder zijn supervisie.
Na zijn dood zou Auguste Bartholdi een beroep doen op Gustave Eiffel en zijn hoofdontwerper Maurice Koechlin om de inwendige constructie te herzien en af te werken. Eiffel heeft aanzienlijke verbeteringen aangebracht in het ontwerp van het beeld om de stabiliteit en de duurzaamheid te verbeteren. Hij voegde ook twee wenteltrappen toe en een observatiedek rond de toorts.

In 1876 werd de arm en fakkel naar de Wereldtentoonstelling Philadelphia verscheept om er fondsen te genereren. Tussen 1876 en 1882 stond dit onderdeel in New York’s Madison Square Park. Ook tijdens de Wereldtentoonstelling van 1878 in Parijs werden delen van het beeld tentoongesteld. Het hoofd was te zien in het park Champ-de-Mars, waar toeschouwers kennis konden maken met het imposante volume en in het hoofd omhoog konden klimmen.
Het Vrijheidsbeeld werd in juli 1884 voltooid in Frankrijk, en geschonken aan de Verenigde Staten. Tijdens de reis bestond het beeld uit 350 stukken, verdeeld over 214 kratten. In juni 1885 arriveerde het beeld in de haven van New York. In april 1886 was het nieuwe voetstuk klaar. In een tijdsbestek van 4 maanden werd het beeld weer in elkaar gezet.[8]

Pierre Petit, Le buste de la Statue de la Liberté sur le Champ-de-Mars, 1878 [9]
Hoofd van het Vrijheidsbeeld te zien in het park Champ-de-Mars in Parijs tijdens de Wereldtentoonstelling van 1878.

Florentijnen noemen de Libertà della Poesia van Pio Fedi graag het Italiaanse Vrijheidsbeeld, en dat is wel te begrijpen. De gelijkenissen zijn opvallend, al zijn er ook evidente verschillen. De laurierkrans die naar de poëzie verwijst werd vervangen door een tablet waarop de datum van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring werd gebeiteld, de gebroken ketting in de rechterhand werd vervangen door een toorts enz. Ook de gelijkenissen met La Legge Nuova van Pacetti spreken tot de verbeelding. Hier zien we in de rechterhand een fakkel. Het Brera museum in Milaan bewaart een terracotta beeld van Pacetti dat een voorstudie lijkt voor het beeld op de Dom.