Voor het Palazzo Vecchio op de Piazza della Signoria staat de Marzocco, de heraldische leeuw die symbool staat voor de stad Firenze. Het beeld was het eerste openbare seculiere beeldhouwwerk dat op het einde van de 14e eeuw gemaakt werd in opdracht van de Republiek Firenze. Het stond in het hart van de stad op de Piazza della Signoria aan het einde van de ringhiera, het platform dat aan het Palazzo Vecchio was bevestigd en van waaruit sprekers traditioneel de menigte toespraken. De ringhiera is nu verloren gegaan, en herleid tot een onherkenbare steenmassa.

De bekendste Marzocco is van Donatello, en werd gemaakt in 1418–2020. Donatello's Marzocco werd pas in 1812 op de Piazza della Signoria geplaatst. In 1885 werd het beeld verplaatst naar de Bargello, en werd vervangen door de kopie die we tot op de dag van vandaag zien naast de Fontein van Neptunus.

De term Marzocco verwijst naar het Latijnse woord Marte of Mars, de Romeinse god van de oorlog.

Het beeld van van Neptunus staat in het midden van het achthoekige bassin op een voetstuk dat versierd is met de beelden van Scilla en Cariddi, zeemonsters uit de Griekse mythologie. Naast de fontein staat een van de symbolen van de stad, de marzocco.

Bartolomeo Ammannati werkte aan de sculpturen tussen 1560 en 1565 en had een tijdelijk atelier onder de Loggia dei Lanzi. Hij gebruikte de ontwerpen van Baccio Bandinelli, die gestorven was in 1560.
De beste beeldhouwers van de stad werkten mee aan de beelden aan de rand van de kuip. De bronzen zeepaardjes zijn bijvoorbeeld het werk van Giambologna, een Vlaamse beeldhouwer die vooral in Firenze actief was.

Een van zijn bekendste werken is de Sabijnse Maagdenroof in de Loggia dei Lanzi. Daar is ook zijn Hercules en de Centaur te zien.
Het bassin werd voltooid in 1575.

Het origineel dat vermoedelijk al sinds 1377 op de Piazza della Signoria stond en verloren is gegaan, lijkt qua ontwerp vergelijkbaar te zijn met het beeld van Donatello, hoewel het volledig verguld was en mogelijk gehurkt stond over een onderdanige wolf die Firenze's grote rivaal Siena moest voorstellen. [1] Het is te zien op de achtergrond van verschillende schilderijen en prenten, hoewel het tegen de tijd dat het werd vervangen zo versleten was dat het (omdat het middeleeuws was, niet klassiek) het niet de moeite waard werd geacht om te bewaren en verdween. Omstreeks 1460 kreeg het een rijk sculpturale sokkel met dubbele balustervormige motieven [2] op de hoeken. De ringhiera, ooit een platform van waaruit de Signoria de bevolking toesprak, en het brandpunt voor populaire bewegingen, werd verwijderd op hetzelfde moment dat het beeld in 1812 werd vervangen door Donatello's Marzocco.

De naam Marzocco

De obscure naam Marzocco zou afgeleid van Marte (Mars), wiens Romeinse standbeeld bekend stond als de "Romeinse god van de oorlog" en opgemerkt werd door Dante [3]. Het beeld was het embleem van Florence tot het meegesleept werd door een overstroming van de Arno in 1333.
De leeuw zit en ondersteunt met één poot het wapen van Firenze, il giaggiolo, de iris of de fleur de lys.
Marzocco werd geroepen als een Florentijnse strijdkreet in het gedicht Alla battaglia 'van Gentile Aretino:

"San Giorgio,[5] Marzoccho Marzoccho
suona percuoti, forbocta rintoccho
Palle palle,[6] Marzoccho Marzoccho
legagli strecti e pon lor buona taglia!"[7]

Symbool van de Florentijnse Republiek

De Marzocco was zo'n krachtig symbool van de Florentijnse Republiek dat de republikeinse Florentijnse troepen tijdens het beleg van Firenze (1529-1530) bekend stonden als marzoccheschi, 'zonen van de Marzocco'. Krijgsgevangenen uit Pisa werden in 1364 gedwongen het beeld te kussen. In Anghiari, onderworpen aan Firenze in 1385, kijkt het 15e-eeuwse Palazzo del Marzocco uit op de kerk; bij Montepulciano staat de Marzocco-zuil in het hart van het historisch centrum; bij Volterra staat de Marzocco tegen het Palazzo dei Priori, de zetel van de regering; in Livorno bewaakt de 15e-eeuwse Torre del Marzocco de haveningang; en in Pietrasanta zijn er een 16e-eeuwse Marzocco-fontein en de Marzocco-zuil, gebouwd in 1513 toen paus Leo X de gemeente toewees aan Firenze.

In het onderworpen gebied van Pisa, toen Karel VIII van Frankrijk Sarzana binnenkwam in 1494, namen de Pisanen de Marzocco, het embleem van hun onderwerping aan Firenze, mee en wierpen het in de Arno. [11] Levende leeuwen werden vanaf de middeleeuwen op kosten van de stad gehouden tot ze in 1771 werden verbannen.

De schrijver Franco Sacchetti kroond de Marzocco met een een motto:

"Corona porto, per la patria degna,
Acciochè libertà ciascun mantegna."[12]

De straat achter het Palazzo Vecchio heet via dei Leoni, niet zozeer ter ere van deze nobele dieren, maar omdat ze als levende symbolen van een trotse stad hier ooit waren gehuisvest. Tot diep in de 18e eeuw werden ze in kooien gehouden, eerst in het Palazzo del Podestà (nu het Bargello-museum), daarna werden ze verplaatst naar de plaats waar nu de Loggia de Lanzi is, en later verhuisden ze weer de Via de Leoni achter Palazzo Vecchio.
Er waren in Firenze verschillende menagerieën, waar een verscheidenheid aan dieren werd gehuisvest. Een van de beroemde exotische Florentijnse dieren was de giraf die Lorenzo de Medici in 1487 naar Firenze werd gebracht om deel te nemen aan de Cavalcata dei Magi, de processie die plaatsvond op 6 januari om Driekoningen te vieren. De giraf zou het evenement niet meemaken. Het dier stierf vier dagen voor de processie. Het brak zijn lange nek die vast kwam te zitten in de houten balken van de zaal die voor hem was ingericht.

Donatello kreeg de opdracht voor zijn Marzocco van de Republiek Firenze. Het beeld was bestemd voor het appartement van paus Martinus V in Santa Maria Novella, waar dit traditionele teken van de republikeinse verdediging [13] de wacht hield bovenop een kolom aan de voet van de trap die leidde naar de Pauselijke appartementen in het klooster van Santa Maria Novella. Het is gebeeldhouwd uit pietra serena, de fijnkorrelige grijze zandsteen van Toscane. De paus bleef in Firenze na het Concilie van Konstanz waar hij tot paus was verkozen. Martinus V werd de eerste erkende paus na het Westers Schisma.
Deze trap die naar de paudelijke vertrekken leidde werd wellicht rond 1515 [15] afgebroken.

Donatello's Marzocco werd in 1812 verplaatst naar de Piazza della Signoria[16]. In 1885 werd het beeld verplaatst naar het Bargello museum dat een van de grootste collecties ter wereld herbergt van Renaissance beeldhouwwerken.