Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (particolare), Basilica di San Francesco, Arezzo

Il ciclo di affreschi Le Storie della Vera Croce di Piero della Francesca è un conservato nella cappella maggiore della basilica di San Francesco ad Arezzo. Iniziato da Bicci di Lorenzo, venne dipinto soprattutto da Piero della Francesca, che ne fece uno dei capolavori di tutta la pittura rinascimentale.

Le Storie della Vera Croce, la Morte di Adamo

In 1452, na de dood van de Florentijnse schilder Bicci di Lorenzo, aanvaardde Piero de taak om diens werk voort te zetten in de grote apsidale kapel van de kerk van San Francesco in Arezzo, in opdracht van de familie Bacci. In drie registers op de hoge muren heeft Piero tussen 1452 en 1466 de middeleeuwse legende verbeeld over het kruis waaraan Christus is gestorven, de Legende van het Ware Kruis. Piero onderbrak het werk na een eerste fase op het einde van de jaren vijftig toen hij tijdelijk naar Rome verhuisde om er enkele scènes te schilderen in de Vaticaanse paleizen.

De eerste scene, de Dood van Adam, bevindt zich hoog in de kapel, in de lunet van de rechter zijmuur. Het verhaal gaat dat Adam op zijn sterfbed zijn zoon Seth naar de Aartsengel Michaël stuurt. Deze geeft hem een aantal zaadjes van de boom van het aards paradijs om die in de mond van Adam te leggen wanneer deze sterft. De Dood van Adam wordt in verschillende scenes weergegeven die van rechts naar links gelezen moeten worden. Rechts zien we een stervende Adam, omringd door Eva en zijn derde zoon Seth. Links en centraal wordt Adam omringd door familieleden. Seth, die te laat is teruggekeerd plant een tak van de boom in de mond van de dode Adam.

Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (particolare di Adamo), Basilica di San Francesco, Arezzo

Deze frescocyclus, waarin Piero della Francesca op onnavolgbare wijze met licht omgaat, en figuren schildert waarvan de bewegingen lijken te zijn stilgezet, bevroren in een momentum van het verhaal, geldt als een hoogtepunt van de schilderkunst in de renaissance. De figuur die met de rug naar de toeschouwer gekeerd staat verwijst naar de Griekse Pothos van Skopas. Vermoedelijk was Piero door zijn bezoek aan Rome met dit werk bekend. Pothos was een kleine godheid aan het hof van Aphrodite, en de belichaming van amoureus verlangen. Het origineel lijkt het werk van Skopas van Paros te zijn, die volgens sommige oude bronnen een gebeeldhouwde groep creëerde met Pothos, Eros en Himeros, de personificatie van een Grieks heiligdom.

De Pothos van Skopas

Pothos (il Desiderio amoroso), copia da originale greco attribuito a Skopas. Da una domus del II sec. d.C. nell'area di Via Cavour, scultura a tutto tondo / marmo pentelico, 180 cm, Centrale Montemartini, Rome

Skopas of Scopas was een beroemd Grieks beeldhouwer en architect uit de 4e eeuw v.o.t. Over de beeldhouwwerken die hij op latere leeftijd vervaardigde, verkeren we nog dikwijls in het ongewisse, aangezien er veel werken verloren zijn gegaan. Gelukkig zijn er ons via kopieën toch twee beelden overgeleverd, namelijk de Meleager en de Pothos.
Bij dit laatste werk, de Pothos, is liefde het centrale thema. Het was gemaakt in de jaren dertig van de 4e eeuw v.o.t. in Samothrake, toen Skopas in de zestig was. Dit beeld vormde volgens Plinius de Oudere een deel van een groep standbeelden: Afrodite werd geflankeerd door Pothos en Phaethon. De typische kenmerken van Skopas zijn ook hier aanwezig: diepliggende ogen die overschaduwd worden door zware wenkbrauwen. Doordat hij een schuine houding aan het beeld gaf , straalde de Pothos, het Griekse woord voor hunkering, een menselijke hartstocht uit. De hele houding wijst op het verlangen naar het ongrijpbare [3].

La Capella Bacci e Le Storie della Vera Croce, la Morte di Adamo di Piero della Francesca


Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (particolare)	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (particolare Adamo)	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (particolare l'uomo anziano usato spesso da modello da Piero), Basilica di San Francesco, Arezzo

Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (dettaglio di una giovane donna), Basilica di San Francesco, Arezzo	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (dettaglio di un anziano)	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (dettaglio Seth incontra l'arcangelo Michele)

Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (dettaglio familiari in lutto)	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (dettaglio una donna che apre le braccia urlando di disperazione)	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (dettaglio del gruppo a sinistra)

Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (i due giovani all'estrema sinistra)	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (i due giovani all'estrema sinistra)	Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Morte di Adamo

[1] Foto di Traveling in Tuscany © All rights reserved
[2] Foto diMarie-Lan Nguyen, licenziato in base ai termini della licenza Creative Commons Attribuzione 3.0 Unported
[3] Ontleend aan het Wikipedia artikel

Bibliografia

Birgit Laskowski, Piero della Francesca, collana Maestri dell'arte italiana, Gribaudo, Milano 2007.

Art in Tuscany | Master of Saint Francis

Art in Ttscany | Storie della Vera Croce

Arte in Toscana | Storie della Vera Croce, 1452-1466, affreschi, Basilica di San Francesco, Arezzo