Enkele werken
Polittico della Misericordia (1444-1465)
Sigismondo Pandolfo Malatesta in preghiera davanti a san Sigismondo, (1451)
De Geschiedenis van het Ware Kruis (1452 - 1466)
De Ontmoeting tussen de Koningin van Sheba en Koning Salomon
De slag tussen Constantijn en Maxentius
De vondst en herkennen van het Ware Kruis
De slag tussen Heraclius en Chosroes
Madonna del parto (ca. 1460)
De Verrijzenis (ca 1463)
plaatsen
Kaart | Piero della Francesca in Toscane en Midden Italië
I T Piero della Francesca, pagina uit De prospectiva pingendi, 1415 - 1492 (1)
Piero della Francesca | De prospectiva pingendi (Vanuit het perspectief van de schilderkunst)
Binnen de geschiedenis van de Toscaanse kunst uit de vijftiende eeuw, in het heldere landschap van Sansepolcro, speelt zich het leven af van Piero della Francesca, een van de grootste schilders van de renaissance. Het raadselachtige leven van een rusteloze man met een moeilijk karakter, is een lange onafgebroken zoektocht naar een nieuwe, waarachtige kunst, waarvan de precisie van de wiskunde en de magie van het Toscaanse licht het hart vormen.
Piero della Francesca was ook opgeleid als wiskundige wat zijn later werk als kunstenaar sterk heeft beïnvloed, in het bijzonder in verband met ruimtelijk perspectief en het werken met diepte. Hij schreef een verhandeling De prospectiva pingendi over hoe de regels van wiskundige diepte op ieder voorwerp zouden kunnen worden toegepast, bijvoorbeeld op een kubus of menselijk hoofd.
De vernieuwende aspecten van zijn oeuvre inspireerden de kunstenaars van de hoogrenaissance, zoals Michelangelo, en zijn neergeschreven tractaten inspireerden latere publicaties zoals de De divina proportione (De gulden snede) van zijn stadsgenoot Luca Pacioli uit 1497, waarvoor Leonardo da Vinci de illustraties verzorgde.
De prospectiva pingendi
Piero della Francesca schreef zijn verhandeling over perspectief, de prospectiva pingendi in de volkstaal van Sansepolcro. De datum van het werk is onzeker, maar situeert zich in ieder geval tussen tussen 1474 en 1482. Het originele manuscript dat rijkelijk geïllustreerd is, bevindt zich in de Veneranda Biblioteca Ambrosiana in Milaan. De inhoud van het boek werd grotendeels overgenomen in De Divina Proportione van Luca Pacioli.
De prospectiva pingendi (Vanuit het perspectief van de schilderkunst) dat geïnspireerd was op de De pictura (Over schilderkunst) van Leon Battista Alberti (1435) is opgedeeld in drie delen: de tekening, dat wil zeggen hoe de afzonderlijke figuren te schilderen, de commensurazio, dat wil zeggen hoe ze in de ruimte te rangschikken, en de coloro, of hoe ze in te kleuren. In het bijzonder richt het essay zich op het tweede deel, waarbij de projectie van oppervlakken, geometrische lichamen en complexere volumes, zoals delen van het menselijk lichaam, wordt onderzocht op zoek naar een wetenschappelijke basis voor hun weergave.
Het werk, een van de fundamentele verhandelingen over de figuratieve kunst van de Renaissance, had een veel praktischer en specifiekere toon in vergelijking met het werk van Alberti dat een meer theoretische en algemene inzet had. Piero verwees ook naar onderwerpen die hij had behandeld in het vorige artikel, de De quinque corporibus regularibus[4].In zijn onvolprezen Wat het oog je vertelt: kijken als avontuur schrijft Cees Nooteboom over de 'stille vrouwen' in de fesco's van Piero, en brengt ze als vanzelfsprekend in verband met zijn wiskundige precisie*.
Piero della Francesca, Le Storie della Vera Croce, Adorazione della Croce (hofdames of bruidsmeisjes met elegante kapsels typisch voor Piero's tijd), Basilica di San Francesco, Arezzo (1)
Ook voor het mathematische vernuft van Piero voor architectuur en personages vond Cees Nooteboom de juiste woorden.
"Hier is gemeten en gerekend, niets, maar dan ook niets werd aan het toeval overgelaten, omdat in de nieuwe wereld van deze renaissance zoiets onberekenbaars als het toeval eenvoudig niet kon bestaan. Kapitelen van zuilen, gevels van gebouwen, afstand tussen mensen, alles was maat, alsof hij als een helderziende onder alles de constructie moest zien, de geometrische eigenschappen van lichamen, perspectiefvlakken, verticale snedes, elementen in een volkomen geordend universum, een voortdurend aanwezig tweede gezicht onder de werkelijkheid. Het wonder van zijn kunst wordt er niet minder om "[5].
Piero della Francesca, proiezioni di una testa scorciata dal de prospectiva pingendi, ante 1482, Milano, Biblioteca Ambrosiana [2]
Esemplari manoscritti
- Parma, Biblioteca Palatina, ms. Parmense 1576 (in volgare, autografo)
- Reggio Emilia, Biblioteca Panizzi, Mss. Regg. A 41/2 (in volgare, autografi i disegni e le annotazioni marginali)
- Milano, Biblioteca Ambrosiana, ms. D 200 inf. (in volgare)
- Bordeaux, Bibliothèque municipale, ms. 616 (in latino)
- Milano, Biblioteca Ambrosiana, ms. C 307 inf. (in latino)
- Londra, British Library, ms. 10366 (in latino)
- Parigi, Bibliothèque Nationale, ms. Lat. 9337 (in latino)
[1] Bron: Piero della Francesca, 1415 - 1492 - De Prospectiva pingendi de la Bibliothèque municipale de Bordeaux, Pubblico dominio, Collegamento
[2] Foto tratta di B. Laskowski, Piero della Francesca, 2007. Pubblico dominio.
[3] Anna Maria Maetzke: L'episodio ci porta nel mondo nobile e raffinato delle grandi corti d'Europa. La Regina di Saba è in viaggio verso Oriente per mettere alla prova la saggezza di Salomone con difficili quesiti, insieme al suo variopinto seguito di splendide dame e giovani palafrenieri, attenti ad accudire e tener calmi i bei cavalli di razza, nervosi in attesa di ripartire. [Anna Maria Maetzke, Piero Della Francesca, Silvana (2006), p. 120.
[4] Deze theoretische verhandeling richt zich in een sobere en duidelijke stijl op wiskundig-geometrische aspecten, met specifieke praktische toepassingen, zonder in te gaan op filosofische en theologische deelaspecten. Daarom kan Piero della Francesca met recht een van de vaders van het technisch ontwerp worden genoemd.
[5] Cees Nooteboom, Wat het oog je vertelt: kijken als avontuur, De Bezige Bij, Amsterdam, 2016.
Bibliografia
Enrico Gamba e Vico Montembelli, Piero della Francesca matematico, pubbl. su Le Scienze (American Scientific), n. 331, marzo 1996, pagg. 70-77.
Piero della Francesca, De prospectiva pingendi, edizione critica a cura di Giusta Nicco-Fasola, con due note di E. Battisti e F. Ghione ed una bibliografia a cura di E. Battisti e R. Pacciani, Firenze, Le Lettere, 2005 - ISBN 88-7166-895-2 - Contiene la riproduzione facsimilare dell'ed.: Firenze, Sansoni, 1942.
Francesco Paolo Di Teodoro, Per la storia del Codice Reggiano del De prospectiva pingendi di Piero della Francesca: l'inedita Memoria di Giovan Battista Venturi (1817) e le ricerche di Gustavo Uzielli (1896), "Confronto. Studi e ricerche di storia dell'arte europea", 3 (2005), 5, p. 14-39, tav. 1-14.
Birgit Laskowski, Piero della Francesca, collana Maestri dell'arte italiana, Gribaudo, Milano 2007.
Piero della Francesca: De prospectiva pingendi, Sansepolcro, Aboca Museum Edizioni, 2008, 2 v. - V. 1: Riproduzione facsimilare del ms. di Reggio Emilia, Biblioteca Panizzi, Mss. Regg. A 41/2. V. 2: Saggio critico, di Massimo Mussini e Luigi Grasselli. Testo inglese a fronte.
Cees Nooteboom, Wat het oog je vertelt: kijken als avontuur, De Bezige Bij, Amsterdam, 2016
Art in Tuscany | Piero della Francesca | Storie della Vera Croce, Morte di Adamo (1452 - 1466)
Piero della Francesca, an itinerary in Tuscany and central Italy | Starting from Sansepolcro, his hometown, follow this itinerary, and see the greatest works of Renaissance artist Piero della Francesca in Sansepolcro, Perugia, Urbino, Arezzo, Rimini and eventually Florence.
Art in Tuscany | Storie della Vera Croce
Arte in Toscana | Storie della Vera Croce, 1452-1466, affreschi, Basilica di San Francesco, Arezzo
Art in Tuscany | Adoration of the Holy Wood and the Meeting of Solomon and the Queen of Sheba
Arte in Toscana | Piero della Francesca | Adorazione della Croce e incontro tra Salomone e la Regina di Saba
