Sienese Biccherna panelen in the Archivio di Stato van Siena

De Biccherna die actief was van de 12e eeuw tot in 1786[1] was een van de voornaamste financiële administraties van de Republiek Siena. De biccherna controleerde de inkomsten en uitgaven van de stad. Ze was samengesteld uit een camarlengo en vier provveditori, ambtenaren belast met de controles. Na de annexatie van de republiek door Cosimo I de' Medici bij het Hertogdom Florence in 1555, werd de biccherna een controleorganisme zonder autonomie.[1] De term biccherna zou afgeleid zijn van het keizerlijk paleis Blacherne in Constantinopel, waar de schatkist van de keizer werd bewaard. In een akte van 1193 wordt er trouwens over de blacherna senesium consulum gesproken, blacherna werd in het taalgebruik omgevormd tot biccherna.[2][3]

Biccherna panelen in the Archivio di Stato van Siena, dossiers of kunstwerken

De naam biccherna wordt ook gebruikt om de kleine geschilderde paneeltjes te benoemen die gebruikt werden als boekplat voor de dossiers van de administratie. De beheerders van de biccherna werden voor zes maanden aangesteld, en het was gebruikelijk om op het einde van die periode een paneeltje te bestellen bij een van de lokale schilders, om het dossier van hun beheersperiode mee te versieren.
De stijl en de onderwerpen van de biccherne volgden en illustreerden de expansie van Siena. De oudste nog bestaande biccherna (1258, tweede jaarhelft) toont het portret van de thesaurier Ugo, een monnik uit de nabijgelegen en machtige abdij van San Galgano, die de rekeningenboeken op zijn bureau bestudeert. Gewoonlijk werd de functie van thesaurier (of hoofdambtenaar van de Biccherna) waargenomen door een monnik, waarschijnlijk omdat zijn integriteit boven alle verdenking verheven was in een tijd waarin voortdurend nieuwe bondgenootschappen werden gesloten.(11)
De eerste wetboeken bevatten niet-figuratieve versieringen, maar al gauw werden de randen en beginletters versierd met eenvoudige afbeeldingen van stadsbestuurders. Op statische voorstellingen volgden kleine verhalende scènes van bijvoorbeeld een bestuurder die een suppliek in ontvangst neemt van een van zijn medeburgers. Wetboeken en jaarrekeningen werden na 1290 een belangrijke bron van nieuwe beeldtradities. De hoogste ambtenaren met de rang van camerlingo, consul, podestà en provveditore kwamen in beeld. Zo werden de bestuurders in verschillende rollen, bij diverse handelingen en in uiteenlopende samenstelling afgebeeld, telkens aan het begin van een wetboek[12].
De geschilderde taferelen waren zeer divers: een afbeelding van de camarlengo bij zijn werk, religieuze, symbolische en allegorische taferelen dikwijls in verband met het politieke en religieuze leven in Siena, maar vaak werd ook een bijzondere gebeurtenis afgebeeld die tijdens het afgelopen mandaat had plaatsgevonden. Al vrij snel gingen andere administraties van de republiek de gewoonte overnemen zoals la Gabella,[4] het Opera Metropolitana del Duomo, het hospitaal van Santa Maria della scale, de universiteit en nog vele andere. Op die wijze ontstonden een hele reeks biccherne tussen 1258 en 1682 die telkens gedateerd zijn. Ze vormen een unieke illustratie van de geschiedenis van de stad en van de evolutie van de schilderkunst over die periode. Voor het schilderen van de paneeltjes werd dikwijls beroep gedaan op de grootste meesters.[5]
Als men uitgaat van 2 paneeltjes per jaar over de periode van 1258 tot 1682 zouden er in principe 848 biccherne geproduceerd zijn waarvan slechts een fractie bewaard is gebleven. Het Archivio di Stato di Siena waar het Museo delle Biccherne is ondergebracht heeft er 105 in zijn collectie.

Iconografie

Het eerste van de 124 bekende tabletjes is van 1258 en van de hand van Gilio di Pietro en stelt de monnik Ugo van San Galgano voor, schrijvend aan zijn werktafel. De oudste paneeltjes zijn dikwijls de enige gedocumenteerde werken van schilders uit de periode voor Duccio di Buoninsegna zoals voor Dietisalvi di Speme en Guido di Graziano. Aanvankelijk werd de camarlengo weergegeven schrijvend aan een document, met daaronder de wapenschilden van de ambtenaren van de biccherna en een notitie met hun namen en de periode van het afgelopen mandaat. Vanaf de 14e eeuw komen ook regelmatig religieuze onderwerpen voor[6] zoals in 1357 de Besnijdenis van Jezus van Luca di Tommè, en in 1367 de Drie-eenheid met heiligen, toegeschreven aan Niccolò di Bonaccorso. Ook symbolische onderwerpen zoals Goed bestuur komen vanaf dan aan bod.
In de 15e eeuw gaat men ook bijzondere gebeurtenissen schilderen zoals Paus Pius II die zijn neef tot kardinaal wijdt door Il Vecchietta in 1460 en een afbeelding van de Heilige Maagd die Siena beschermt voor een aardbeving (de Madonna del Terremoto) van Francesco di Giorgio Martini.(7] Giovanni di Lorenzo Cini schilderde in 1526 een tafereel met de slag bij Camollia.

Bram Kempers:

«De banden - houten panelen met een leren band - waarin de iaarrekeningen van de Bicchema en Gabella werden bewaard, geven een duidelijke ontwikkeling te zien in de richting van een uitgebreidere, meer ingewikkelde staatssymboliek. De panelen aan de voorzijde illustreren de belangrijkste aspecten van de sociale geschiedenis van de stadstaat Siena van het midden van de dertiende eeuw tot de zestiende eeuw toen Siena opgenomen werd in het hertogdom Toscane.!" Eerst is uitgebeeld hoe de cisterciënzer monniken van San Galgano een belangrijke rol vervulden in de stedelijke administratie. Maar later werden ze overvleugeld door de burgers, wier namen en familiewapens in toenemende mate op de omslagen verschenen. De nadruk kwam in de afbeeldingen te liggen op de bestuurlijke activiteiten die betrekking hadden op geweldbeheersing en belastingheffing. De belangrijkste thema's waren het innen van belastinggelden door leden van de Bicchema en Gabella, het uitbetalen van loon aan ridders, de oorlogvoering en het afwenden van oorlogsdreiging. De stedelijke schatbewaarders en administrateurs bepalen het beeld, te zamen met symbolen die op het stedelijk leven betrekking hadden en episodes uit de veelbewogen stadsgeschiedenis.»[13]

Giovanni di Lorenzo Cini - Le torri di Siena in un antico dipinto (particolare). Tavoletta di Biccherna, La Vittoria di Camollia, commissionata da Niccolò Amerighi 1526

Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del comune di Siena (particolare), tavoletta di biccherna 1344, (Siena, Archivio di Stato, Museo delle biccherne), Archivo di Stato, Siena [14]

Alle biccherne zijn geschilderd in tempera of olie op houten paneel. Uitzonderingen zijn de tabletten nrs. 86 en 87 geschilderd op doek en n. 89 geschilderd op leer.(8)

In tweede helft van de 15e eeuw gaat men stilaan het idee van een boekomslag verlaten en worden grotere werken geproduceerd.[8][9]

In het museum opent een klein balcon een prachtig uitzicht op de Piazza di Campo.