Piero della Francesca, Il Sogno di Costantino, Capella Bacci, Basilica di San Francesco, Arezzo

Piero della Francesca schilderde De geschiedenis van het ware kruis of de legende van het ware kruis in de Cappella Bacci van de basiliek van San Francesco in Arezzo. De frescocyclus is zijn grootste en belangrijkste werk en een meesterwerk uit de vroege Renaissance. De droom van Constantijn werd waarschijnlijk geschilderd in de tweede fase van het werk, na Piero's terugkeer uit Rome en zijn contacten met de Vlaamse cultuur, waaruit Piero een nog sterker gevoel voor de weergave licht ontwikkelde en die tot de tijd van Caravaggio onovertroffen bleef.

De Droom van Constantijn is altijd beschouwd als een van de eerste nachtelijke scenes in de moderne schilderkunst. Maar de restauratie van de frescocyclus heeft nu onthuld dat de duisternis van de nacht achter het keizerlijke kamp eerder als een dageraad moet gezien worden. De oorspronkelijke hemel is in het heldere licht van de dageraad bedekt met sterren.
Tot hiertoe werd steeds het lyrische aspect benadrukt, alsof het niet meer dan een impressionistische weergave van het firmament was. De hypothese dat Piero della Francesca voor het eerst op een wetenschappelijke wijze een gedeelte van een hemels planisfeer op het platte oppervlak van de koormuur van San Francesco heeft geprojecteerd, wint aan belang. Dit opent de probleemstelling welke oude astronomische bronnen de kunstenaar had kunnen kennen, en van welk mogelijk visueel model hij gebruik maakte voor de weergave van een deel van de hemelbol.
Het is verrassend om op te merken hoe de figuur afgebeeld door Piero qua vorm en volume lijkt op de figuur van de Zwaan (Cygnus, afkorting Cyg), een sterrenbeeld aan de noorderhemel dat in vele astronomische tabellen afgebeeld wordt.
Niet minder belangrijk, op het niveau van de iconografische betekenis, is de keuze van de dageraad als het tijdstip van de profetische droom, volgens een oud geloof dat bevestigd wordt door Ovidius, Horatius, Cicero, Avicenna en dat ook overgenomen wordt door Dante in de 26e Canto van de Inferno: «Maar als je droomt over de ochtend van ver».[2]

Piero della Francesca, Il Sogno di Costantino of De droom van Constantijn (details), Capella Bacci, Basilica di San Francesco, Arezzo