Opmerkelijk is de ruimtelijke fusie, het samensmelten van de achtergrond in het hoofdpaneel van de Madonna della Misericordia en de vier panelen met heiligen. Aan de voet van het centrale paneel loopt een zwarte marmeren trap. Enkele details, zoals de gewaden van de knielende gelovigen lopen door in de aangrenzende compartimenten.
Misschien heeft Piero in zijn ontwerp de Polyptiek van Pisa van Masaccio goed bestudeerd.

Het polyptiek bestaat uit vijf grote panelen, een predella en elf kleinere panelen verdeeld over het cymatium (geprofileerde sierlijst) en beide zijkanten. De rijke compositie moest vervolgens worden ingesloten in een weelderig laat-gotisch gouden kader dat echter verloren ging toen het werk rond 1630 werd ontmanteld. Vervolgens werd het gedemonteerde of verzaagde schilderij eerst overgedragen aan de kerk van San Rocco en vervolgens, nadat hij gemeentelijk eigendom werd, in de stad Pinacoteca.
Op het centrale paneel schildert Piero zijn Madonna van Barmhartigheid. De Madonna della Misericordia is een klassiek onderwerp in Christelijke kunst, waarin een groep mensen bescherming zoeken op grond onder de uitgespreide mantel, of pallium van de Maagd Maria. Het onderwerp was vooral populair in Italië van de 13e tot 16e eeuw, vaak als een gespecialiseerde vorm van votief portret.
Opmerkelijk is dat de Madonna steeds groter wordt afgebeeld dan de menselijke figuren, een traditie in de middeleeuwse schilderkunst. De oudste versie die bekend is waarschijnlijk het kleine panel van Duccio uit c. 1280, waarin drie Franciscaanse broeders onder de mantel afgebeeld worden.

Piero della Francesca, Polittico della Misericordia, 1444-1465, (particolare, La Madonna della Misericordia), Museo Civico, Sansepolcro [1]

La Madonna della Misericordia

In het midden staat de majestueuze en hiëratische figuur van de Madonna della Misericordia (de Maagd van Barmhartigheid) die, zonder duidelijke inspanning haar krachtige mantel opent, waaronder mannen en vrouwen hun toevlucht nemen.

Iconografisch herinnert het werk van Piero della Francesca aan het fresco met hetzelfde onderwerp, dat door Parri Spinelli geschilderd werd in de Chiesa di Santa Maria delle Grazie in Arezzo. Anders dan bij Spinello schildert Piero geen menigte mensen onder de brede mantel, maar beperkt zich tot enkele knielende en biddende mannen en vrouwen.

Piero ontwijkt hier de vlakke, solide vergulde achtergrond die k van de beschermheren gebruikt moest worden. Hij plaatst de knielende leden van het broederschap de driedimensionale ruimte die door de mantel van de Madonna gecreëerd wordt, een ruimte die doet denken aan de apsis van een kerk, het lijkt een geïsoleerde en sacrale plek waar de mens en het goddelijke elkaar ontmoeten.

Dit gevoel wordt versterkt door het gezicht van de Maagd, een perfect ovaal dat krachtig tevoorschijn komt uit de verblindende gouden achtergrond die het gevoel van heiligheid van het werk accentueert. Ten slotte is het de moeite waard om een kleine bijzonderheid te vermelden volgens welke werd aangenomen dat het zelfportret van Piero della Francesca werd herkend in de figuur, geplaatst tussen het biddende recht, met een bijna frontaal gezicht naar boven gericht; weer anderen hebben voorgesteld om toegewijden te identificeren met portretten van de familie van de kunstenaar.

De kruisiging

Op het het paneel boven de Madonna schildert Piero een kruisiging, een werk van de hoogste kwaliteit en spiritualiteit, dat herinnert aan het identiek onderwerp dat Masaccio schilderde bovenaan de polyptych van Pisa, een werk nu bewaard in het Capodimonte Museum in Napels. Het beeld toont, in een helder gouden licht, het kruisbeeld met links Maria die haar handen naar de hemel opricht alsof het zijn pijn wil schreeuwen, en San Giovanni die in een gebaar van wanhoop de armen spreidt.

Piero della Francesca, Polittico di Misericordia (particolare Crocifissione), Museo Civico, Sansepolcro [1]

Chronologie

De oudste twee panelen, links van het hoofdpaneel, tonen Sint Sebastiaan en Sint Johannes de Doper. Het paneel van Sint Sebastiaan toont een nauwe band met de naakten van Masaccio, die Piero kan hebben gezien bij een vroeg bezoek aan Firenze. Piero schilderde later de buitenste panelen van het timpaan; waaronder de kruisiging in het midden bovenaan, Sint Benedictus, de engel Gabriel, de Madonna van de Aankondiging en Sint Franciscus. Tegen 1450 voltooide hij de figuren van St. Andrew en St. Bernardino. De predella, met vijf scènes uit het leven van Jezus, werden uitgevoerd door assistenten.

Het laatste deel van de te schilderen polyptych was het centrale centrale paneel met de Madonna della Misericordia. Het paneel toont het genadig beschermende gebaar van de Madonna die haar volgelingen in haar mantel omhult en bescherming biedt.

San Sebastiano, San Giovanni Battista, San Bernardino da Siena en San Giovanni Evangelista

Aan de zijkanten van het centrale paneel met de Madonna della Misericordia vinden we twee panelen met links San Sebastiano en San Giovanni Battista, en rechts San Bernardino da Siena en San Giovanni Evangelista. De vier heiligen, en vooral de twee figuren aan de rechterzijde, zijn onbeweeglijk en slagen erin om zich los te maken van de vergulde achtergrond met een lichamelijkheid die herinnert aan de energieke en ruwe figuren van Masaccio en de plasticiteit van Donatello.

Piero della Francesca, Polittico di Misericordia (San Sebastiano e San Giovanni Battista), Museo Civico, Sansepolcro[1]

Sansepolcro was een klein centrum waar artistieke reflectie tijdens de vijftiende eeuw zeker niet erg vooruitstrevend was. De opdracht aan de schilder was een traditioneel meerdelig altaarstuk te realiseren, en daarbij gebruik te maken van kostbare kleuren en een gouden achtergrond. Het ontwerp telde meerdere compartimenten die aangegeven werden door de bogen van het frame. Ondanks deze vormelijke beperkingen was Piero in staat om een vernieuwend werk te creëren door middel van enkele hulpmiddelen.
In het contract werd gespecificeerd dat de meester geen gebruik zou maken van assistenten en dat het werk binnen drie jaar moest worden opgeleverd. Door de toezeggingen voor werken in verschillende delen van Italië, kon de kunstenaar echter niet trouw blijven aan deze clausules: de polyptiek zou pas vijftien jaar later, mede door de hulp van een medewerker, geïdentificeerd door Salmi met de Camaldolese miniaturist Giuliano Amidei kan eindelijk beëindigd worden.

Giuliano Amidei schilderde de vijf pa,elen van de predella:  Preghiera nell’Orto, de Flagellazione, de Deposizione,  Noli Me Tangere en de Marie al Sepolcro. Aan de basis van de pilasters is met gotische letters: "MIA" de afkorting van de Compagnia della Misericordia di Sansepolcro geschilderd.

Museo Civico, Sansepolcro

Via Niccolo' Aggiunti, 65, 52037 Sansepolcro
www.museocivicosansepolcro.it

 

Apertura e biglietti

Orario 
Invernale 
25 settembre / 9 giugno
10.00-13.00 / 14.30-18.00

Estivo 
10 giugno / 24 settembre
10.00-13.30 / 14.30-19.00
Giorni di chiusura: 25 dicembre, 1 gennaio

www.museocivicosansepolcro.it/it/informazioni/apertura-e-biglietti