|
|
De faam van Ambrogio Lorenzetti en de denkbeelden van Aristoteles en Thomas van Aquino
Ambrogio Lorenzetti was een schilder van de Sienese school die actief was van ongeveer 1317 tot 1348. Hij werd vooral bekend door de fresco's die hij in opdracht van de Raad van Negen maakte in het Palazzo Pubblico in Siena. De fresco’s in de Sala dei Nove hebben een totale omvang van 296 x 1398 cm vormen een van de omvangrijkste en belangrijkste profane muurschilderingen uit de Middeleeuwen. Zij vormen een soort manifest of synthese van de politieke ethiek van de Sienese regering van de Nove, 'een door het stadsbestuur afgegeven testimonium over positie en functioneren van de Sienese stadstaat aan het begin van de veertiende eeuw' [3].
|
|
|
Voor Aristoteles is
de deugd is een houding die ons in staat stelt ons handelingen voor te nemen, en die het midden houdt in relatie tot ons, een midden zoals dat bepaald is door een overleg en wel zoals een verstandig mens het zou bepalen. [Aristoteles, Ethica Nicomachea, Boek 2, hoofdstuk 6, 1106 b 36-1107 a 2.]
De vier kardinale deugden zijn:
- φρ?νησις (phron?sis) Voorzichtigheid - verstandigheid - wijsheid
- δικαιοσ?νη (dikaiosyn?) Rechtvaardigheid - rechtschapenheid
- σωφροσ?νη (s?phrosyn?) Gematigdheid - matigheid - zelfbeheersing
- ανδρε?α (andreia) Moed - sterkte - vasthoudendheid - standvastigheid
Deze klassieke deugden gaan terug tot de Griekse filosoof Plato, die dit onderwerp behandelde in zijn boek Politeia (Πολιτε?α, lett. 'de republiek'). Aristoteles breidde dit gedachtegoed nog verder uit in zijn Nicomachische Ethiek. Het concept deugd was algemeen bekend in het oude Griekenland en het oude Rome, en onder meer door het feit dat ook Marcus Tullius Cicero erover schreef, werd het begrip overgenomen door de christelijke wereld en werd het geïntegreerd in de katholieke theologie.
Thomas van Aquino
In de 13e eeuw werden de werken van Aristoteles herontdekt. Zijn vier kardinale deugden werden samen met de christelijke drie goddelijke deugden samengevoegd tot de zeven deugden. Door Thomas van Aquino werd dit alles in de katholieke filosofie opgenomen, waarmee de leer van Aristoteles de belangrijkste filosofische basis van de katholieke moraalleer en de middeleeuwse politieke theorie werd.
Het was Thomas van Aquino, in zijn onvoltooide verhandeling De regimine principum (rond 1272), die de politieke theorieën van Aristoteles aan zou passen aan de realiteit van de late middeleeuwen. Maar het beste voorbeeld van de centrale plaats die het "algemeen belang" inneemt in de filosofisch-politieke reflectie vinden we terug bij Remigio de ’Girolami, die in De bono communi (circa 1304) “de absolute ondergeschiktheid van het individu tot het algemeen welzijn postuleert” [4]. De doctrines van de Dominicanen waren bekend in Siena tenminste vanaf het begin van de veertiende eeuw.
Remigio dei Girolami (1235–1319) was een Italiaanse Dominicaanse theoloog die als lector werkzaam was in Santa Maria Novella in Firenze. Hij was een vroege leerling van Thomas van Aquino. Zijn Tractatus de bono communi van 1302 is een belangrijk politiek werk. Remigio was in staat om de politieke gedachte van Aquinas, die de nadruk legde op de monarchie, aan te passen aan de regimes van de Italiaanse stadsstaten.
Allegoria del Buon Governo (Allegorie van Goed Bestuur) (1338-1339)
Het eerste fresco, de Allegoria del Buon Governo (Allegorie van Goed Bestuur) bevindt zich in het midden van de Sala della Pace of de Sala dei Nove.
Links zit de Gerechtigheid (Vrouwe Justitia), met boven haar hoofd de weegschaal, vastgehouden door de Wijsheid (Sapientia). Aan de weegschaal hangen, in balans, 2 schalen met een engel: de één beloont, de ander straft. Onder Gerechtigheid zit de Harmonie (met timmermansschaaf om misverstanden glad te strijken)[2], die door linten verbonden is met de burgers, die deel uitmaken van het bestuur. De burgers zijn kleiner weergegeven dan de Deugden omdat zij aan de deugden onderworpen zijn.[3] De burgers zijn onderling verbonden met een touw dat begint bij de rechter engel van Gerechtigheid en via Harmonie naar het Goede Bestuur (de oude koning) loopt.
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegorie van Goed Bestuur (detail, la Giustizia) (1338-1339), Palazzo Pubblico, Siena [3]
In alto la Sapienza che, con la mano destra, regge la bilancia, amministrata dalla Giustizia. Sotto ancora la Concordia da cui si diparte un gruppo di 24 cittadini.
|
Tussen tussen Gerechtigheid en Goed Bestuur in zien we op de bank een ontspannen Vrede (Pax, met een olijftak in de linkerhand, draagt een olijfkrans en steunend op een harnas), Standvastigheid (la Fortezza) en Voorzichtigheid (la Prudenza).[2]
Naast de zeven hoofdzonden die een rol spelen in de katholieke traditie zijn er ook de zeven deugden, bestaande uit de vier kardinale deugden en de later toegevoegde drie goddelijke of theologale deugden (geloof, hoop en liefde).
De zeven deugden
Prudentia (Voorzichtigheid - verstandigheid - wijsheid)
Iustitia (Rechtvaardigheid - rechtschapenheid)
Temperantia (Gematigdheid - matigheid - zelfbeheersing)
Fortitudo (Moed - sterkte - vasthoudendheid - standvastigheid - focus)
Fides (Geloof), in Latijnse teksten vaak omschreven als Pietas
Spes (Hoop)
Caritas (Naastenliefde/Liefde - liefdadigheid) [5]
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo (Allegorie van Goed Bestuur) (1338-1339), Parete di fondo della Sala dei Nove, Palazzo Pubblico, Siena [3]
|
Goed Bestuur
'Goed bestuur' zelf wordt gepersonifieerd in de grote, statige figuur die op de troon zit en de kleuren draagt van Siena (zwart en wit). Rond zijn hoofd staan de letters CSCV (‘’Commune Saenorum Civitatis Virginis’’, gemeente Siena, stad van de maagd).[1] In de hemel, boven het hoofd, staan de goddelijke deugden: Geloof (Fides, met kruis), Liefde (Caritas, met vlammend hart) en Hoop (Spes), die kijkt naar een visioen van Christus in de hemel.
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo (dettaglio), Palazzo Pubblico, Siena. In alto sono rappresentate le tre virtù teologali (da sinistra Fede, Carità e Speranza). Subito sotto il Comune / Bene Comune. Sotto ancora la Lupa romana che allatta i gemelli
|
Een samenleving in beweging en beroering
In Zien is genoeg ontvouwt Henk van Os zijn fascinatie voor Siena en zijn kunst en formuleert het idee dat politieke veranderingen in het verleden op verschillende manieren werden opgevangen door een overheid die zich de moeite getroostte ingrijpende veranderingen intensief te sturen.
Normen en waarden doen zich in de samenleving niet zomaar voor. Ze moeten worden bedacht, geformuleerd, bediscussieerd en toegepast. Voortdurend onderhoud ervan is noodzakelijk.
Het is onder meer de vroegmiddeleeuwse geschiedenis van de Italiaanse stadstaat Siena die leert dat de overheid in ethisch opzicht de samenleving met succes kan sturen. Ook de Sienese samenleving was in beweging en beroering, nieuwe en grotere samenhangen moesten tot stand komen en nieuwe groepen mensen moesten worden geïntegreerd. Wat opvalt in deze geschiedenis van deze stadsrepubliek, is de behoefte die de regering voelde om een gemeenschappelijk besef van deugdzaamheid visueel te verbeelden, om mede daardoor de vereiste samenhang in de snel veranderende samenleving te verkrijgen [6].
Rechts van fet Goede Bestuur zien we de kardinale deugden Grootmoedigheid (Magnanimitas, met schaal muntstukken op haar schoot), Gematigdheid/Geduld (Temperantia, met zandloper in de hand) en Rechtvaardigheid (Giustizia, voor de tweede maal).[3]
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo (dettaglio), Palazzo Pubblico, Siena. Van linls naar rechts Magnanimità, Temperanza en Giustizia, (Grootmoedigheid, matigheid en rechtvaardigheid)
|
Onder het Goede Bestuur, in dienst van de Gerechtigheid, waken enkele ridders over de vrede en over geketende misdadigers.
De gevolgen van goed bestuur zien we onmiddellijk rechts van het fresco Allegoria del Buon Governo, met achtereenvolgend De effecten van goed bestuur in de stad en De effecten van goed bestuur op het platteland.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo. La parete Nord ed un scorcio della parete Est (Effetti del Buon Governo in città) della Sala dei Nove del Palazzo Pubblico
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo), la parete Est (Effetti del Buon Governo in città e in campagna) della Sala dei Nove del Palazzo Pubblico |
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Cattivo Governo ed effetti del Cattivo Governo in città e in campagna, la parete Ovest della Sala dei Nove del Palazzo Pubblico
|
|
|
|
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo, 1338-1339, Sala della Pace, Palazzo Pubblico, Siena |
|
Ambrogio Lorenzetti, Effetti del Buon Governo in città, 1338-1339, Sala della Pace, Palazzo Pubblico, Siena |
|
Ambrogio Lorenzetti, Effetti del Buon Governo in campagna, 1338-1339, Sala della Pace, Palazzo Pubblico, Siena
|
|
|
|
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegorie van Goed Bestuur (detail, la Giustizia) (1338-1339), Palazzo Pubblico, Siena |
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo (dettaglio, parte sinistra), Palazzo Pubblico, Siena. a sinistra: la Pace, la Fortezza e la Prudenza
|
|
Ambrogio Lorenzetti, Allegoria del Buon Governo (dettaglio), Palazzo Pubblico, Siena. Van links naar rechs:: la Magnanimità, la Temperanza e la Giustizia
|
Arte in Tosdcana | Ambrogio Lorenzetti | Allegoria ed Effetti del Buono e del Cattivo Governo
Travel Guide Tuscany | Palazzo Pubblico in Siena
Comune Siena | www.comune.siena.it
De deugden van de mens. Thomas van Aquino : de virtutibus in commun, Amboi
Henk van Os, Zien is genoeg, Uitgeverij Balans, 2009
Catalogo della mostra i (Siena, 22 ottobre 2017-21 gennaio 2018), Silvana, 2017 | www.academia.edu
Bibliografia
Peter Hoppenbrouwers, Malgoverno of good lordship? Over het falen van de staat in de late middeleeuwen, Leiden, 2009Chiara Frugoni, Paradiso vista Inferno. Buon Governo e Tirannide nel Medioevo di Ambrogio Lorenzetti, Bologna, Il Mulino, 2019
Damien Wigny, Sienne et le sud de la Toscane, Renaissance du livre, Tournai, 1998
Damien Wigny, Sienne et le sud de la Toscane: itinéraires, monuments, lectures, Duculot, 1992, ISBN 280111023X, 9782801110232
A. Bagnoli (a cura di), R. Bartalini (a cura di), Ambrogio Lorenzetti. Catalogo della mostra (Siena, 22 ottobre 2017-21 gennaio 2018), Silvana, 2017
Waley, Daniel. "A Blood-Feud with a Happy Ending: Siena, 1285-1304." In City and Countryside in Late Medieval and Renaissance Italy: Essays Presented to Philip jones, edited by Trevor Dean and Chris Wickham, 45-54. London: Hambledon Press, 1990.
Waley, Daniel. Siena and the Sienese in the Thirteenth Century. Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
Philip Jones, The Italian City-State: From Commune to Signoria, OUP Oxford, 1997)
Letizia Galli (a cura di), Siena, Palazzo Pubblico, Museo Civico, Torre del Mangia, Editore Silvana Editoriale, Milano 2011
M. Civai, Il palazzo pubblico e il museo civico di Siena, Editore Betti, Siena, 1999
Siena, Sillabe, Livorno, 2008. ISBN 88-8347-416-3
Toscana. Guida d'Italia (Guida rossa), Touring Club Italiano, Milano 2003, p. 536.
[1] Foto lasciato nel dominio pubblico. Fonte WGAWeb Gallery of Art.
[3] Foto di © José Luiz Bernardes Ribeiro, licenziato in base ai termini della licenza Creative Commons Attribuzione-Condividi allo stesso modo 4.0 Internazionale
[3] Malgoverno of Good Lordship? Over het falen van de staat in de late middeleeuwen, Oratie uitgesproken door Prof.dr. Peter Hoppenbrouwers aan de Universiteit Leidenop dinsdag 9 december 2008 | www.docplayer.nl
[4] Marco M. Mascolo, Alessandra Caffio, «Al servizio dei Nove: Ambrogio Lorenzetti 'pittore civico'» (con un paragrafo di A. Caffio), in «Ambrogio Lorenzetti», catalogo della mostra (Siena, 22-ottobre 2017-21 gennaio 2018), a cura di A. Bagnoli, R. Bartalini, M. Seidel, Silvana Editoriale, Cinisello Balsamo 2017, p. 411.
[5] Ontleend aan het Wikipedia artikel Zeven deugden, gepublicerd onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen, [6] Henk van Os, Zien is genoeg, Uitgeverij Balans, 2009, p.
|
|
|
|
|
|