La stanza sectreta di Michelangelo, Sagrestia Nuova, Basilica of San Lorenzo, Firenze

In de herfst van 1516 ontving Michelangelo van Leo X de prestigieuze opdracht voor de realisatie van de gevel van San Lorenzo. Nadat Michelangelo de Sixtijnse kapel had afgewerkt en twee jaar had verder gewerkt aan de graftombe van Julius II, keerde hij voor deze opdracht terug naar Firenze.

Zijn nieuwe opdrachtgever was paus Leo X. Hij was de jongste zoon van Lorenzo de Medici en had Michelangelo van kinds af aan gekend. Hij gaf hem nu de opdracht om de façade van San Lorenzo, de familiekerk van de'Medici in Firenze, te voltooien. Michelangelo werkte vier jaar aan ontwerp en voorbereidingen van de façade, maar het zou verspilde tijd blijken. In maart 1520 annuleerde paus Leo X de commissie. Het was een van de dieptepunten in Michelangelo's carrière.
1520 bleek niet alleen een keerpunt te zijn in de geschiedenis van San Lorenzo, maar ook in het leven van Michelangelo.

De paus had Michelangelo wel al een nieuwe opdracht gegeven een grafkapel voor de familie de'Medici te bouwen. De beslissing om een nieuwe Medicigrafkapel in de San Lorenzo te bouwen, als pendant van de Oude Sacristie, werd ingegeven door de vroegtijdige dood van twee leden van dit geslacht, op wie de hoop was gevestigd. Giuliano de' Medici, de zoon van Lorenzo il Magnifico en de broer van Leo X, die door de Franse koning in 1514 tot hertog van Nemours was benoemd, stierf in 1516. Slechts drie jaar na Giuliano stierf ook Lorenzo de' Medici, die hertog van Urbino zou worden. Hij was de zoon van Piero de' Medici en neef van Leo X [5].

Na met enorme energie en enthousiasme meer dan drie jaar aan de gevel te hebben gewerkt, was de kunstenaar bitter teleurgesteld. In 1520 begon hij met de planning van de Medici-kapel. Paus Leo X stierf in 1521 wat voor een eerste onderbreking in de werkzaamheden zorgde. Het was pas na de toetreding van een andere Medici-paus, Clemens VII, in 1523 dat het project werd hervat.
Een nieuwe onderbreking volgde in het tijdperk 1527-1530 toen de' Medici moesten wijken voor een republikeinse heropleving. Michelangelo, die ondanks zijn nauwe banden met de Medici, de Republiek politiek gezien genegen was, nam actief deel aan de oorlog van 1527-29 tegen de' Medici. Tijdens die oorlog hield hij toezicht op de Florentijnse vestingwerken. De Medici herstelden hun heerschappij in 1531 na een 11 maanden durende belegering van de stad, geholpen door keizer Karel V [6].
Tijdens de maanden van verwarring en wanorde in Firenze, toen hij werd verbannen voor zijn deelname aan de strijd, lijkt het erop dat hij door de prior van San Lorenzo verborgen werd in een geheime crypte onder de Medici-kapel. De tekeningen op de wanden van deze stanza segreta werden voor een groot deel toegeschreven aan Michelangelo.

Na de terugkeer van de' Medici in Firenze kreeg hij gratie en ging hij opnieuw aan het werk aan de kapel die hen zou verheerlijken, totdat hij in 1534 Firenze voorgoed verliet en zich in Rome vestigde voor de resterende dertig jaar die hem nog restten.

La stanza segreta

In 1975 werd tijdens een verkennend onderzoek voor de restauratie van de kapellen van San Lorenzo onder de apsis een kleine ruimte ontdekt met muurtekeningen van Michelangelo. Onderzoek heeft uitgewezen dat enkele van deze tekeningen daadwerkelijk zijn gemaakt door Michelangelo, terwijl ze een onbekende of minder bekende gebeurtenis in het leven de grote kunstenaar onthullen.
Enkele tekeningen kunnen verband houden met de beelden en architectuur van de Sagrestia Nuova.
Er zijn zo'n 60 tot 70 verschillende schetsen op de muren van deze geheime kamer.

Het was Paolo Dal Poggetto, de toenmalige directeur van de Cappelle Medicee, die In 1975 per ongeluk deze kunsthistorische schatkamer die sinds de Renaissance verborgen was gebleven, ontdekte.
Tijdens een inspectie om enkele restauratiewerken te evalueren, vonden Dal Poggetto en zijn collega's onder een kast bij de Nieuwe Sacristie, een verborgen luik. De stenen trap onder het luik leidde hen naar een kamer vol met kolen die op het eerste gezicht niets meer leek dan een eenvoudige opslagplaats.

We danken deze bijzondere kunstwerken aan Dal Poggetto die het voorgevoel had dat er iets kostbaars zou kunnen schuilgaan onder de pleisterlagen. Op de muren ontdekten Dal Poggetto en zijn collega's tekeningen in krijt en houtskool, die misschien wel van Michelangelo waren.

Onder zijn supervisie werd de pleisterlaag zorgvuldig verwijderd. Er kwamen tientallen tekeningen tevoorschijn, waarvan enkele vergelijkbaar waren met de grote werken van Michelangelo, waaronder een marmeren beeld dat het graf van Giuliano de 'Medici siert, midden in de Nieuwe Sacristie, ontworpen door Buonarroti zelf.

Dal Poggetto concludeerde dat de kunstenaar in 1530 een paar maanden zijn toevlucht heeft gezocht in deze geheime kamer. De toen 55-jarige kunstenaar was in levensgevaar.

Zoals bij alle oude niet-ondertekende kunstwerken, is het onmogelijk met absolute zekerheid de auteur van de tekeningen te bepalen. Het lijkt er inderdaad op dat sommige van de schetsen aan de muur te amateuristisch zijn om van Michelangelo te zijn. Over de andere blijft het debat open. William Wallace, een Michelangelo-expert en docent aan de Washington University in Saint Louis, Verenigde Staten, is sceptisch en ziet in minder dan zes tekeningen de hand van Michelangelo[3]. In een interview erkent hij de waarde van de ontdekking:

«It's a glimpse into something of the culture of the time. These drawings are part of the day-to-day routine of what a bunch of people had to do to put together a complicated and important, you know, work like the Medici Chapel»[4].

Kunsthistorica Monica Bietti veronderstelt dat Michelangelo zijn weken van "gevangenschap" doorbracht met het inventariseren van zijn leven en zijn kunst. In feite vertegenwoordigen de tekeningen op de muren zowel werken die hij wilde voltooien als meesterwerken die al jaren eerder voltooid waren, zoals een detail van de David (voltooid in 1504) of enkele figuren over het gewelf van de Sixtijnse Kapel (ingehuldigd in 1512).

'Hij was een genie, wat had hij in die situatie kunnen doen? Gewoon tekenen ”, voegt Bietti eraan toe [3].