Michelangelo Buonarroti. Project voor de facade van de Basiliek San Lorenzo in Firenze

Nadat Michelangelo de Sixtijnse kapel had afgewerkt en twee jaar had verdergewerkt aan de graftombe van Julius II, keerde hij terug naar Firenze.
De Medici-paus Leo X gaf Michelangelo in 1516 de opdracht een gevel in wit Carrara-marmer te ontwerpen voor de San Lorenzobasiliek in Firenze. De paus was zich ook buitengewoon bewust van de communicatieve kracht van architectuur. De paus was er - net als zijn Medici-voorouders - overtuigd van het belang van grote opdrachten voor het algemeen belang, om consensus en steun bij de bevolking te bereiken.

De Basilica di San Lorenzo is een van de grootste kerken van Firenze, en is de begraafplaats van alle belangrijke leden van de Medici-familie, van Cosimo il Vecchio tot Cosimo III. De kerk lag vlakbij Palazzo Medici-Riccardi, het 'palazzo' en de woning van de' Medici.

In 1515, twee jaar nadat hij de pauselijke troon besteeg, besloot Leo X, een lid van de Medici-familie, een wedstrijd uit te schrijven om een façade voor San Lorenzo te ontwerpen. Het lijkt erop dat Michelangelo aanvankelijk uitsluitend belast was met het toezicht op de sculpturale versiering; in de herfst van 1516 gaf Leo X ook de verantwoordelijkheid voor het architectonisch ontwerp van de gevel aan Michelangelo. Het grote houten model in Casa Buonarroti weerspiegelt de overgang van de ontwerpfase naar die van uitvoering.

Op het moment dat Michelangelo werd gevraagd om architectonische plannen te maken voor San Lorenzo, had hij alleen binnen- en buitengevels ontworpen van een speciaal type, dat Vasari lavoro di quadro noemde [5].

De façade

Michelangelo maakte een houten model, dat laat zien hoe hij de klassieke verhoudingen van de op schaal getekende gevel aanpaste aan de ideale verhoudingen van het menselijk lichaam.
Michelangelo bedacht een ingenieuze oplossing voor het probleem dat de architecten van de Renaissance altijd al had bezig gehouden: hoe kon hij de klassieke architectuurorde correct toepassen op de onregelmatige gevels van kerken? Hij liet de uiterlijke structuur van de kerk verdwijnen achter de seculiere voorkant van een prachtig palazzo.

Compositorisch toonde Michelangelo een voorkeur voor de driedelige façade, een motief dat hij gewoonlijk met een attiek bekroonde, zoals te zien is in oude Romeinse triomfbogen. De smaak voor dit motief en voor de lavoro di quadro is een neiging die Michelangelo deelde met andere renaissancistische architecten van zijn generatie die eerder een achtergrond hadden in beeldhouwkunst dan in perspectivische schilderkunst [5].

Michelangelo's ontwerp van de gevel doorliep drie fasen, die kunnen worden geïdentificeerd in drie tekeningen in de collectie van Casa Buonarroti, nrs. 45 A, 47 A en 43 A.Waarschijnlijk was het de duidelijk gedefinieerde afbeelding in de laatste van deze tekeningen die werd vertaald in het grote houten model in Casa Buonarroti, dat zelf de overgang weergeeft van de ontwerpfase naar die van uitvoering, zoals gespecificeerd in het contract tussen Leo X en de kunstenaar op 19 januari 1518 [2].

Toen Michelangelo begon met bouwen, dacht hij minder aan ruimte en volume dan aan architectonische structuur en wanddecoratie. De weg die hij was begonnen te volgen was lang en leidde hem langs etappes van de architectonische sculptuur van het graf van Julius II naar de sculpturale architectuur van de Biblioteca Laurenziana. Als de ontwerpen voor het pauselijke mausoleum bijna uitsluitend voorzagen in figuratieve en decoratieve sculpturen die bij elkaar werden gehouden door enkele kroonlijsten, dan was de architectuur in de tekeningen en modellen voor de façade van San Lorenzo gaan overheersen; zelfs waar het zou worden versterkt door menselijke figuren. De beeldhouwer trok zich terug in de symbolische wereld van portalen, ramen, trappen, frontons en kolommen (die allemaal zowel een metafysische als praktische betekenis hebben) en hoewel hij geometrische symbolen gebruikte, gaf hij ze vitaliteit en emotionele inhoud [3].

Alles wat is overgebleven van de voorgestelde façade van San Lorenzo zijn een paar vervaagde tekeningen in zwart en rood krijt en een laat model in hout dat bewaard wordt in Casa Buonarroti in Firenze. Deze façade doet ons denken aan een antieke scenamuur waarvan de driedubbele deuren goden en helden toelieten en verzwolgen, en aan de iconostase bedekt met gebeeldhouwde heiligen en legendarische taferelen die de oosterse kerk overnam van het traditionele 'scenarium', en die de niet-ingewijden scheidde van het Heilige der Heiligen, als een gordijn dat het rijk van de geest verbeeldt. Michelangelo's voorgestelde façade weert de gelovigen af in plaats van hen uit te nodigen.

Het bestaat uit drie horizontale zones die worden gescheiden door een kroonlijst: ten eerste de lagere wereld; daarboven de noumenale wereld met delicate pilasters, zuivere cirkels en rechthoeken, nissen en een afgelegen raam. Op de top rust het zachte timpaan van de Drie-eenheid, dat de hele compositie met spiritualiteit doordrenkt. De architectonische vormen zijn allemaal van zeer oude oorsprong. Michelangelo nam meer dan al zijn tijdgenoten in zich op en maakte ze de zijne, waarbij hij ze behandelde op een manier die werd gekopieerd door velen die na hem kwamen, zoals nog steeds te zien is op elk redelijk conventioneel gebouw. Hij verzamelde de onderdelen en verenigde ze in een stijl die ver verwijderd was van de architectonische opvattingen van de Renaissance, die ramen, deuren, traverses, gebeeldhouwde details, verdiepingen, enzovoort hadden behandeld als onafhankelijke maar gecoördineerde eenheden, terwijl Michelangelo en zijn volgelingen ze ondergeschikt maakten aan het geheel. De opmaat naar deze architectuur is de buitengewoon mooie voorkant versierd met rijke details van de kleine kapel van Cosmas en Damian in het Castel Sant'Angelo, voltooid vóór zijn vertrek naar Firenze.[3].