Luca Signorelli, Stendardo di Fabriano, Madonna del Latte, ca. 1482 - 1485, tempera op paneel, Pinacoteca di Brera, Milaan.

De Stendardo di Fabriano was een processievaandel die geschilderd werd in opdracht van de Confraternita dei Raccomandati di Santa Maria del Mercato in Fabriano (een kerk in Firenze die nu verwoest is), met aan de ene kant een Madonna del Latte en aan de andere een Flagellazione. Beide panelen werden geschilderd door Luca Signorelli en worden bewaard in de Pinacoteca di Brera in Milaan. Het paneel met de Madonna, dat in 1984-1985 werd gerestaureerd, vertoont duidelijke sporen van de gevormde en vergulde lijst waarmee het ooit was verbonden met de Flagellatie. Luca Signorelli signeerde het paneel van de Flagellazione met "LUCE CORTONENSIS" in de dunne rode fries van de architectonische achtergrond.
Resten van een metalen draagelement werden gevonden aan de rechterkant van het recto met de Madonna del Latte en aan de linkerkant van het verso met de Flagellatie [4].

Het paneel is niet gedateerd, maar wordt gesitueerd in het eerste verblijf van de jonge kunstenaar uit Cortona in Le Marche. De Flagellazione wordt door veel historici aangeduid als het eerste schilderij van Luca Signorelli.

Na de Napoleontische overheersing kwamen de panelen in 1811 terecht in Brera. Het vaandel was toen reeds verdeeld.

Iconografie

De Madonna del Latte op de achterzijde van het vaandel vertoont een ongekende dynamiek in de figuur van Maria die, terwijl zij haar borst ontsluit om deze aan haar kind aan te bieden, een rotatie van de buste uitvoert waaebij haar benen onmerkbaar omhoog lijkn te bewegen. Haar monumentale en bijna uitgezette figuur wordt gekenmerkt door zorgvuldige aandacht voor details, met een bestudeerde positie van handen en voeten en een opvallende reeks gouden accenten op de blauwe mantel. Het kind, dat zich naar de toeschouwer toewendt, grijpt de borst met een volwassen gebaar en toont zo zijn goddelijke aard.

De iconografie van de stendardo is gebaseerd op de voorkeuren van de opdrachtgevers, die zich toelegden op de zorg voor weeskinderen (vandaar het onderwerp van de Madonna del Latte) en vormen van boetedoening beoefenden zoals openbare geseling of zelfkastijding.

Raffaele Caracciolo:

«Le due tavole formavano il segno processionale opistografo della confraternita dei Raccomandati di Fabriano, annessa alla chiesa, ora distrutta, di Santa Maria del Mercato: residui di un elemento metallico di sostegno, infatti, sono stati rinvenuti sul lato destro del recto con la Vergine e sul lato sinistro del verso con la Flagellazione. Mentre l’immagine statica e iconica della Madonna del latte apriva il corteo, in quanto rappresentativa del titolo della chiesa e allusiva alla professione di fede delle oblate (il ramo femminile della compagnia dedito all’assistenza dei bambini abbandonati), la vivacità narrativa della Flagellazione veniva contemplata dai membri del ramo maschile in processione, confortati nel dolore fisico dell’autofustigazione dalla visione delle sofferenze di Cristo. »[4].

Voor Raffaele Caracciolo die de stendarlo dateert tussen 1482 en 1485, is op beide zijden van het vaandel duidelijk de recente betrokkenheid van de schilder bij de decoratie van de Sixtijnse kapel te zien. In het bijzonder vertoont de Madonna verwantschap met de kunst van Bartolomeo della Gatta, een medewerker van Luca aan het Testament en dood van Moses, aan wie hij het type madonna en de de glazige compactheid van Maria's teint ontleende, terwijl het delicaat omsluierde gezicht, de nerveuze articulatie van de hand die aan de borst wordt gehouden, de onderste rand van de mantel en de monochrome door de cherubijnen gevormde mandorla, lijken te zijn afgeleid van Gatta's Assumptie in het Museo Diocesano in Cortona.

Raffaele Caracciolo:

«(..) la Madonna denuncia un avvicinamento all’arte di Bartolomeo della Gatta, già collaboratore di Luca nel Testamento di Mosè, dal cui gruppo muliebre discendono il tipo della Vergine e la compattezza smaltata del suo incarnato; mentre il volto incorniciato dal velo, l’articolazione nervosa della mano portata al petto, il bordo inferiore del manto e la mandorla monocroma formata dai cherubini sembrano derivare dall’Assunta del Museo Diocesano di Cortona. »[4].

Het was ook op de steigers van de Sixtijnse Kapel dat Signorelli de techniek ontwikkelde om met gouden stippen het gedrapeerde kleed van Maria te accentueren. Het zou een van de stijlkenmerken van de schilder te worden, net als de polychrome lendendoeken die we in de Flagellazione kunnen bewonderen en die afgeleid zijn van de lendendoek van Christus in Verrocchio's Battesimo di Cristo [4].

Luca Signorelli, Stendardo di Fabriano, Madonna del Latte (particolari), 1482 – 1485 circa, tempera su tavola, Pinacoteca di Brera, Milano (1)