Simone Martini e Lippo Memmi, Annunciazione tra i santi Ansano e Massima (Pala di Sant'Ansano), 1333 | Un prezioso capolavoro del Gotico italiano

De Annunciatie is een altaarstuk van Simone Martini en Lippo Memmi uit 1333. Het is oorspronkelijk geschilderd voor een zijaltaar in de kathedraal van Siena, en bevindt zich nu in de Galleria degli Uffizi in Firenze. Het schilderij geldt als een van de grootste meesterwerken van de 14e-eeuwse schilderkunst in Europa.

Simone Martini was een Italiaanse schilder uit Siena aan het begin van de 14e eeuw. Hij was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Siënese schilderkunst. Zijn eerste gesigneerde werk is het Maestà fresco in het Palazzo Pubblico in Siena. Dit werk dateert uit 1316.

Simone was bevriend met de dichter Francesco Petrarca en werkte voor illustere opdrachtgevers zoals de Angevins en het pauselijk hof in Avignon. Hij deelde zijn atelier met Lippo Memmi, met wie hij verwant was omdat hij met zijn zus was getrouwd.[2]

Annunciazione tra i santi Ansano e Massima, 1333

In de 14e eeuw was Siena een zeer belangrijke stadstaat in Italië. Duccio had voor het hoofdaltaar van de kathedraal van Siena een dubbelzijdige altaarstuk gemaakt, de Maesta. Dit schilderij werd gezien als een enorme triomf. Siena zag zijn grote succes als afhankelijk van de gunst van de Maagd Maria en Duccio's Maesta richtte zich op de Maagd Maria als de 'Koningin van de Hemel'. De stad was ongelooflijk welvarend op dit moment en was van plan om de kathedraal drastisch uit te breiden. Hierop vooruitlopend bestelde de stad vier bijkomende altaarstukken voor de zijaltaren van de kathedraal.

Met de Geboorte van de Maagd door Pietro Lorenzetti en de Presentatie in de Tempel door Ambrogio Lorenzetti, beide uit 1342, en de Aanbidding van de Herders toegeschreven aan Bartolomeo Bulgarini (1351), en de Annunciazione van Simone Martini en Lippo Memmi, wilde Siena de vier beschermheiligen van de stad eren door vier altaren in het dwarsschip van de kathedraal aan hen te wijden. Deze vier meesterwerken creëerden een schitterende scenografie rond Duccio's Maestà die twintig jaar eerder, in 1311 op het hoofdaltaar van de Duomo geplaatst was.

De Annunciazione tra i santi Ansano e Massima van Simone Martini en Lippo Memmi werd gemaakt voor het altaar van Sant'Ansano [4]. De aartsengel Gabriël verschijnt aan Maria om de geboorte van Jezus aan te kondigen en begroet Maria met de in reliëf gegraveerde woorden op de gouden achtergrond: “AVE GRATIA PLENA DOMINUS TECUM”.


Simone Martini e Lippo Memmi, dettagli dell'Annunciazione tra i santi Ansano e Massima, 1333, Galleria degli Uffizi, Firenze[1]
Er is een opmerkelijke dynamiek waarneembaar: de engel is op het einde van zijn vlucht neergeknield voor Maria en lijkt nog in beweging te zijn, terwijl Maria zichzelf angstig lijkt af te schermen, haar armen in torsie bewegend in een poging haar verlegenheid te verbergen. De verschijning van de engel is onverwacht, zoals het wapperen van de mantel en de uitgestrekte vleugels lijken te suggereren. De Maagd wordt erdoor gestoord of lijkt toch verrast, trekt zich terug en grijpt naar haar mantel. Deze wat angstige houding is nieuw in de iconografie van de Annunciatie, en zal veel navolging vinden. De ruimte waarin de scène zich afspeelt is onbepaald, maar de weinige afgebeelde elementen, de marmeren vloer, de rijkelijk bewerkte hoge stoel, de kostbare stoffen, het boek dat Maria las voor de hemelse verschijning, lijken bij de levensstijl te horen van de meer welvarende klasse in de 14e eeuw. Boven, in het midden van het retabel, is de Heilige Geest afgebeeld in de vorm van een duif omringd door serafijnen. Daaronder de vaas met lelies, het symbool van de Zoon van God en Maria's zuiverheid.

Simone Martini e Lippo Memmi, Annunciazione tra i santi Ansano e Massima, (particolari), 1333, Galleria degli Uffizi, Firenze [4]
De aartsengel Gabriël houdt in zijn linkerhand een olijftak omhoog, symbool van vrede. De lelie verwijst naar de reinheid van Maria, maar heeft hier ook een politieke betekenis. De lelie is ook het symbool van Firenze. In Siena, dat rivaliseerde met Firenze werd een olijftak gebruikt.

Simone Martini e Lippo Memmi, Annunciazione, (particolare del ramo d'ulivo e dei gigli), 1333, Galleria degli Uffizi, Firenze [1] De olijftak staat voor vrede, verzoening en hoop. Witte lelies staan symbool voor maagdelijkheid en zuiverheid.
Aan weerszijden van de Annunciatie staan de martelaar en beschermheilige van Siena Ansanus, die het vaandel met de kleuren van Siena draagt, en rechts waarschijnlijk Maximus, moeder van Ansanus. De inscriptie aan haar voeten, die haar met Judith identificeert, is onjuist [2].

Simone Martini e Lippo Memmi, Annunciazione tra i santi Ansano e Massima (particolare sant'Ansano)		Simone Martini e Lippo Memmi, Annunciazione tra i santi Ansano e Massima (particolare santa Massima)
De originele lijst, gesneden door Maestro Paolo di Camporegio en verguld door Lippo Memmi, werd rond 1420 vernieuwd, maar de inscriptie met de namen van de kunstenaars, en de vier medaillons met de profeten bleven bewaard. De datum van de Annunciazione staat vermeld in een fragment van de originele lijst, dat nu is opgenomen in de 19e-eeuwse renovatie. Het vermeldt de naam van Simone Martini en zijn zwager Lippo Memmi (SYMON MARTINI ET LIPPVS MEMMI DE SENIS ME PINXERVNT ANNO DOMINI MCCCXXXIII), hoewel het onbekend is welke delen zij elk uitvoerden. [3] Kunstcritici zijn nu eerder geneigd om veel van het ontwerp en de uitvoering van dit zeer verfijnde schilderij, toe te schrijven aan Simone Martini.[2] Een gangbare hypothese is dat Martini het centrale paneel schilderde, terwijl Memmi verantwoordelijk was voor de zijheiligen en de tondo's met profeten in het bovenste gedeelte.[3] Op het schilderij, uitgevoerd in tempera en goud, staan vijf cirkelvormige medaillons die de profeten Jeremia, Ezechiël, Jesaja en Daniël voorstellen die elk een perkamentrol vasthouden. De rollen van de profeten verwijzen naar het mysterie van de incarnatie. Het centrale medaillon is verloren gegaan en zou God voorstellen.

Simone Martini e Lippo Memmi, Annunciazione (tutto il fondo è dorato, ed è da un lato impreziosito dalle delicatissime punzonature delle aureole), 1333, Galleria degli Uffizi, Firenze
De hele achtergrond is verguld en wordt aan één kant versierd door de delicate gestanste halo's.


Simone Martini e Lippo Memmi, Annunciazione tra i santi Ansano e Massima, 1333, Galleria degli Uffizi, Firenze	Een kleine geschiedenis	Sant'Ansano con in mano uno stendardo con la bandiera bianca e nera di Siena

Sant'Ansano e l'arcangelo Gabriele	La Vergine e Santa Massima, madre di Ansano	L''arcangelo Gabriele

Particolari dalle delicatissime punzonature delle aureole	Al centro della scena, è raffigurato il vaso con i gigli, simbolo del figlio di Dio e della purezza di Maria	Tutto il fondo è dorato, ed è da un lato impreziosito dalle delicatissime punzonature delle aureole

Tondi dai quali si affacciano i profeti Geremia, Ezechiele, con cartigli che alludono al mistero dell’Incarnazione	Dettaglio della Vergine	Tondi dai quali si affacciano i profeti Isaia e Daniele, con cartigli che alludono al mistero dell’Incarnazione
[1] Foto di Steven Zucker,, licenziata sotto una licenza Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic - Creative Commons, Some rights reserved. [2] Gallerei degli Uffizi \| Nella luce degli Angeli \| Annunciazione di Simone Martini \| Gallerie degli Uffizi [3] Traveling in Tuscany \| Simone Martini \| The Annunciation [4] Het paneel werd gemaakt voor de kapel van Sant'Ansano in de kathedraal van Siena. Het schilderij werd overgebracht naar de kerk van Sant'Ansano in Castelvecchio, waar het zich volgens een inventaris uit 1741 vlakbij de toegangsdeur bevindt. Een ander belangrijk document vermeldt dat het complex op 1 januari 1799 werd verplaatst van Siena naar de Uffizi Galerij op besluit van Ferdinand III van Lotharingen, Groothertog van Toscane. [5]