Stefano di Giovanni di Consolo da Cortona, bekend als il Sassetta, was een Toscaanse schilder uit de Renaissance, en een belangrijke figuur van de Sienese School.[1] Sassetta werdvermoedelijk rond 1400 geboren in Cortona en bracht daar zijn jeugd door. Voor 1410 verhuisde hij naar Siena met zijn vader Giovanni di Consolo, die in 1420 voorkomt als de kok van de Signoria[1].
Aangenomen wordt dat hij een leerling was van Paolo di Giovanni Fei (° rond 1345; † rond 1411). Hij werd voor het eerst bij naam genoemd in 1423 toen hij een opdracht kreeg voor een polyptiek van de Arte della Lana, de Gilde van wol- en bonthandelaren in Siena[1].
Hoewel hij binnen de Sienese traditie werkte, vernieuwde hij de stijl door elementen te introduceren die waren afgeleid van de decoratieve gotische stijl en het realisme van eigentijdse Florentijnse vernieuwers. Hij bereikte een hoog niveau van technische verfijning en was op de hoogte van artistieke innovaties van schilders als Gentile da Fabriano, Masaccio en Masolino. Zijn werk wijkt af van de laatgotische stijl van veel van zijn Sienese tijdgenoten.[3]
De oorsprong van zijn bijnaam il Sassetta is niet bekend. Het verscheen pas voor het eerst in de 18e eeuw en was waarschijnlijk het resultaat van een vertaalfout. Sindsdien is men deze welluidende naam blijven gebruiken, ook al werd de kunstenaar tijdens zijn leven nooit zo genoemd[4].

Sassetta stierf in 1450 aan een longontsteking terwijl hij werkte aan het fresco van de Kroning van de Maagd op de Porta Romana in Siena. Het werk werd later voltooid door zijn leerling Sano di Pietro.

Trittico dell'Arte della lana, 1423

In 1423 gaf de Arte della Lana (de gilde van wollen ambachtslieden) van Siena de schilder Stefano di Giovanni, bekend als Sassetta (ca. 1400 - 1450), opdracht om een groot veelluik te schilderen. Niet alle fragmenten van deze grote compositie zijn bewaard gebleven, maar dankzij 18e-eeuwse beschrijvingen en kennis van de productiecontext kunnen we de rijke iconografie verkennen.

De Trittico dell'Arte della lana is het eerste bekende werk van Sassetta. De triptiek werd gemaakt voor het feest van Corpus Christi. Het altaarstuk werd normaal gesproken bewaard in een kast in het Palazzo dell'Arte en werd alleen voor publieke verering getoond of op een tijdelijk altaar, op het feest van Corpus Christi.

Het is goed mogelijk dat het altaarstuk al in 1424 voor het feest van Corpus Domini was voltooid en het zeker al voor 6 juni 1425 bij het publiek bekend was, toen de heilige Bernardino ernaar verwees in zijn preek over de nachtwake van Corpus Christi. Aanvankelijk lijkt het altaarstuk slechts één keer per jaar te zijn gebruikt, op een tijdelijk altaar in de open lucht op de piazza voor de kerk van San Pellegrino, waar het hoofdkwartier van de Arte della Lana was gevestigd (het huidige Piazza dell'Indipendenza).[12]
In 1423 uitte de machtige Arte della Lana van Siena haar ongenoegen omdat ze gedwongen was een altaarstuk van anderen te lenen voor de viering van het patroonsfeest van Corpus Domini, dat in mei of juni werd gehouden op het toenmalige Piazza San Pellegrino (tegenwoordig Piazza Indipendenza), met uitzicht op het hoofdkantoor van de gilde. Door een belasting te heffen op de productie van stoffen verzamelde de gilde de middelen om haar trittico te laten schilderen. Als het paneel niet in gebruik was moest het in een kast worden bewaard, vandaar dat er een gemakkelijk te verplaatsen paneelstuk moest ontwikkeld worden. De constructie van het paneel vergemakkelijkte waarschijnlijk ook de ontmanteling in 1777, en de daaropvolgende verspreiding van de fragmenten [9].

Het lijkt dus ergens tussen 1507 en 1517 te zijn geweest, en niet al in 1460 zoals Moran suggereerde, dat de Arte della Lana triptiek een permanent, vast altaar kreeg in een kapel naast S. Pellegrino, waar het bleef tot de sloop van de kapel in 1816 en de daaropvolgende ontmanteling van het altaarstuk[11].

In 1448 gaf paus Nicolaas V opdracht om de viering van het feest over te brengen naar de kathedraal.7 Dit kan hebben bijgedragen aan het besluit van het gilde om een permanente kapel naast de kerk van San Pellegrino te bouwen om de 'tavola' in onder te brengen. De kapel werd vanaf 1460 gebouwd maar pas tussen 1507 en 1517 voltooid. [12]

Het veelluik van de Arte della Lana werd alleen getoond tijdens ceremonies en liturgische feesten, dus als het niet in gebruik was moest het in een kast worden bewaard, vandaar dat er een gemakkelijk te verplaatsen paneelstuk moest ontwikkeld worden. Dit gemak vergemakkelijkte waarschijnlijk de latere ontmanteling in 1777, en de daaropvolgende verspreiding van de fragmenten, zodat de drie grote panelen, het hoofdpaneel met de Triomf van de Eucharistie en de twee zijpanelen met de heilige Antonius de Abt en de heilige Thomas van Aquino, verloren gingen.

Uieindelijk zijn van de Trittico dell'Arte della lana slechts enkele panelen overgebleven, die verspreid zijn over verschillende musea. Het grootste deel van de panelen bevindt zich in de Pinacoteca Nazionale in Siena.

Antecedenten

De fragmenten die zijn overgebleven laten een schilder zien die zeer nauw verbonden was met de traditie van de Sienese schilderkunst, in het bijzonder die van Pietro en Ambrogio Lorenzetti, maar gevoelig voor de experimenten van de Florentijnse renaissance, die de schilder zeker kende°.

Zo zien we in de Preghiera di san Tommaso of Visione di san Tommaso d'Aquino in de Pinacoteca Vaticana een complexe en unieke articulatie van architecturale ruimtes, die ook tot doel heeft om de soberheid en religieuze strengheid van de heilige over te brengen door middel van de kale bank en lessenaar die in perspectief zijn weergegeven°.

Reconstructiehypothese van de Arte della Lana polyptiek volgens Machtelt Israels, On Sassetta and the Osservanza Master, in Max Seidel 2010, p. 222..

De predella was een aparte 'doos' aan de onderkant en de achterkant van de overgebleven predellapanelen laat zien dat de middelste vijf ooit tot één horizontale plank behoorden, geflankeerd door twee uitstekende panelen aan de uiteinden, zoals de verticale nerf van de Vzsionqf St Thomas nu in het Vaticaan laat zien. 46 Er waren waarschijnlijk twee sets pilasters. De pinakels met de profeten waren afzonderlijke entiteiten, verbonden met de hoofdstructuur door een strook hout aan hun achterkant. Zowel de zijkanten als de bovenkant zijn rood geschilderd, wat erop wijst dat ze vrij stonden. Met een breedte van ongeveer drie meter moet het altaarstuk extreem zwaar en moeilijk te hanteren zijn geweest. Het is denkbaar dat het zo was geconstrueerd dat het uit elkaar kon gehaald worden, gebruikmakend van zoiets als het systeem van in elkaar grijpende latten dat te vinden is in altaarstukken van Ugolino di Neri o en Taddeo di Bartolo. Het ensemble zou ook steun nodig hebben gehad op het tijdelijke altaar op de piazza en zou misschien tegen de muur van het Arte della Lana paleis hebben gestaan [12].

Het centrale paneel is verloren gegaan, maar het is mogelijk om de oorspronkelijke indeling te reconstrueren aan de hand van eerdere beschrijvingen.
Volgens deze beschrijvingen stelde het centrale paneel Santissimo Sacramento (het Heilige Sacrament) voor in een monstrans, aanbeden door een aantal engelen eromheen. Daarboven stond de Incoronazione della Vergine (Kroning van de Maagd) en aan de zijkanten waren Abt S. Antonius en S. Thomas van Aquino afgebeeld. Daarboven was de Annunciazione (Annunciatie) afgebeeld in twee aparte panelen.

Naast de hierboven genoemde panelen kennen we acht panelen van de externe zuilen die de kerkvaders Hiëronymus, Gregorius, Ambrosius, Augustinus voorstellen, en de vier beschermheiligen van Siena: Sant' Ansanus, Victor, Savinus en Crescentius. Twee kleine panelen van de pinakels met de figuren van de profeten Elias en Eliseus bevinden zich nog steeds in de Sienese Pinacoteca. Onder het centrale paneel was de volgende inscriptie te zien: Hinc opus omne Patres Stefanus construxit ad aras Senensis Johannis agens citra lapsus adultos.

Overgebleven fragmenten van de Stefan Trittico dell'Arte della lana

2 fragmenten van het vernietigde hoofdpaneel (voorstellende Engelen op de vlucht met monstrans) met Castello in riva al lago 'Kasteel bij de ze en Città sul mare 'Stad bij de zee), Siena, Pinacoteca Nazionale;

8 panelen van de zuilen met heiligen, Siena, Pinacoteca Nazionale;

2 pinakels met profeten Elia en Elisa, Siena, Pinacoteca Nazionale;

6 predella panelen in verschillende musea:San Tommaso d'Aquino in preghiera

Sant'Antonio battuto dai diavoli, (Antonius geslagen door duivels), Siena, Pinacoteca Nazionale;

Il rogo dell'eretico Nicola (o di Jan Hus), De verbranding van de ketter Nicholas (of Jan Hus), Melbourne, National Gallery of Victoria).

Ultima cena, Istituzione dell'Eucaristia, (Laatste Avondmaal), Siena, Pinacoteca Nazionale;

Un miracolo dell'Ostia consacrata (la morte di John Wycliff?)  (Een wonder van de geconsacreerde hostie (de dood van John Wycliff?)), Barnard Castle, The Bowes Museum, VK;

San Tommaso d'Aquino in preghiera, San Tommaso ispirato dalla colomba dello Spirito Santo (Thomas geïnspireerd door de duif van de Heilige Geest), Boedapest, Szépm?vészeti Múzeum;

Visione di san Tommaso d'Aquino (Visioen van St. Thomas van Aquino), Rome, Pinacoteca Vaticana.