Piero della Francesca, de ontmoeting tussen Salomon en de Koningin van Sheba, 1456-5 , Basilica di San Francesco, Arezzo

Een cartone is een frescoschets op papier. Tijdens de renaissance was er nog geen groot papier voorhanden, en de schets werd in delen gemaakt die zo de giornata konden volgen (het stuk pleisterwerk dat in één dag beschilderd werd [5]). Van deze deelschetsen werd ook een dubbel of secondario gemaakt waarin gaatjes konden worden geprikt om de tekening over te brengen op de pleisterlaag.

De frescotechniek

Een fresco (Italiaans voor vers) is een muur- of plafondschildering waarbij de verf direct op een natte pleisterlaag aangebracht wordt , zodat zij daarmee, na droging, één geheel vormt. Het voordeel van de frescotechniek is dat de pigmenten, die door de kalklaag geabsorbeerd worden, zeer duurzaam zijn.[1] Het nadeel is dat latere correcties niet mogelijk zijn. Het werken met verf op verse natte kalk heet schilderen al fresco of in fresco.

De schilderterm fresco stamt van de Italiaanse uitdrukking buon fresco, (goed vers), een technische term die het tegenovergestelde is van in secco ("op droog oppervlak").
Op een gedroogde kalklaag heet dit schilderen a secco of al secco. Een tussenvorm is mezzo-fresco, waarbij de schildering wordt aangebracht op gedeeltelijk gedroogde pleister. De term fresco wordt dus zowel gebruikt voor de schildertechniek als voor de schildering zelf.
Het verschil tussen deze twee technieken is dat het bij fresco het natte pleisterwerk, terwijl het droogt, de pigmenten van het schilderij absorbeert, terwijl de verf bij de in secco techniek op het pleisterwerk blijft liggen. Terwijl het water verdampt, neemt de kalk calciumoxide koolzuur uit de lucht op en vormt calciumcarbonaat. De frescoschildering wordt als het ware een deel van het muuroppervlak, het is eigenlijk in de muur geschilderd in plaats van er op. De frescotechniek leidt hierdoor tot een zeer duurzaam kunstwerk. Als de muur kapotgaat, kan het schilderij vaak nog worden gereconstrueerd.

Cennino Cennini beschreef reeds in de 15e eeuw de opbouwstadia van de frescotechniek:

arrico: het bedekken van de muur met een ruwe pleisterlaag. Hierop wordt met houtskool een schets gemaakt.

sinopia. Als de schets is goedgekeurd wordt deze overgeschilderd met okerverf, vermengd met sinopia; een roodbruin pigment. Hierbij wordt zowel de kleurstof als de tekening zelf met sinopia aangeduid.

intonaco: het bedekken van de sinopia met een dunne, gladde, pleisterlaag; de fresco intonaco. De sinopia schemert nog door de natte pleisterlaag heen.

Vervolgens brengt de schilder het fresco aan.

In de loop van de 15e eeuw gaat men over tot het maken van werktekeningen op ware grootte op cartone of kartons (aan elkaar gelijmde vellen papier). De ontwerptekening wordt verdeeld in vierkanten. Vierkant voor vierkant wordt overgenomen op de kartons; dit heet kwadreren. Nadat een karton op de juiste plaats op de natte intonaco is geplaatst worden de omtrekken van de figuren met een graveernaald ingegrift. Soms maakt men gebruik van de spolverotechniek: eerst doorboort men de werktekening met honderden gaatjes, waarna deze merktekens, eenmaal op de muur, via houtskool overgebracht worden op het natte pleister [6].
Ook Piero della Francesca maakte gebruik van deze techniek met cartone. Op het hierboven weergegeven fragment zijn de zo ontstane stippellijnen nog goed zichtbaar rond de ogen en neus. Een beroemd voorbeeld is het fresco Madonna del Parto, waarbij Piero middels eenzelfde karton de beide engelen aan elkaar spiegelt.