Niki de Saint Phalle was een Frans-Amerikaanse kunstschilderes en beeldhouwster en was een van boegbeelden van het Nouveau Réalisme, de Franse pendant van de Angelsaksische Pop Art. Zij verwierf vooral bekendheid met haar vaak reusachtige Nana-beelden. Deze over het algemeen grote beelden met veel ronde en bolle vormen - symbolen van vruchtbaarheid en vitaliteit -  zijn een feest van kleur, kinderlijke verbeelding en vrouwelijke kracht. In 1955 leert ze Jean Tinguelykennen werkte en woont vanaf eind 1960 met hem samen. Vanaf 1961 produceren ze gezamenlijk werk. Hij trouwde met haar op 13 juli 1971.
In 1982 werkte Saint Phalle samen met Tinguely aan een 15-delige sculpturale fontein voor het Igor Stravinsky-plein in Parijs. Door de prominente ligging naast het Centre Georges Pompidou zou het een van de bekendste samenwerkingen tussen de twee kunstenaars worden.

De eerste jaren

Toen ze drie jaar oud was, verhuisde het gezin naar het Amerikaanse New York. Ze had een moeilijke en traumatische jeugd waarin ze seksueel  misbruikt werd door haar vader. Op 18-jarige leeftijd trouwde ze in het geheim met haar jeugdvriend Harry Mathews, en in 1951 en 1955 werden hun kinderen Laura en Philip geboren. In 1953, op 22-jarige leeftijd, had ze een ernstige zenuwinzinking en werd ze behandeld in een psychiatrisch ziekenhuis met electroconvulsietherapie. De elektrische schokken die ze daar kreeg, veranderden haar geheugen. Maar de kunst redt haar en in 1953 maakte ze haar eerste schilderijen en in april 1956 houdt ze haar eerste tentoonstelling in St-Gallen, het bruisende centrum van Oost-Zwitserland.

« J'ai commencé à peindre chez les fous… J'y ai découvert l'univers sombre de la folie et sa guérison, j'y ai appris à traduire en peinture mes sentiments, les peurs, la violence, l'espoir et la joie.[3]»

In september 1954 verhuisde het kleine gezin naar Deià, Mallorca, Spanje, waar haar zoon Philip werd geboren in mei 1955. Niki bezocht Madrid en Barcelona, waar ze diep geraakt werd door het werk van architect Antoni Gaudí. Gaudí's invloed opende vele voorheen onvoorstelbare mogelijkheden voor Saint Phalle, vooral het gebruik van ongebruikelijke materialen en objets-trouvés als structurele elementen in haar kunst. De Saint Phalle werd in het bijzonder getroffen door Gaudí's Park Güell dat haar zou inspireren om ooit in een eigen beeldentuin artistieke en natuurlijke elementen samen te brengen.
Vanaf 1956 creëerde ze haar eerste reliëfs in gips en andere materialen. Aanvankelijk exposeerde ze met veel agressieve collages van gevonden voorwerpen als geweren en pistolen. Geïnspireerd door het feminisme maakt ze assemblages waarin vrouwenrollen worden ontleed. In 1956 ontmoet Niki de kunstenaar Jean Tinguely en zijn vrouw, Eva Aeppli. Wanneer ze later haar eerste sculptuur probeert te maken, vraagt ?ze aan Jean Tinguely om een?ijzeren structuur te bouwen die ze kan bekleden met gips.
In hetzelfde jaar gaan Niki en Harry uit elkaar. Hij verhuist met hun kinderen naar een nieuw appartement. Ze blijft in het oude appartement en zet haar artistieke experimenten voort.

Ze betrok een studio in de Impasse Ronsin. Deze steeg in Montparnasse was in die tijd al een bekende kunstenaarskolonie, waar ook Constantin Brancusi, Max Ernst, Daniel Spoerri en Jean Tinguely hun atelier hadden.

De Impasse Ronsin

Impasse Ronsin bestond tussen 1886 en 1971 als kunstenaarskolonie in de Parijse wijk Montparnasse. De ingang bevond zich in de rue de Vaugirard, tussen nummer 150 en 152. Aanvankelijk woonden er slechts enkele kunstenaars in de huizen aan de rechterkant van de straat, tot het einde van de negentiende eeuw toen de Franse beeldhouwer Alfred Boucher op nummer 11 een dertigtal studio's bouwde die door kunstenaars van over de hele wereld werden gebruikt. Tot de Tweede Wereldoorlog woonden en werkten er altijd zo'n dertig mensen in de steeg. Vanaf 1942, na de uitbreiding van het nabijgelegen Hôpital Necker, nam het aantal inwoners gestaag af.
De meest prominente inwoner, die er ook het langst verbleef, was de Roemeense beeldhouwer Constantin Brancusi. Hij woonde en werkte in de Impasse Ronsin van 1916 tot aan zijn dood in 1957. Bij zijn overlijden had hij vijf met elkaar verbonden atelierruimtes. De ruimtes werden een blijvend monument voor zijn kunst en voor de kunstenaarskolonie. Op het plein voor het Centre Pompidou is een mooie reconstructie van het atelier van Brancusi te bezichtigen. [2]

Tirs, de eerste Performances en schiethappenings

In het Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris ontdekt ze in 1960 de Amerikaanse kunstenaars Jasper Johns, Willem De Kooning, Jackson Pollock en Robert Rauschenberg.
Haar reliëfs krijgen een steeds gewelddadiger ondertoon. Ze maakte naam als action painter met haar Tirs of schiethappenings. Ze werd beroemd door deze vaak gewelddadige performances, waarbij ze een geweer afvuurde op assemblages in gips waarin messen, scharen, eierkloppers en babypoparmen, het 'afval van huiselijkheid', waren ingebed, samen met zakjes verf en af en toe kleurrijke etensresten die het kunstwerk als een kleurrijke verfbom uit elkaar liet spatten.
'Mannen, geschiedenis, religie, politiek, Niki de Saint Phalle schoot op alles!', zo blikt Bloum Cardenas, kleindochter van de kunstenaar en directeur van de Fondation Niki de Saint Phalle, terug op deze explosieve optredens[7].
Mede door de samenwerking met Tinguely, ontmoet De Saint Phalle enkele grote namen uit de kunstwereld, zoals Jasper Johns of  Robert Rauschenberg die een van haar Tirs-schilderijen koopt, maar ook John Cage en Marcel Duchamp. Jean Tinguely stelt haar ook voor aan Pontus Hulten, de directeur van het Moderna Museet in Stockholm, die haar de komende jaren zal uitnodigen om deel te nemen aan verschillende belangrijke tentoonstellingen zoals Bewogen Beweging (Stedelijk Museum, Amsterdam, 1961) en om enkele van haar werken te verwerven voor de Moderna Museet.
Henk Peeters had voor het Stedelijk Museum de tentoonstelling Nul samengesteld in het voorjaar van 1962. Ook Dylaby was een belangrijke gebeurtenis in de kennismaking met de nieuwe kunst. Spoerri en Tinguely, die met Pontus Hultén Bewogen Beweging hadden samengesteld, werden door Willem Sandberg uitgenodigd een tentoonstelling te maken. Zij nodigden Robert Rauschenberg, Martial Raysse, Per Olof Ultvedt en Niki de Saint Phalle uit en stelden zich als opdracht om in twee weken een installatie (...) te maken met afgedankte spullen afkomstig van het Waterlooplein[10].

Bewogen Beweging

In de intensiteit van de uitwisselingen met andere kunstenaars vindt Jean Tinguely een creatieve vervulling en hij levert als curator belangrijke bijdragne voor groepstentoonstellingen over kinetische kunst. Dat was al het geval in 1959 voor de tentoonstelling Motion in Vision / Vision in Motion in het Hessenhuis in Antwerpen, waar Robert Breer, Pol Bury, Yves Klein, Heinz Mack, Enzo Mari, Bruno Munari, Mecker, Dieter Roth, Jesus Raphael Soto, Daniel Spoerri, Jean Tinguely en Paul Van Hoeydonck aan deelnamen [5]. Voor de grote reizende tentoonstelling over kinetische kunst, die onder de titel Bewogen Beweging in 1961 ingehuldigd werd in het Stedelijk Museum in Amsterdam neemt Tinguely naast Daniel Spoerri en Pontus Hultén een centrale artistieke positie in, maar ook die van curator[5] . Ook in zijn creatieve werk is teamwork een belangrijk aspect van zijn kunstenaarschap. Zijn werk verzet zich tegen de conventionele statische kunst(wereld); Tinguely wilde spel en experiment voorop zetten. Met zijn kinetische kunst zette hij zowel de kunst als de kunstgeschiedenis in beweging en verkende hij de grenzen tussen kunst en leven[6]. De tentoonstellingen Bewogen Beweging (1961) en Dylaby (1962) zijn exemplarisch geworden voor de nieuwe geest van de jaren zestig[10].

De grote kracht van Niki de Saint Phalle ligt in de vroege werken ligt uit de zestiger jaren van vorige eeuw, de Tirs, maar vooral de baanbrekende tentoonstellingen in het Stedelijk Museum Amsterdam in 1962 en in Stockholm waar ze in 1966 HON – en katedral installeerde, een 27 meter lange liggende Nana, die je via de vagina kon binnenwandelen.
Een grensverleggend kunstwerk.

In 1970 kreeg Tinguely echter eindelijk de kans om door te gaan met zijn idee van een 'cultuurstation' . Om praktische redenen werd Le Cyclop gebouwd op grond ten zuiden van Parijs. In 1963 kocht de kunstenaar met Niki de Saint Phalle de voormalige dansbar "Au Cheval Blanc" in Soisy-sur-École. Het echtpaar bezat vanaf 1970 ook een voormalige tempelierscommanderij in Dannemois die dienst deed als werkplaats[12].

La Commanderie in Milly-la-Forêt

In Île-de-France, net ten noorden van de stad Milly-la-Forêt, ligt het kleine stadje Dannemois. In 1970 kocht Jean Tinguely er een groot huis, en Niki de Saint Phalle en hij verbleven er enkele jaren tijdens de bouw van Le Cyclop. De Commanderie, ook wel La Louvetière genoemd, behoorde ooit tot een Orde van de Tempeliers. Geïntrigeerd door de mystiek van het pand, doorzochten Saint Phalle en Tinguely het huis naar de schatten van de Tempeliers, maar vonden er geen. Ze vonden wel geheime doorgangen die uit het dorp en naar de kerk leidden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het huis gebruikt als veldhospitaal.

Le Cyclop

Van 1969 tot 1994, ongeveer 25 jaar, werkten Jean Tinguely en Niki de Saint Phalle aan De Cycloop, een kolossaal beeld in de bossen bij Milly-la-Forêt in de buurt van Fontaineblau. De bouw van het beeld duurde tien jaar. Jean Tinguely, Seppi Imhof, Bernhard Luginbühl, Rico Weber, Niki de Saint Phalle en Daniel Spoerri namen van bij de aanvang deel aan het werk en zetten samen de structuur van Le Cyclop op. Het duurde nog vijftien jaar om alle bijdrages van de vele andere kunstenaars aan het project te installeren en integreren.
De Cycloop is gebouwd tussen vier, honderden jaren oude, eiken, die deel uitmaken van het totale concept. Het gezicht van de Cycloop is ontworpen door Niki de Saint Phalle en is bedekt met duizenden scherven van spiegelglas.
Het project zou Le Cyclop gaan heten en met dit in het achterhoofd huurde Tinguely in de zomer van 1963 de monteur Seppi Imhof in als zijn assistent.

Karl Gunnar Pontus Hultén In 1958 was Hultén directeur van het Moderna Museet in Stockholm (1957-1973). Rörelse i Konsten, de Stockholmse versie van Bewogen beweging, een tentoonstelling waarbij hij als organisator nauw betrokken was.

Pontus Hulténe realiseerde de eerste popart-tentoonstellingen in Europa: in 1962 met Robert Rauschenberg en Jasper Johns, daarna in 1964 met Andy Warhol, Claes Oldenburg, enzovoort. Voor hem is het museum een ??leefruimte, die elke avond een ander programma kan bieden en plaats biedt aan kunstenaars uit alle lagen van de bevolking die te experimenteel zijn voor theater of opera.

Pontus Hultén hiwas de eerste directeur van het Centre Georges-Pompidou in Parijs van 1977 tot 1981. Hij organiseerde er de baanbrekende tentoonstellingen Paris-New York, 1908-1968 (1977), Paris-Berlin, rapports et contrastes, 1900-1933 (1978), Paris-Moscou, 1900-1930 (1979) en Paris-Paris, Créations en France 1937-1957 (1981). Hultén was medeorganisator of intermediair van diverse projecten van Niki de Saint-Phalle en Jean Tinguely.
In 1977realiseert de groep kunstenaars Zig et Puce in het forum van Beaubourg De Crocrodrome [14]. Het veelkoppig monster waarin de bezoeker als op de kermis een verrassingstraject aflegt is ongeveer dertig meter lang, vijftien meter breed en tien meter hoog, het is half draak, half schip, half grot, half paleis. Naast een gigantische flipperkast van Bernhard Luginbühl, een kleine spooktrein is een monster van Niki de Saint Phalle een van de meest opvallende attracties. Geïntegreerd in de Crocodrome, maar toch onafhankelijk van het bouwwerk staat Daniel Spoerri's La boutique aberrante, waarin verschillende objecten die hebben toebehoord aan historische figuren (zoals de pantoffels van Catharina II van Rusland) gestalte geven aan een museum van fetisjisme. Bernhard Luginbühl, Niki de Saint Phalle, Jean Tinguely, Daniel Spoerri en hun assistenten, Seppi Imhof, Rico Weber en Paul Wiedmer, werken ook tijdens de duur van de tentoonstelling verder aan De Crocrodrome en demonstreren hun ambigue houding tegenover het museum als gevestigd instituut[15].

De Giardino dei Tarocchi in Toscane

In 1979 begon Niki de Saint Phalle met de bouw van de Giardino dei Tarocchi in Garavicchio, in het zuiden van Toscane. Het subversieve element was dan al uit haar werk verdwenen. Zr probeert er een oude droom te realiseren en werkt er meer dan vijftien jaar aan haar beeldenpark Giardino dei Tarocchi, waarin figuren uit het tarotkaartspel haar droom en fantasie gestalte geven.