Luca Signorelli was een Italiaanse Renaissance-schilder. In de kathedraal van Orvieto, in de Cappella Nova, maakte hij tussen 1499 en 1504 zijn beroemdste reeks fresco's, gewijd aan het Laatste Oordeel. Hier gaf hij blijk van een grote ruimtelijke en formele inventiviteit, een buitengewoon technisch meesterschap en een krachtige visuele modellering van naakte lichamen die vernieuwend was. Zoals Vasari opmerkte in zijn Vite, was het door zijn kennis van het tekenen en in het bijzonder van het naakt, door zijn virtuositeit in inventie en compositie, dat hij voor de meeste kunstenaars de deur opende naar opperste perfectie[2].

In deze scene uit Het Laatste Oordeel, Predica e morte dell'Anticristo schilderde Signorelli een zelfportret. Signorelli schilderde zichzelf in het eerste fresco, aan het begin van de geschiedenis van Het Laatste Oordeel.

Aan Signorelli's zijde staat een figuur die vaak wordt geïdentificeerd als zijn co-auteur, Fra Angelico, gekleed in een zwart habijt. Beato Angelico had vele jaren eerder een begin gemaakt met de schilderingen op het plafond.

Luca Signorelli, Predica e fatti dell'Anticristo, Storie degli ultimi giorni, 1499-1502, ciclo di affreschi nella Cappella di San Brizio, Orvieto, Duomo [3]

De personages op de voorgrond dragen eigentijdse kleding en Vasari herkende er verschillende portretten in: Cesare Borgia (uiterst links, met rode hoed, baard en blond haar), Pinturicchio, Paolo en Vitellozzo Vitelli, Giovanni Paolo en Orazio Baglioni, de erfgenaam van de Monaldeschi (rechts van het voetstuk met de handen op de heupen), Enea Silvio Piccolomini (de kale, corpulente man)[5].

Laurence Kanter vond dat het opvallende portret eerder een meer sociaal verheven 'mecenas' of donor zou moeten voorstellen, eerder dan een gewone 'ambachtsman' als Luca Signorelli [6], maar er zijn een aantal redenen om vast te houden aan de traditionele identificatie.[4] Ex negativo geredeneerd is het bijvoorbeeld niet duidelijk waarom slechts één lid van het lekencomité dat verantwoordelijk was voor de opdracht zo'n prominente plaats in het fresco zou krijgen, terwijl zowel de financiering als de verantwoordelijkheid van de realisatie van het fresco een collectieve aangelegenheid was.
Technische analyse van het fresco bracht aan het licht dat beide portretten de laatste figuren waren die in het hele lunet zijn geschilderd[4]. Gezien de goed gedocumenteerde gebruikelijke bezorgdheid van de Fabbrica van de kathedraal over de reputatie van de schilders die zij in dienst nam, is het waarschijnlijk dat de late invoeging van Signorelli's portret werd verwelkomd door de opdrachtgevers.

De sobere maar opmerkelijk elegante figuur die de toeschouwer rechtstreeks aankijkt vanaf het proscenium van wat chronologischde de 'vroegste' scène is, De daden van de antichrist, wordt al minstens sinds het begin van de achttiende eeuw bijna zonder discussie geïdentificeerd als de schilder-auteur ervan [4]. Een variant van hetzelfde portret wordt bewaard in het Museo Opera del Duomo di Orvieto (MODO). Het een onafhankelijk dubbelportret met de inscriptie 'Luca', wat de identificatie van deze portretten met Signorelli zelfs terugbrengt g tot de zestiende eeuw [4].

Alison Wright:

«That Signorelli was keen to identify his own agency in the visual production of these stories-to-come is surely declared by the inclusion of his selfportrait just where one might expect to find an author portrait, at the beginning of the history. The sober but remarkably elegant figure looking directly at the viewer from the proscenium of the chronologically ‘earliest’ scene, the Deeds of the Antichrist, has since at least the early eighteenth century been identified, almost without contention, as its painter-author. Indeed an variation of the same portrait appearing in an independent bust length double portrait at Orvieto with the inscription ‘Luca’ may bring the identification of this figure with Signorelli back as far as the sixteenth century»[4].

Luca Signorelli, Autoritratto, 1503, tempera su terracotta, Museo Opera del Duomo di Orvieto (MODO) [1]

Dit schilderij in tempera op terracotta in het Museo dell' Opera del Duomo heeft een inscriptie op de achterzijde die de twee protagonisten van de decoratie van de kapel herdenkt: Luca Signorelli en Niccolò d'Agnolo Franchi, de penningmeester van de Opera del Duomo. De hier afgebeelde figuur links wordt toegeschreven aan Luca Signorelli zelf. Recent wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat ten minste de terracotta basis dateert uit de 16e eeuw.

Luca Signorelli (?), Ritratto di Luca Signorelli e del camerlegno Niccolò d'Agnolo Franchii, 1503,
tempera su terracotta, Museo Opera del Duomo di Orvieto (MODO) [1]

Perugino herdacht zichzelf in het Collegio del Cambio met een imposant zelfportret. De inscriptie eronder identificeert hem als "PETRVS PERVSINVS EGREGIVS PICTOR". Het Latijnse epigram dat volgt luidt: "Toen de kleurkunst verloren was gegaan, herontdekte hij haar met geduldige vastberadenheid, en toen niemand haar leven schonk, was hij de eerste die kunst creëerde die mooi was." Het vers is ongetwijfeld door Maturanzio gecomponeerd. De formulering en de plaatsing op de pilaar tussen de lunetten met oude toonbeelden van deugd laten er geen twijfel over bestaan dat de schilder trots was op zijn prestatie. Het lijkt bijna alsof hij zelf als een beroemd man beschouwd wilde worden.

Ook Pinturicchio schilderde in de Cappella Baglioni in Spello, (1501) (Spello, Collegiata di Santa Maria Maggiore) zijn eigen portret op,

voorzien van zijn naam, als een schilderij in het schilderij. Wat het eerst opvalt is de plank erboven, waarop boeken en andere voorwerpen als een stilleven zijn gerangschikt. Een van de boeken ligt open. Het witte doek dat decoratief over de voorkant van de plank is gedrapeerd werpt een sterke schaduw op de muur, evenals de kaars en de wijnkaraf. Deze schaduwen veronderstellen een lichtbron van boven en links, evenals die van de twee figuren op de voorgrond.

Het zelfportret van Pinturicchio is geïnspireerd op dat van Perugino in het Collegio del Cambio in Perugia, een schilderij dat werd voltooid kort voordat Pinturicchio in Spello werkte. De twee portretten lijken inderdaad zo sterk op elkaar dat het erop lijkt dat Pinturicchio een duidelijk verband wilde leggen met dat eerdere werk, mogelijk om zijn status als leerling van de beroemde Perugino te documenteren.

Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie)

Zowel de plaatsing als de wijze van portretteren was ongebruikelijk voor een schilder rond 1503. In enkele belangrijke frescocycli die Signorelli kende beeldt de kunstenaar zichzelf af op een minder prominente plaats.

Perugino's zelfportret verschijnt in de menigte die getuige is van de Consegna delle chiavi (ca. 1481) in de Sixtijnse Kapel, terwijl Domenico Ghirlandaio, in branieachtige pose, en zijn assistent herkenbaar zijn in de rechtermarge van de Verdrijving van Joachim uit de Tempel in de hoogaltaarkapel van Santa Maria Novella in Firenze. Nog opvallender is dat Perugino's 'onafhankelijke' trompe l'oeil zelfportret en lovende inscriptie zijn opgenomen in de Collegio del Cambio-cyclus in Perugia (1500), een techniek die al snel werd nagevolgd door Bernardino Pinturicchio in Spello. Samen kunnen deze precedenten de schilder gestimuleerd hebben om zichzelf en prominente plaats te geven in wat tot nu toe zijn meesterwerk was, want de opname had niet alleen connotaties van eer en getuigenis, maar ook van toewijding.

Het zelfportret van Il Sodoma in Monte Oliveto Maggiore, dat dateert van na 1505, plaats de kunstenaar nog promineter in beeld. Het zelfportret maakt deel uit van de frescocyclus in het Chiostro Grande van de Abdij van Monte Oliveto Maggiore in Asciano. De prachtige frescocyclus over het leven van Benedictus werd in niet minder dan 36 taferelen geschilderd door van Luca Signorelli en Il Sodoma.
Signorelli startte de beschildering van de Chiostro Grande in 1495, maar  onderbrak zijn reeks fresco’s om de San Brizio kapel (1499-1503) in de kathedraal van Orvieto te beschilderen.  
Il  Sodoma vervolledigde de cyclus in de abdij vanaf 1505.

Il Sodoma, autoritratto nel ciclo di affreschi nel Chiostro Grande dell'Abbazia di Monte Oliveto Maggiore, Come Benedetto risalda lo capistero che s’era rotto