Beato Angelico, panoramica della mostra, Palazzo Strozzi, Firenze, 2025 | Zaal 5: Volti santi, la Madonna dell’Umiltà el’immagine isolata di Cristo | Heilige gezichten, de Madonna van de nederigheid en het ware portret van Christus

Met Beate Angelico, een  baanbrekende tentoonstelling die gewijd is aan Fra Angelico (ca. 1395–1455), brengt Firenze hulde aan een van de grote meesters van de vroege renaissance.

De grote tentoonstelling, met ongeveer 150 werken uit meer dan 60 musea en privécollectiesis , verdeeld over twee locaties: de Fondazione Palazzo Strozzi, onder leiding van Arturo Galansino, en het Museo di San Marco, onder leiding van Carl Brandon Strehlke, emeritus curator van het Philadelphia Museum of Art (en voormalig curator van de tentoonstelling “Beato Angelico en het ontstaan van de Florentijnse Renaissance” in het Prado Museum in Madrid in 2019).

Beate Angelico is de eerste grote monografische tentoonstelling over Fra Angelico in Firenze in meer dan zeventig jaar. Ze biedt een unieke kans om het artistieke parcours van de dominicaanse monnik te volgen, van zijn beginjaren binnen de inernationale gotiek, tot zijn rol als een van de grondleggers van de renaissanceschilderkunst.

Hoewel de tentoonstelling chronologisch is opgezet, zijn er ook themazalen, zoals in deze zaal de afbeeldingen van heilige gezichten te zien zijn.: enerzijds zijn er de gezichten van de madonna's te zien, in de terugkerende iconografie van de “Madonna dell'Umiltà” met bruiklenen uit Parma, Barcelona, Turijn, Amsterdam, en vergelijkingen met andere kunstenaars zoals Luca della Robbia met de “Madonna della mela”, anderzijds zijn zijn er de ware gezichten van Jezus, waaronder de buitengewone ‘Christus als Koning der Koningen’ uit de kathedraal van San Francesco in Livorno.

Zaal 5: Heilige gezichten

In de schilderijen die Angelico en zijn volgelingen maakten voor gilden, ziekenhuizen, kloosters en huizen, ontwikkelden ze twee verschillende maar complementaire iconografische stromingen: de Madonna dell'Umiltà (Madonna van de Nederigheid) en het alleenstaande beeld van Christus. In de eerste wordt de Maagd zittend op de grond afgebeeld, in contrast met de majestueuze tronen van de altaarstukken. Deze iconografie, die al in de veertiende eeuw wijdverbreid was, vertaalde het thema van de nederigheid van Maria, dat de dominicanen na aan het hart lag, in toegankelijke beelden. Elementen zoals de hortus conclusus, de omheinde tuin die symbool staat voor de zuiverheid van de Madonna, de engelen die het gordijn vasthouden, kostbare draperieën en bijbelse inscripties versmelten de theologische taal met motieven van hoofse pracht en praal, waardoor zowel nederigheid als koninklijkheid worden verheerlijkt. [2]

Angelico en zijn tijdgenoten wilden mediteren over het ware beeld van Christus.

Angelico introduceerde de visie van de lijdende Christus als Koning van de Apocalyps, geïnspireerd door Romeinse cultusiconen en Vlaamse modellen. Het frontale gezicht, gekroond met doornen en weergegeven met naturalistische precisie, heeft een directe impact, versterkt door de inscripties uit de evangeliën en de Apocalyps [2]. Cristo coronato di spine, afkomstig uit de Duomo van Livorno, toont een Christus van dichtbij (bijna om aan te raken), weliswaar lijdend, met bloeddoorlopen ogen, maar ook majestueus.

Replica's en bewerkingen door medewerkers als Benozzo Gozzoli en Benedetto Bonfigli verspreidden deze afbeeldingen in kleinere formaten, geschikt voor privé-contemplatie of voor plaatsing in huistabernakels en kloostercellen. De directheid van deze afbeeldingen maakte deze werken tot instrumenten voor meditatie en gebed, die een intense en persoonlijke betrokkenheid konden opwekken.[2] Naast het paneel van Angelico, zijn portretten van Christus te zien van Benozzo Gozzoli, Dieric Bouts en Benedetto Bonfigli.

Enkele werken

La Madonna dell’Umiltà

Beato Angelico, Madonna dell’Umiltà, 1434-1435 circa,
Amsterdam, Rijksmuseum [6]

Beato Angelico, Cristo come Re dei re, 1447-1450 circa, tempera e oro su tavola;
cm 55,3 × 38,7, Livorno, cattedrale di San Francesco [7]