Sienese Biccherna panelen in the Archivio di Stato van Siena | Biccherna no 62, Guidoccio Cozzarelli (attr.), La presa di potere di Pandolfo Petrucci a Siena (Il ritorno dei Noveschi a Siena), 1488 ca., Archivio di Stato di Siena

De Biccherna die actief was van de 12e eeuw tot in 1786[1] was een van de voornaamste financiële administraties van de Republiek Siena. De biccherna controleerde de inkomsten en uitgaven van de stad. Ze was samengesteld uit een camarlengo en vier provveditori, ambtenaren belast met de controles.

Biccherna panelen in the Archivio di Stato van Siena

De naam biccherna wordt ook gebruikt om de kleine geschilderde paneeltjes te benoemen die gebruikt werden als boekplat voor de dossiers van de administratie. De beheerders van de biccherna werden voor zes maanden aangesteld, en het was gebruikelijk om op het einde van die periode een paneeltje te bestellen bij een van de lokale schilders, om het dossier van hun beheersperiode mee te versieren. Aanvankelijk vervulden de cisterciënzer monniken van San Galgano een belangrijke rol vervulden in de stedelijke administratie en werden ze vaak uitgebeeld. Later werden ze overvleugeld door de burgers, wier namen en familiewapens in toenemende mate op de omslagen verschenen[2].

De stijl en de onderwerpen van de biccherne volgden en illustreerden de expansie van Siena. De geschilderde taferelen waren zeer divers: een afbeelding van de camarlengo bij zijn werk, religieuze, symbolische en allegorische taferelen dikwijls in verband met het politieke en religieuze leven in Siena, maar vaak werd ook een bijzondere gebeurtenis afgebeeld die tijdens het afgelopen mandaat had plaatsgevonden.

Het paneel La presa di potere di Pandolfo Petrucci a Siena ((Il ritorno dei Noveschi a Siena), of 'De terugkeer van de Noveschi naar Siena' is een tavoletta di Biccherna, geschilderd door Guidoccio Cozzarelli in 1488, en toont de episode van de overname van Pandolfo Petrucci van Siena in 1487. De Noveschi of de IX waren een oligarchie van handelaars en bankiers die de Italiaanse stadstaat Siena regeerden van 1287 tot 1355. Ze hielden toezicht tijdens de periode van de grootste stabiliteit en welvaart van Siena in de Middeleeuwen, met de opening van talrijke nieuwe bouwplaatsen zoals de kathedraal van Siena en het Palazzo Pubblico. Een belangrijke bijdrage aan de instabiliteit die hun regime ten val bracht was de uitbraak van de pest of de Zwarte Dood in 1348.

De familie Petrucci regeerde van 1487 tot 1525 over de Italiaanse stadstaat Siena. Na zijn terugkeer uit ballingschap bekleedde Pandolfo Petrucci vele politieke functies totdat hij de eerste absolute heerser van Siena werd. Hij bracht welvaart naar de stad en had 3 zonen, Borghese Petrucci, Alfonso Petrucci en Fabio Petrucci.

Op het paneel, gedateerd januari-december 1488, wordt Siena heel herkenbaar afgebeeld als achtergrond voor  de zegevierende intocht van de Noveschi in de stad in de nacht van 21 op 22 juli 1487.

Guidoccio Cozzarelli (attr.), La presa di potere di Pandolfo Petrucci a Siena
(Il ritorno dei Noveschi a Siena), 1488 ca., (dettaglio). Biccherna no 62, Archivio di Stato di Siena [0]

Volgens het verslag van de kroniekschrijvers, dat op het schilderij is weergegeven, drong een kleine groep bandieten onder leiding van Pandolfo Petrucci bij zonsopgang de stad binnen vanaf de muren in het Vallepiatta-gebied en nadat ze van binnenuit de Fontebranda-poort hadden bereikt, openden ze deze, waardoor een groep van ongeveer vijftig gewapende mannen naar binnen kon. Het aanzicht van de stad - muren en paleizen - is doeltreffend weergegeven in de traditionele roze kleur van baksteen: twee aflopende delen van gekanteelde muren bereiken de poort, die overeind staat met zijn middeleeuwse toren, het dak dat de kantelen bedekt en de houten deuren die door de samenzweerders werden geopend om voetgangers en ruiters door te laten, allemaal gewapend en vastbesloten om het politieke toneel van de stad te veroveren. Op de Fontebranda-poort zijn duidelijk de grote wapenschilden van de Commune en het Volk te zien, terwijl ze vandaag de dag alleen nog wordt gemarkeerd door het trigram van San Bernardino. Binnen en buiten de muren zijn huizen, paleizen, daken en luifels te zien; links van de Fontebranda-poort is de lichtgekleurde gepleisterde gevel te zien waarop een rode luifel prijkt. In twee 'oculi', die boven het links en rechts afgebeelde tafereel uittorenen, tonen de Maagd met Kind, de gebruikelijke beschermheilige van Siena, en de Heilige Maria Magdalena, herkenbaar aan haar rode mantel en losse blonde haren, hun 'goedkeuring' van wat er is gebeurd. Petrucci was bijzonder toegewijd aan Maria Magdalena, omdat haar 'gelukkige terugkeer' plaatsvond op 22 juli, de feestdag van de heilige. Zowel de Madonna als de Magdalena zijn blond en mooi, zoals vaak - schreef Alberto Cornice het geval was bij Guidoccio's vrouwen[3].

Pandolfo Petrucci

Op 21 mei 1512 stierf Pandolfo Petrucci, geboren in Siena op 14 februari 1452. Hij was de hoofdrolspeler in het politieke leven van de stad aan het einde van de 15e eeuw.
Geboren in een familie van rijke kooplieden uit Monte dei Nove, trouwde hij met Aurelia Borghesi, dochter van Niccolò Borghesi. Het huwelijk effende voor hem de weg naar de macht, maar een paar jaar later was hij de hoofdverdachte in de moord op zijn schoonvader die hem nu in de weg zat. Hij was al controversieel voor zijn tijdgenoten, maar sommigen zagen hem als de verdediger van de politieke rol van Siena in een amalgaan van angstaanjagend sterkere machten (de Paus, de Medici, de Borgias, de Heren van Milaan, de koningen van Frankrijk).
Hij was samen met zijn broer in 1483 uit Siena verbannen door de regering die de klasse van de Popolari uitdrukt, maar na vier jaar, in een staatsgreep die alles behalve pijnloos was, was hij teruggekeerd naar de stad en nam hij de macht over samen met zijn broer Giacoppo, die in 1497 stierf.
Zijn heerschappij verschilde van de heerschappijen die het Italië van zijn tijd kenmerkten, want hoewel hij de politiek machtigste man in Siena was, kwam hij (tenminste formeel) niet in aanraking met de republikeinse instellingen, ook al had hij er in werkelijkheid de volledige controle over. Als pragmatisch man wist hij hoe hij zijn medewerkers moest kiezen, zelfs onder degenen die zijn tegenstanders waren of waren geweest. Machiavelli velde een oordeel over hem dat Pandolfo's manier van regeren weerspiegelde en schreef: “Pandolfo Petrucci, prins van Siena, regeerde zijn staat meer met degenen die hem verdachten dan met anderen”.
In de Italiaanse context wist hij zich met scherpzinnigheid te bewegen temidden van machten die enorm veel groter waren dan de zijne, door allianties en vijandschappen tegen elkaar af te wegen, en bovenal wist hij weerstand te bieden aan de druk van Florence, dat zijn uit Siena verbannen politieke tegenstanders uitbuitte met de bedoeling hem ten val te brengen.

Guidoccio Cozzarelli (attr.), La presa di potere di Pandolfo Petrucci a Siena (Il ritorno dei Noveschi a Siena), 1488 ca., dettaglio, Archivio di Stato di Siena [0]

Aan de kant van de stad wist hij ook de tegenstand te weerstaan van een deel van dezelfde klasse waartoe hij behoorde, geleid door Lucio Bellanti die, om Pandolfo te ondermijnen, de hulp van Firenze accepteerde. Toen het plan van paus Alexander VI Borgia en zijn zoon Cesare Borgia, bekend als de Valentino, om het grootste deel van Italië over te nemen duidelijk werd, steunde Pandolfo onmiddellijk de vijanden van de Borgia's (de koningen van Frankrijk), terwijl hij tegelijkertijd in het geheim Ludovico il Moro, heer van Milaan, steunde die tegen de Fransen was. Zijn pragmatisme bracht hem er echter toe om een overeenkomst te zoeken met de Borgia's in een poging om zijn eigen macht en de rol van Siena op het internationale schaakbord te behouden, met als bijgedachte echter om de Valentino uit te buiten, zonder zich daadwerkelijk aan hen te binden.
De relatie tussen Petrucci en de Borgia's werd duidelijk toen Borgia, na de inname van Perugia in 1503, zijn pijlen richtte op Siena en erin slaagde de institutionele situatie in Siena te manipuleren door Petrucci in ballingschap te laten gaan. Op dat moment werd de bescherming van de koning van Frankrijk, Lodewijk XII, in werking gesteld en hij slaagde erin om Pandolfo weer aan de macht te krijgen, die heer van Siena bleef tot aan zijn dood.
Hij was een koopman, zelfs toen hij nog 'prins' was, omdat hij 'cumularse gran roba' (door middel van de staat) wilde, een gewiekst politicus, een rechtvaardig en welwillend heer (waar dit hem geen kwaad deed), hij was geliefd bij het volk en droeg bij aan de pracht en praal van zijn stad. Hij was een promotor van de kunst en beschermheer van kunstenaars zoals de schilder Antonio Bazzi, bekend als Sodoma, en Luca Signorelli.
Siena heeft nog steeds het Palazzo del Magnifico, in de Via dei Pellegrini, gebouwd tegenover een zijgevel van de Duomo, ontworpen door Giacomo Cozzarelli, een leerling van Francesco di Giorgio Martini.
Pandolfo's zoon Alfonso (Siena 1492 - Rome 1517) werd in 1511 tot kardinaal gekozen, maar vanwege ernstige meningsverschillen met Leo X, die hem ook had geholpen om in 1513 tot paus te worden gekozen, werd hij gearresteerd, van zijn voordelen beroofd en op een obscure manier in de gevangenis vermoord.