Stefano di Giovanni detto il Sassetta, Il rogo dell'eretico Nicola (o di Jan Hus), De verbranding van de ketter Nicholas (of Jan Hus)

Sassetta of Il Sassetta geboren Stefano di Giovanni of ook bekend als Stefano di Giovanni di Consolo da Cortona (Siena of Cortona, 1392 - 1450 of 1451) was een een belangrijke figuur van de Sienese school (de schilderkunst tussen de dertiende en de vijftiende eeuw in Siena). Maar terwijl hij werkte in de Sienese traditie, vernieuwde hij ook zijn stijl door elementen te introduceren die waren afgeleid van de decoratieve gotische stijl en het realisme van eigentijdse Florentijnse vernieuwers zoals Masolino, Masaccio en Gentile di Fabriano.

Zijn eerste gedocumenteerde werk was een altaarstuk voor de Siënese Arte della Lana (de gilde van wolhandelaren) gemaakt in 1423 en voltooid in 1426.

Trittico dell’Arte della Lana

In 1423 gaf de gilde Arte della Lana van Siena de schilder Sassetta de opdracht om een groot veelluik te schilderen. Niet alle fragmenten van deze grote compositie zijn bewaard gebleven, maar dankzij 18e-eeuwse beschrijvingen en kennis van de productiecontext kunnen we de rijke iconografie verkennen.

1423 was het jaar waarin het Concilie dat door Martinus V was bijeengeroepen van Pavia naar Siena werd verplaatst en het bood de concilievaders de gelegenheid om het dogma van de transsubstantiatie (de transformatie van de hostie in het vlees van Christus) opnieuw te bevestigen tegenover de doctrines van John Wyclif en Jan Hus, die dit dogma betwistten. Verschillende van Sassetta's scènes beelden wonderen van de eucharistie uit, terwijl andere Thomas van Aquino laten zien, de denker achter de transsubstantiatie, en in de De verbranding van de ketter zou het om de verbranding van Jan Hus kunnen gaan.

De reconstructie van het Arte della Lana altaarstuk is voornamelijk het resultaat van studies door Federico Zeri . Scapecchi's latere studie van de iconografie van het altaarstuk en van de theologische omgeving waarin het werd gemaakt, legt de nauwe onderlinge relaties bloot die bestonden tussen de Arte della Lana van Siena, de karmelieten van Siena en de viering van het Corpus Domini[4].

Il rogo dell'eretico Nicola (o di Jan Hus), De verbranding van de ketter Nicholas (of Jan Hus)

Oorspronkelijk maakte het kleine paneel (het is 24 bij 39 centimeter) deel uit van de predella van dit altaarstuk van de Arte della Lana, dat de kunstenaar tussen 1423 en 1426 schilderde. Het schilderij werd in 1973 door Federico Zeri voor het eerst erkend als onderdeel van de predella van het altaarstuk.

De episode Il rogo dell'eretico Nicola lijkt zich af te spelen in de schemering, in een landschap net buiten de muren van een stad, waar een altaar is opgesteld.

Van de zes overgebleven scènes van de predella is het misschien wel de meest succesvolle vanwege de onovertroffen verhalende en beschrijvende capaciteit. Het kleine paneel toont een man met een baard die op de brandstapel wordt gezet buiten de muren van een stad, terwijl een duivel hem tegemoet vliegt vanuit de lucht. Aan de rechterkant celebreert een priester de mis op een tijdelijk altaar en heft de hostie op, die effectief in silhouet staat tegen de toren op de achtergrond. Aan de linkerkant wordt een menigte mensen in bedwang gehouden door bewakers, van wie sommigen schilden dragen met de wapens van de Arte della Lana. Rechts, achter het altaar, is een verbaasde menigte getuige van het wonder, met op de eerste rij een broeder karmeliet en een kardinaal. Het tafereel heeft een betoverende sfeer, met zijn donkere tint en de schemerblauwe lucht die oplicht boven de heuvels in de verte'.[3]

Federico Zeri vergeleek het paard en de ruiter met een soldaat te paard in Paolo Uccello's Battaglia di San Romano. Het landschap herinnert aan dat van Ambrogio Lorenzetti en ook in de Aanbidding der Koningen, voltooid in Firenze door Gentile da Fabriano in 1423, vinden we misschien wel de inspiratiebron voor Sassetta in het gebruik van licht en de resulterende sfeer.

Stefano di Giovanni detto il Sassetta, Trittico dell’Arte della Lana, predella

Ipotesi di ricostituzione del polittico dell'Arte della Lana, secondo Machtelt Israels

Deze twee kleine panelen in de Pinacoteca Nazionale van Siena golden lange tijd als een van de vroegste voorbeelden van landschapsschilderkunst in Europ en werden lang toegeschreven aan Ambrogio Lorenzetti. Tegenwoordig gaan kunsthistorici ervan uit dat ze ook deel uitmaakten van de Arte della Lana triptiek die geschilderd werd door Sassetta. In de reconstructie van de Trittico dell'Arte della lana van Machtelt Israels, hebben beide panelen een plaats onder het centrale paneel dat verloren gegaan is.