Biblioteca Medicea Laurenziana. Basilica di San Lorenzo, Firenze

Michelangelo Buonarroti's Biblioteca Medicea Laurenziana in de Basilica San Lorenzo in Firenze wordt algemeen beschouwd als een meesterwerk van de renaissancebouwkunst. Van deze bibliotheek zijn veel tekeningen en andere bronnen bewaard gebleven, zodat we een goed inzicht hebben in de geschiedenis van het ontwerp en de bouw van de biliotheek.
. Michelangelo kreeg vaak veel opdrachten tegelijk. In 1513 werd paus Leo X gekozen tot de pauselijke opvolger van Julius II. In een groots plan om zijn Medici-erfgoed te verheerlijken, benoemde hij tussen 1515 en 1534 Michelangelo Buonarroti als architect en beeldhouwer van tal van ambitieuze en tijdrovende projecten met betrekking tot de Basiliek van San Lorenzo. Deze omvatten het ontwerpen van een façade voor de gevelloze voorkant ban de basiliek (dit project werd in 1520 door Leo X geannuleerd), het creëren van de Medici-graven in de Nieuwe Sacristie en het bouwen van de aangrenzende Biblioteca Medicea Laurenziana. Een jaar na de verkiezing van Leo accepteerde Michelangelo ook de opdracht van Metello Vari om een verrezen Christus te beeldhouwen voor de kerk van Santa Maria sopra Minerva in Rome. De kunstenaar verliet op beroemde wijze de eerste versie van het marmeren beeld omwille van een onooglijke zwarte ader die door het gezicht van Christus liep. De tweede versie begon Michelangelo in 1519 en voltooide hij in 1521.

De basiliek van San Lorenzo bevindt zich op Piazza San Lorenzo in het historische centrum van Firenze. De San Lorenzo was de parochiekerk van de familie de' Medici. Het stadspaleis van de'Medici, Palazzo Medici-Riccardi, lag vlakbij San Lorenzo, aan de Via Camillo Cavour.

In het zuidelijke transept van San Lorenzo bevindt zich de koepelvormige Sagrestia Vecchia (oude sacristie), het oudste deel van San Lorenzo en het enige deel van de kerk dat tijdens het leven van Filippo Brunelleschi werd voltooid. De tegenhanger van de Sagrestia Vecchia was de Sagrestia Nuova die aan de andere zijde van San Lorenzo gebouwd werd tussen 1520 en 1534, en beschouwd wordt als een van de grootste verwezenlijkingen van Michelangelo. Na het afspringen van de werken aan de façade van de kerk, was de Nieuwe Sacristie het project dat Michelangelo een groot deel van zijn resterende tijd in Firenze zou bezighouden [3]. In dit slechts gedeeltelijk uitgevoerde project wist hij architectuur en beeldhouwkunst te verenigen tot een een grandioos geheel. 
Het werk aan de familiekapel van de Medici in de San Lorenzo zou Michelangelo met weinig onderbrekingen tot zijn laatste verhuizing naar Rome in 1534 bezighouden. Deze periode van veertien jaar is verreweg zijn productiefste tijd als beeldhouwer. Tussen 1520 en 1534 schiep hij in totaal dertien marmeren figuren, bijna zonder uitzondering meer dan levensgroot, maar ook talrijke modellen van was of klei, waarvan er slechts een paar bewaard zijn gebleven [6].

Biblioteca Medicea Laurenziana, de Laurentiaanse bibliotheek

De Biblioteca Medicea Laurenziana (afgekort Laurenziana) werd naar een ontwerp van Michelangelo Buonarroti gebouwd tussen 1524 en 1529, toen Michelangelo zijn laatste instructies voor de trappen in de vestibule naar Firenze stuurde. De Biblioteca Medicea Laurenziana wordt algemeen beschouwd als een meesterwerk van de renaissancebouwkunst.

In 1519 opperde kardinaal Giulio de Medici, kleinzoon van Giuliano de Medici de idee om het uitgebreide boekenbezit van de Medicifamilie onder te brengen in een grote kloosterbibliotheek aan de Basilica San Lorenzo, de parochiekerk van de familie. Om financiële redenen werd de opdracht in 1523 gegeven aan Michelangelo, hetzelfde jaar dat de kardinaal tot paus Clemens VII werd gekozen. Deze paus had als concept voor het geheel in zijn hoofd dat het als een werkbibliotheek moest gebruikt worden en geen protserig versierd vertrek. Er is een uitgebreide correspondentie bewaard gebleven van de paus met Michelangelo waaruit blijkt dat Clemens VII zich voor een periode van drie jaar zeer inliet met de bouw en de gedetailleerde inrichting van de bibliotheek vanaf het begin tot aan de voltooiing. De paus opperde het idee om de leeszaal op de verdieping te plaatsen wegens dreigende overstromingen met daarbij een monumentale trappenpartij; de funderingen moesten worden verstevigd en het plafond moest gewelfd zijn om brand te voorkomen. Ook gaf de paus richtlijnen voor het materiaal en de ordening van de boeken in de leeszaal: de Griekse en Latijnse boeken moesten apart geklasseerd worden en zeldzame boeken moesten in aparte kleine kabinetten worden bewaard.
De kloosterbibliotheek moest ook benadrukken dat de Medici's niet langer handelaars waren maar behoorden tot de intelligentsia en geschoolde klasse van de maatschappij. De bibliotheek bevat manuscripten en boeken van de private collectie van de familie.

De bibliotheek bewaart de Nahuatl Florentijnse Codex, de belangrijkste bron van het leven van vóór de verovering van de Azteken. Andere bekende manuscripten in de Laurentiaanse bibliotheek zijn de zesde-eeuwse Syrische Rabula-evangeliën, een 6e-eeuws verlicht Syrisch evangelieboek en een van de mooiste Byzantijnse werken die in Azië geproduceerd werden; de Codex Amiatinus, die het oudste bewaard gebleven manuscript van de Latijnse Vulgaatbijbel bevat; de Squarcialupi Codex, een belangrijk oud muzikaal manuscript; en de fragmentarische Erinna-papyrus met gedichten van de vriend van Sappho.

Kenners beschouwen deze bibliotheek als Michelangelo's meest volledig uitgevoerde bouwwerk en aantoonbaar zijn meest oorspronkelijke bijdrage aan de bouwkunst van de renaissance. Nadat de architect zich een voorstelling had gemaakt van de vorm van dit gebouw, kon hij dit gebouw ook een precieze plaats toekennen nl in het middengedeelte in het hoofdgebouw van het San Lorenzoklooster, ergens tussen de tuin en de kloostergangen rondom de binnenplaats.

Doordat de paus opdracht gaf een bibliotheek te bouwen die moest dienen als werkplaats werd het interieur vormelijk beter uitgewerkt dan het exterieur. Omwille van gevaar van waterschade werd de bibliotheek gesitueerd op de eerste verdieping en bevatte een vestibule, een inventief uitgewerkte trappenpartij en een voorname leeszaal die schijnt te leiden naar een onzichtbaar verdwijnpunt aan de horizon. In de Buonarotti-archieven wordt een originele schets ter grootte van een dollarbiljet bewaard van het allereerste ontwerp van Michelangelo.

De door Michelangelo's tijdgenoot Vasari bewonderde trappenpartij in de vestibule was een bewijs van zijn architecturale inventiviteit. De trap was eerst gedacht in notenhout maar werd uiteindelijk in grijze steen uitgevoerd door de beeldhouwer Bartolomeo Ammanati. De drie parallelle trapsteken zijn ruimtelijk zeer complex bedacht op een beperkte oppervlakte en geven de indruk als watervallen zonder leuning naar beneden te tuimelen.

De rechthoekige leeszaal is ontworpen volgens het principe van de Gulden Snede en weerspiegelt een maatvoering aangepast aan de menselijke verhoudingen; zij maakt een evenwichtige ruimte mogelijk, geschikt voor het opbergen van kennis in boeken.

In 1534 verhuisde Michelangelo van Firenze naar Rome, waar hij zich definitief vestigde. Toen hij wegging was de Sagrestia Nuova nog niet voltooid en ook de trappen in de vestibule waren nog niet klaar. De trap was een van de weinige hoofdelementen van de Laurentiaanse Bibliotheek die niet was voltooid tegen de tijd dat Michelangelo naar Rome verhuisde. De trap die er later is gebouwd, was gebaseerd op een kleimodel dat Michelangelo begin 1559 vanuit Rome had verzonden.
Pas in 1554 was het werk aan de Sagrestia Nuova hervat en in 1555 voltooid door Giorgio Vasari en Bartolomeo Ammannati.

In het British Museum te London bevinden zich enkele voorbereidende schetsen van Michelangelo.
Twee studies voor een deur met het pauselijke wapenschild boven het fronton zijn schetsen voor de toegangsdeur van de Biblioteca Laurenziana. Het dubbelzijdige Londense blad is een ontwerp voor de twee zijden van
de deuropening tussen de vestibule en de bibliotheek [6].