De Annunciatie van Simone Martini en Lippo Memmi is een van de hoogtepunten van de veertiende-eeuwse Sienese school. Enzo Carli heeft als eerste de aandacht gevestigd op wat in alle opzichten de oudst bekende kritische referentie van de Annunciatie is. Het is een passage uit de Prediche volgari di san Bernardino da Siena, de preken die de heilige hield op het Piazza del Campo in Siena in de zomer van 1427, 45 dagen lang, vanaf 15 augustus van dat jaar.

«Avete voi veduta quella Annunziata che è al duomo a l’altare di santo Sano, allato a la sagrestia? Per certo, quello mi pare il più bell’atto, il più reverente e ’l più vergognoso che vedesse mai più in Annunziata. Vedi ch’ella non mira l’angiolo; anco sta con un atto quasi pauroso. Ella sapeva bene ch’elli era angiolo. Che bisognava ch’ella si turbasse? Che arebbe fatto se fusse stato uno uomo? Pigliane essempio, fanciulla, di quello che tu debbi fare tu».

«Heb je die Annunciatie gezien die in de kathedraal staat bij het altaar van de heilige Sano, naast de sacristie? Dat lijkt me de mooiste voorstelling, de meest eerbiedige en de meest beschamende die ik ooit bij de Annunziata heb gezien. Je ziet dat ze het niet op de engel gemunt heeft; zelfs zij staat met een bijna angstige houding. Ze wist heel goed dat hij een engel was. Waar zou ze zich druk om moeten maken? Wat zou ze gedaan hebben als het een man was geweest? Zie het als een voorbeeld, meisje, van wat je zou moeten doen».

De originele lijst, gesneden door Maestro Paolo di Camporegio en verguld door Lippo Memmi, werd rond 1420 vernieuwd, maar de inscriptie met de namen van de kunstenaars, en de vier medaillons met de profeten bleven bewaard. De datum van de Annunciazione staat vermeld in een fragment van de originele lijst, dat nu is opgenomen in de 19e-eeuwse renovatie. Het vermeldt de naam van Simone Martini en zijn zwager Lippo Memmi (SYMON MARTINI ET LIPPVS MEMMI DE SENIS ME PINXERVNT ANNO DOMINI MCCCXXXIII), hoewel het onbekend is welke delen zij elk uitvoerden. [3]

Kunstcritici zijn nu eerder geneigd om veel van het ontwerp en de uitvoering van dit zeer verfijnde schilderij, toe te schrijven aan Simone Martini.[2] Een hypothese is dat Martini het centrale paneel schilderde, terwijl Memmi verantwoordelijk was voor de zijheiligen en de tondo's met profeten in het bovenste gedeelte.[3]

Er zijn ook details die geworteld zouden kunnen zijn in precieze iconografische precedenten: het gebaar van de Madonna die haar mantel sluit, bijvoorbeeld, herinnert aan dat van een paneel van Guido da Siena dat bewaard wordt in Princeton, terwijl de hand die het boek vasthoudt, herinnert aan dat van Duccio di Buoninsegna's Annunciatie in het paneel dat zich nu in de National Gallery in Londen bevindt.

De iconografie van de Annunciatie

Antecedenten voor deze Annunciatie zijn naast de hierboven al vermelde Annunciazione van Duccio, bijvoorbeeld de Annunciaties van Guido da Siena en Guido di Graziani. Ook in de crypte van de Duomo in Siena kunnen we een pas in 1999 ontdekte Annunciatie bewonderen met een beeldtaal en symboliek die Simone Martini vooraf lijkt te gaan.

De crypte van de Duomo

De cripta van de Duomo in Siena is een middeleeuws archeologisch complex dat zich onder de kathedraal bevindt en pas in 1999 werd herontdekt. Het bevat een reeks 13e-eeuwse fresco's die enkele decennia nadat ze werden geschilderd, al verzegeld werden. De fresco's zijn daardoor uitzonderlijk goed bewaard en zijn bijna uniek zijn in de kunstgeschiedenis. Ze vormen een fundamentele getuigenissen over de oorsprong en ontwikkeling van de Sienese school en en haar belangrijkste exponenten: Guido da Siena, Dietisalvi di Speme, Guido di Graziano, Rinaldo da Siena.
Een van de bewaarde taferelen in de crypte is een Annunciatie.

Geschilderd door een reeks kunstenaars die in de tweede helft van de 13e eeuw in Siena werkten, zoals Guido da Siena, Dietisalvi di Speme, Guido di Graziano en Rinaldo da Siena, wordt de picturale cyclus gekenmerkt door de levendigheid van de kleur die niet alleen de muren bedekt waar de fresco's zich bevinden, maar ook volledig de zuilen, pilaren, kapitelen en kraagstenen bedekt, versierd met geometrische of plantaardige motieven. De figuratieve scènes zijn in twee orden gerangschikt: bovenaan staan episodes uit het Oude Testament, onderaan die uit het Nieuwe Testament [5].

Kunsthistorici schrijven deze Annunciatie samen met een centraal paneel en elf gerelateerde scènes van de Geboorte en het Lijden van Christus toe aan Guido da Siena. Samen vormden ze een altaarstuk dat later werd ontmanteld. De Annunciatie komt uit de linkerbovenhoek van het altaarstuk. De Maagd staat in een omsloten tuin bij een toren - symbolen van haar zuiverheid ontleend aan het Hooglied. Als de aartsengel Gabriël in een ongebruikelijke loophouding op haar af stormt, krimpt ze ineen van angst. In 1999 werden in de crypte van de kathedraal van Siena fresco's gevonden die rond dezelfde tijd waren gemaakt, waaronder een Annunciatie die nauw verwant is aan het paneel in Princeton. Deze ontdekking ondersteunt de hypothese dat de panelen uit Badia Ardegna oorspronkelijk deel uitmaakten van een altaarstuk voor het hoofdaltaar van de kathedraal [6].

De

De

Voordat Ambrogio de iconografie van de Annunciatie naar zijn hand zette, bestond er al een picturale traditie om de scene door een boogvenster of een boog, binnen een bepaalde architectuur of landschap in twee te delen, zoals dat eerder ook al het geval was bij de Annunciatie van Simone Martini en Lippo Memmi(1333). Toch zijn er maar weinig voorbeelden bekend waar een scène van de Annunciatie zo'n prominente plaats inneemt.

Lippo Memmi was de eerste die de nieuwe beeldtaal van zijn zwagere Simone Martini getrouw reproduceert in de Annunciatie in de kathedraal van San Gimignano. In het midden is de geknielde aartsengel Gabriel zojuist de intieme leefwereld van Maria binnengedrongen, twee nog uitgestrekte vleugels laten vermoeden dat hij nog maar net is neergestreken. In een houding die doet denken aan die van Simone Martini in de Annunciatie, drukt Maria de angst uit die deze onverwachte komst zojuist in haar heeft opgewekt. Hier zien we een geschrokken Maria, met haar bovenlichaam in torsie.

De polyptiek van Andrea di Bartolo met de Annunciazione tra i Santi Antonio Abate e Maddalen (Annunciatie en de heiligen Antonius Abt en Magdalena) is een van de weinige werken die gedateerd en gesigneerd is door de kunstenaar. Merkwaardig detail is dat het retabel lange tijd versnipperd in de opslagruimtes van de parochie heeft gelegen voordat het in 1926 weer in elkaar werd gezet.
Het ontwerp en de verfijning in het gebruik van kleur, typerend voor Andrea di Bartolo, zijn meteen duidelijk en de figuur van Magdalena, gekleed in rood, met de hermelijnen revers van haar jurk in contrast met haar lange blonde haar, is ook interessant.

In het midden van het schilderij staat de Annunciatie geflankeerd door de heilige Johannes de Doper en Bernardino van Siena. Daarboven is de Kruisiging met de Heiligen Petrus en Paulus te zien. De toeschrijving van dit altaarstuk aan de twee schilders was lange tijd onzeker[7] . Wellicht schilderde Matteo di Giovanni de zijpanelen met de afbeeldingen van de heiligen Johannes de Doper en Bernardinus, net als de pinakels met de figuren van Petrus en Pauluse, terwijl het centrale paneel met de Annunciatie toegeschreven wordt aan Giovanni di Pietro.
De gelijkenis van het werk met de Annunciatie van de Pala di Sant'Ansano van Simone Martini en Lippo Memmi, is popvallend. De keuze van citaten die leesbaar zijn in het netwerk van inscripties die een stem geven aan de heilige figuren. Ook andere details van de scène zijn afkomstig uit het werkvan Simone Martini: ondergedompeld in een prachtige gouden achtergrond die hen in een onwerkelijk en onveranderlijk universum plaatst, nemen de hoofdpersonen de houdingen van de figuren in het werk van Simone Martini. De vaas met lelies, symbool van maagdelijkheid, staat op dezelfde plek in het geometrische centrum van het beeld, Gabriël reikt Maria de olijftak aan die de Sinezen altijd hebben verkozen boven de lelie (symbool is van de erfvijand Firenze), de duif die wordt omringd door serafijnen en neerduikt op de Maagd is zeer gelijkend. De begroetingswoorden van de aartsengel zijn een exacte herhaling van die in Martini’s Annunciatie.
In de opdracht vraagt de opdrachtgever dan ook uitdrukkelijk om deze kopie.

De

De